Từ xửa xưa, cây dừa hữu ích với từng bộ phận dẫu nhỏ nhất của nó. Trái dừa với cơm ngon, nước ngọt, dầu quý thì thôi không bàn đến. Thân dừa dựng nhà, lá dừa lợp mái, rễ dừa hóa củi… chẳng kể sao cho hết. Riêng cổ hũ dừa không nhiều người biết đến.
 |
| Gỏi cổ hũ dừa. |
Cổ hũ là phần non nhất trên ngọn dừa. Lột hết những tàu dừa non, loại luôn mớ mo xơ sần sùi, ta có được cục cổ hũ trắng tinh, tròn trịa. Người Hoài Nhơn lấy phần này để chế biến thành những món ăn dân dã nhưng muôn phần hấp dẫn. Phổ biến nhất là các món xào với lòng gà, tôm… hay chỉ xào với dầu dừa, thêm chút muối, tiêu. Cổ hũ dừa cũng được dùng để nấu canh tôm, thịt viên. Ấn tượng nhất là món cổ hũ dừa bóp gỏi - món “số dách” để đưa cơm lẫn đưa “cay”. Và đơn giản vô cùng là… ăn sống. Cứ thế mà cắn, mà nhai, mà tận hưởng cái giòn rụm, cái ngọt hiền của một thức quà từ thiên nhiên.
Cổ hũ như trái tim - nắm giữ sự sống của cây dừa. Lấy được cổ hũ dừa đồng nghĩa với một cây dừa bị khai tử. Người xứ dừa coi trọng cây dừa, bởi hơn cả nguồn sống, dừa còn là người bạn tinh thần, tuổi dừa như tuổi người. Chẳng dễ dàng gì khi quyết định hạ một thân cây, trừ khi có chuyện lớn, như dựng nhà, mở đường. Mỗi khi nhà nào có việc hệ trọng phải chặt dừa, y như cả xóm nghèo cùng xôn xao. Cổ hũ dừa - khi ấy là món quà quý chia nhau.
Cổ hũ “được mùa” nhất là sau những cơn mưa bão. Gió quăng quật, dừa ngả nghiêng, thân sõng xoài giữa nước mông mênh. Chỉ cần ngơi gió, người ta đã chặt ngay ngọn dừa, gỡ tỉa để lấy ngay cổ hũ mang về. Giữa lúc thức ăn thiếu thốn, cổ hũ làm ngời lên những ánh mắt, làm đầy những chiếc bụng lép kẹp. Như một nghịch lý đầy chua xót, miệng ăn miếng cổ hũ ngon lành thì nước mắt cũng trào ra, bởi ngày mai ngày mốt còn đâu những buồng dừa sai trái để đổi gạo, rau mắm.
Thời gian dần trôi, cây dừa cũng dần mất đi vị thế trong đời sống kinh tế của người dân xứ dừa. Và, cũng lùi vào dĩ vãng là hình ảnh những đứa trẻ xóm nghèo cùng tranh nhau miếng cổ hũ, vừa nhai rau ráu vừa đùa giỡn, tiếng cười giòn tan xao động tán lá rợp mát dọc bờ sông loang loáng nước xuôi dòng…
MAI LÂM
