Thật ra, sản phẩm nón lá Gò Găng của thị xã An Nhơn đã định hình và làm nên giá trị thương hiệu làng nghề từ rất lâu. Tuy nhiên, để “nâng tầm” cả chất lượng lẫn giá trị của chiếc nón lá vốn là sản phẩm truyền thống đặc trưng ở đất “kinh thành” xưa vẫn cần thêm bước đi quan trọng - bảo hộ sở hữu công nghiệp.
Đây là cơ sở để UBND tỉnh triển khai dự án “Hỗ trợ phát triển các sản phẩm đặc trưng của tỉnh Bình Định năm 2016” đăng ký xác lập quyền sở hữu nhãn hiệu chứng nhận “Nón lá Gò Găng”, do Trung tâm Thông tin và Thống kê KH&CN (Sở KH&CN) chủ trì.
 |
| Bà Thu (thứ hai, từ phải sang) và những người phụ nữ làng nghề làm nón lá Gò Găng. |
Ðộc đáo “nón lá Gò Găng”
Từ lâu, nón lá Gò Găng đã có mặt khắp mọi miền đất nước. “Từ trước đến nay, người dân làng nghề vẫn coi nghề làm nón là nghề phụ, không đáng kể. Nhưng trên thực tế thì ngược lại, nghề này rất hợp với chị em phụ nữ ở nông thôn trong lúc nông nhàn - công việc nhanh có tiền lại không nhiều vốn” - ông Trần Hữu Lĩnh, cán bộ Phòng Kinh tế thị xã An Nhơn cho hay.
61 tuổi, bà Mai Thị Thu (khu vực Vạn Thuận, phường Nhơn Thành) vẫn thoăn thoắt đưa đường kim chằm nón. Bà bảo nghề làm nón có từ lâu lắm rồi, hồi mẹ của bà đã biết làm ra chiếc nón. Một ngày, mỗi người làm khoảng 8-9 chiếc nón, trừ hết tiền vốn còn được 50.000 đồng. “Nghề này ai làm cũng được hết, từ người già đến trẻ nhỏ. Mà nói vậy, chứ không phải ai cũng có thể làm ra một chiếc nón hoàn thiện” - bà Thu cho hay.
Nối nghề làm nón của bà, của mẹ, ở độ tuổi hơn 40, chị Nguyễn Thị lệ Nhung - ở khu vực Vạn Thuận, là thợ lành nghề với kinh nghiệm làm ra những chiếc nón lá đẹp cả trăm như một. Chị bảo, để làm ra chiếc nón lá đẹp phải qua nhiều công đoạn, trong đó nguyên liệu lá nón chiếm gần phân nửa. Lá sử dụng để chằm nón thường có 2 loại là lá mặt cật (dùng để làm nón thường) và lá dặn (dùng để làm nón tốt).
Có một điều thú vị là các hộ làm nghề nón lá Gò Găng phần lớn đều lấy nguyên liệu từ xã Cát Tân (huyện Phù Cát), duy nhất gia đình anh Tôn Sĩ Thắng là hộ làm lá nón ở phường Nhơn Thành. Sáng 25.10, chúng tôi tìm đến hộ gia đình làm lá “độc nhất” này. “Thật ra, nghề làm lá nón của gia đình tôi bắt đầu ngót ba chục năm nay, cũng là nghề truyền thống của gia đình vợ mang từ Cát Tân vào” - anh Thắng cho biết.
Công đoạn làm lá nón không kém phần công phu. 6 giờ sáng bắt đầu lấy lá về thì đạp trong cát, phải mất 3 tiếng đồng hồ mới xong, rồi bó lại thành từng bó nhỏ đem phơi nắng thêm 3 tiếng nữa. Lại đem vào ủ, rồi sấy qua than lửa, phơi sương cho lá mềm và thẳng ra. Chị Nguyễn Thị Năm - vợ anh Thắng - chia sẻ: “Mất trọn 1 ngày mới làm hết công đoạn nguyên liệu lá, khoảng 4.000 đọt lá tươi (30 kg lá khô) trừ hết chi phí còn lời khoảng 200 ngàn đồng. Mà đó là nắng ráo ngon lành, chứ mùa mưa lá không đẹp, giá bán không cao”.
 |
| Gia đình anh Thắng là hộ duy nhất ở phương Nhơn Hưng làm nguyên liệu lá nón. |
Ðể nón lá Gò Găng vươn xa
Theo ông Lĩnh, gọi là nón lá Gò Găng, bởi nón được bán sỉ ở chợ nón Gò Găng (phường Nhơn Thành); nhưng thật ra, nghề làm nón truyền thống trải khắp các địa bàn, nhiều nhất là phường Nhơn Thành và xã Nhơn Mỹ thuộc thị xã An Nhơn. Riêng khu vực làng nghề nón lá Gò Găng trải dài 6/8 thôn của phường Nhơn Thành với hơn 1.000 hộ gắn bó với nghề. Một thời sản phẩm nón lá Gò Găng tiêu thụ rất tốt, nên mới có chuyện chiều dài xe tải ở An Nhơn được “độ” theo cây nón. Bây giờ, nón làm ra đến đâu cũng được tiêu thụ đến đó, nhưng không thịnh bằng ngày trước.
Nón lá Gò Găng vốn là sản phẩm của người Bình Định từ lâu đời và được lưu truyền cho đến ngày nay. Hình ảnh những cô gái, các bà, các chị miệt mài với từng mũi kim mũi chỉ, bàn tay mềm mại vuốt từng thếp lá đã là nét đẹp trong văn hóa truyền thống. Ông Lê Minh Toán, Phó Chủ tịch UBND thị xã An Nhơn, cho biết “nón lá Gò Găng” đã có mấy trăm năm nay, nhưng chưa bao giờ người làng nghề có được tên gọi chính thức. Vì thế, chọn nón lá Gò Găng làm nhãn hiệu chứng nhận một mặt để nâng giá trị sản phẩm, phát triển kinh tế của người dân địa phương, mặt khác để lưu giữ và nhân lên những nét đẹp làng nghề.
Bà Phan Thị Thủy, Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin và Thống kê KH&CN cho hay, những năm gần đây, từ nhiều nguồn kinh phí khác nhau, hoạt động xây dựng nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể cho các sản phẩm làng nghề được xúc tiến mạnh. Nón lá Gò Găng là sản phẩm đã được UBND tỉnh quyết định đưa vào chương trình dự án KH&CN “Hỗ trợ phát triển các sản phẩm đặc trưng tỉnh Bình Định giai đoạn 2016-2020”. Đây là động lực hướng người làm nghề tuân thủ nghiêm quy trình sản xuất, khẳng định thương hiệu nón lá Gò Găng trên thị trường. Mới đây, Trung tâm và UBND thị xã An Nhơn đã phối hợp tổ chức hội thảo để thống nhất về các dự thảo quy chế quản lý và sử dụng, quy trình sản xuất, mẫu nhãn hiệu, bản đồ vùng sản xuất sản phẩm.
| Năm 2007, UBND tỉnh đã công nhận Làng nghề nón lá Gò Găng đạt tiêu chí làng nghề truyền thống. Hiện nay, nón lá Gò Găng là một trong những sản phẩm được tỉnh quy hoạch, gắn với phục vụ phát triển du lịch. Hơn cả giá trị về vật chất, nón lá còn chứa đựng nét đặc sắc của văn hóa làng nghề, là “đề bài” cho các cuộc thi thử tài phụ nữ làng nghề do UBND phường Nhơn Thành tổ chức hàng năm. |
THU HIỀN
