Nâng cao hiệu quả hoạt động bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
Tham gia thảo luận, đại biểu (ĐB) Đồng Ngọc Ba (Thành viên Đoàn ĐBQH tỉnh Gia Lai) đồng ý với với phạm vi sửa đổi, bổ sung của dự thảo Luật Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT). Nội dung dự thảo đã cơ bản bám sát các chính sách: hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng SHTT nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo; đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho việc đăng ký, xác lập quyền SHTT; nâng cao hiệu quả của hoạt động bảo vệ quyền SHTT.
Đồng thời, bảo đảm thi hành đầy đủ cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo hộ SHTT trong quá trình hội nhập; cập nhật các vấn đề mới trong bảo hộ SHTT trên thế giới phù hợp với chính sách và trình độ phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam.
Đại biểu Ba cũng đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, hoàn thiện một số nội dung. Cụ thể, dự thảo Luật đã bổ sung quy định liên quan đến trường hợp được sử dụng dữ liệu đã công bố hợp pháp để nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) với các điều kiện nhất định, tuy nhiên cần tiếp tục nghiên cứu quy định liên quan đến nguyên tắc xác lập, bảo hộ quyền SHTT khi có sự hỗ trợ của AI.
Bên cạnh đó, quy định:“Quyền SHTT phát sinh sau hoặc được xác lập sau có thể bị hủy bỏ hoặc cấm thực hiện nếu việc thực hiện quyền SHTT đó cấu thành hành vi xâm phạm quyền đối với quyền SHTT đã được xác lập hoặc phát sinh trước. Việc hủy bỏ hoặc cấm thực hiện quyền SHTT theo quy định tại khoản này do Tòa án quyết định” (được bổ sung vào khoản 4 Điều 7 Luật SHTT) dẫn đến cách hiểu là giới hạn phạm vi các biện pháp mà chủ thể quyền SHTT có thể thực hiện để bảo vệ quyền của mình. Theo đó, chủ sở hữu đối với quyền SHTT chỉ có thể áp dụng biện pháp tố tụng (khởi kiện). Điều này không phù hợp cả về lý thuyết và thực tiễn; việc bảo vệ quyền SHTT có thể được thực hiện bằng nhiều biện pháp về hành chính, dân sự và hình sự.
Quy định “1. Đối với các quyền SHTT chưa đáp ứng điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán, chủ sở hữu quyền SHTT được tự xác định giá trị và lập thành danh mục riêng để quản trị. Chủ sở hữu quyền SHTT có thể dùng quyền SHTT để thực hiện các hoạt động giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn bằng các hình thức theo quy định của pháp luật” (sửa đổi khoản 1 Điều 8a) còn chung chung, cần được làm rõ hơn để bảo đảm tính minh bạch, khả thi.
Ngoài ra, quy định bổ sung vào Điều 201 một số trường hợp được cấp thẻ giám định viên SHTT (gồm cá nhân trực tiếp làm công tác soạn thảo và hướng dẫn thi hành văn bản quy phạm pháp luật về SHTT; trực tiếp thanh tra, giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về SHTT tại cơ quan quản lý nhà nước về quyền SHTT; trực tiếp giúp việc trong công tác giám định về SHTT tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền) chưa thật sự phù hợp với tính chất chuyên môn của hoạt động giám định SHTT.
Theo ĐB Ba, giám định SHTT là hoạt động chuyên môn mang tính kỹ thuật và nghiệp vụ đặc thù, đòi hỏi năng lực chuyên sâu về đối tượng quyền SHTT, xác định yếu tố xâm phạm, tính tương đồng, tính mới, giá trị quyền hoặc phạm vi bảo hộ… Do đó, ĐB Ba đề nghị ban soạn thảo chỉnh lý cho phù hợp.
Cần chế tài xử lý hành vi xâm phạm SHTT trên môi trường mạng
Cùng tham gia thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT, ĐB Nguyễn Thị Thu Thủy (Thành viên Đoàn ĐBQH tỉnh Gia Lai) nêu vấn đề quy định về quyền tác giả và quyền liên quan còn nhiều bất cập trong môi trường số. Dù Luật SHTT sửa đổi năm 2022 đã bổ sung Điều 198a về biện pháp xử lý hành vi xâm phạm trên môi trường mạng, song quá trình thực thi vẫn gặp nhiều khó khăn.
“Việc chứng minh quyền tác giả và thiệt hại trong không gian số rất phức tạp, trong khi chế tài hành chính hiện nay còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Quy định xử lý các trang web sử dụng phim, ảnh, thậm chí như giả nhái các nhãn hàng đã đăng ký SHTT chưa rõ ràng. Việc kiểm soát nội dung trực tuyến và bảo vệ quyền tác giả trên nền tảng số chưa đảm bảo. Do đó, cần có cơ chế, chế tài nhằm ngăn chặn hiệu quả hơn trong thời gian đến”-ĐB Thủy đề xuất.
Ở khía cạnh khác, thời gian thẩm định đơn đăng ký nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp tại Điều 119 của dự thảo Luật còn dài, mặc dù so với Luật cũ đã giảm còn trung bình 5-12 tháng, rút ngắn thời hạn xử lý nhằm tạo thuận lợi cho người nộp đơn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của xã hội...
Tình trạng “đăng ký trước - sử dụng sau” vẫn diễn ra phổ biến, gây thiệt hại cho chủ thể quyền chính đáng, đặc biệt trong thời đại của công nghệ số, AI phát triển nhanh như hiện nay. ĐB Thủy cho rằng, ban soạn thảo cần cân nhắc giảm thời gian đăng ký và chấp thuận, tạo điều kiện hơn nữa cho doanh nghiệp, cá nhân trong lĩnh vực này.
Mặt khác, sự xuất hiện của AI, blockchain, dữ liệu lớn (big data) đặt ra nhiều vấn đề pháp lý mới mà Luật SHTT chưa có quy định cụ thể, đặc biệt là về tác phẩm do AI tạo ra hoặc quyền đối với dữ liệu phi cá nhân. Vì vậy, cần nghiên cứu bổ sung quy định về bảo hộ tác phẩm do AI tạo ra, quyền đối với dữ liệu số, và cơ chế bảo vệ tài sản trí tuệ trong không gian mạng.
Tham gia thảo luận, ĐB Nguyễn Thị Mai Phương (Thành viên Đoàn ĐBQH tỉnh Gia Lai) cho biết Quốc hội dự kiến cũng sẽ ban hành nhiều luật liên quan đến vấn đề này, như luật về AI. Do đó, ĐB Phương đề nghị Chính phủ cân nhắc nội dung liên quan đến AI nên đưa vào Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT, hay đưa vào luật về AI. Từ đó, tránh được sự trùng lặp hoặc có những quy định mâu thuẫn, sau này tổ chức thực hiện không biết theo luật nào.
