Hát ru: Nét văn hóa độc đáo của người Bahnar

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Nếu có dịp về thăm các buôn làng Bahnar, chúng ta sẽ được thưởng thức những làn điệu hát ru êm đềm, lắng đọng như tâm hồn và cốt cách của những người gắn bó với núi rừng, sông suối trên cao nguyên hùng vĩ.

Cũng như nhiều dân tộc bản địa ở Tây Nguyên, từ ngàn đời nay, bằng con tim, khối óc, khát vọng vươn lên, đồng thời với việc bảo vệ, giữ gìn cuộc sống bình yên cho cộng đồng, người Bahnar đã sản sinh ra một kho tàng âm nhạc dân gian vừa phong phú vừa độc đáo. Trong đó, có những khúc hát ru lay động lòng người. Tính độc đáo của hát ru được thể hiện từ việc đặt tên cho các điệu hát đến đối tượng, nội dung, tính chất, không gian và thời gian thể hiện.

Người Bahnar gọi hát ru là Hơri pơlung/Hơri pơ lung/Pơ lung. Hát ru như tên gọi của nó, là hát để ru. Thế nhưng, người Bahnar không bao giờ gọi hát ru một cách chung chung mà lúc nào cũng dành cho một đối tượng cụ thể: Hơri pơ lung kon (Hát ru con), Hơri pơ lung oh (Hát ru em), Hơri pơ lung sâu (Hát ru cháu), Hơri pơ lung mon (Hát ru cháu). Cần phải nói thêm rằng, trong ngôn ngữ của người Bahnar thì từ sâu/sôu có nghĩa là cháu (được dùng trong mối quan hệ ông bà đối với các cháu và ngược lại); từ mon cũng có nghĩa là cháu nhưng được dùng trong mối quan hệ cô chú, bác gái, bác trai đối với các cháu và ngược lại. Do đó, “Pơ lung sâu” có nghĩa là bà hoặc ông ru cháu; “Pơ lung mon” có nghĩa là cô, chú hoặc bác gái, bác trai ru cháu. Tuy nhiên, cũng có lúc căn cứ vào đối tượng và nội dung mà người ta đặt tên riêng cho từng bài hát ru. Chẳng hạn như các bài sau đây: Gô me tanh brai (Chờ mẹ dệt vải), Nơr akhan (Lời khuyên), Pơ lung Krem (Hát ru Krem)...

Hội làng. Ảnh: Quốc Nguyễn

Hội làng. Ảnh: Quốc Nguyễn

Về ca từ, trong các khúc hát ru của người Bahnar, lời ca ngắn gọn, mộc mạc, đơn giản nhưng không kém phần tinh tế, bay bổng với lối so sánh, ví von độc đáo. Vẻ đẹp của con/em/cháu thường được so sánh với cỏ cây hoa lá, chim muông. Nội dung bài hát ru thường khuyên em bé đừng khóc (oh ’ne hmoi), bố đang bận việc rẫy nương, đi săn; mẹ đang bận dệt vải, xúc cá, nấu ăn; con/em/cháu hãy ngủ cho ngoan, cha mẹ về sẽ cho quà. Bên cạnh đó là những lời ca ca ngợi cảnh đẹp buôn làng và những lời khen con, cháu khỏe, đẹp: “Cháu ở nơi cảnh đẹp nhất rồi đó/Cháu phải ngoan/Bước đi của cháu nhẹ nhàng như ngọn tre đung đưa trong gió/Cháu khỏe như măng mọc/Cháu đẹp lắm cháu ơi” (Ru cháu). Và đây nữa: “Ơ hỡi em/Như con chim bé xinh/Chim ch’rao đáng yêu/Chim non chưa biết bay/Chim non chưa hát hay/Trong vòng tay chị yêu” (Ru em ngủ)...

Cái mà em bé cảm nhận là những âm thanh trầm bổng, nhẹ nhàng, âm điệu vỗ về được vang lên từ lời hát của cha mẹ, ông bà, cô bác... Những âm thanh ấy là những tín hiệu văn hóa đầu tiên mà em bé được tiếp xúc, hấp thụ. Đó là “dòng sông văn hóa cội nguồn”, là tâm hồn và cốt cách của dân tộc.

Nét độc đáo của hát ru của người Bahnar còn được thể hiện ở chỗ, tuy không nhắc đến bé trai hay bé gái nhưng ta vẫn biết được người mẹ đang hát ru em bé nào. Bởi lẽ, theo phong tục của người Bahnar nói riêng, một số tộc người thiểu số Tây Nguyên nói chung, con gái phải biết dệt vải, may áo; con trai phải biết đan gùi, đi săn. Đây là lời hát ru bé gái: “Con ơi, con ngủ nhé/Để cha lên rẫy, để mẹ lên nương/Ngoan nhé, con của mẹ/Rồi ngày mai khôn lớn/Con sẽ dệt vải giỏi, để may áo đẹp” (Ru con).

Cũng như nhiều dân tộc khác, trên cơ sở giai điệu của hát ru, đồng bào Bahnar đã sáng tạo ra nhiều lời ca mới. “Nín đi con để cha mẹ lên rẫy/Nín đi con để mẹ đi hái quả chín, mẹ trồng lúa, hái cà phê/Chị cõng con đi chơi nhé/Thấy chim đỏ bắt về chơi/Thấy chim xanh bắt về đùa/Con ngoan nhé” (Ru con). Như vậy, rõ ràng ca từ của bài hát ru này đã có sự “đổi mới” cho phù hợp với đời sống xã hội hiện nay. Xưa kia, người Bahnar chỉ biết làm nương rẫy thì nay còn biết trồng cà phê, trồng mía... “Nín đi con để mẹ đi hái quả chín, mẹ trồng lúa, hái cà phê”. Chỉ một câu hát ru ngắn gọn nhưng đã giúp cho người thưởng thức biết được cuộc sống mới với cung cách làm ăn mới đã và đang bừng lên trong các buôn làng Bahnar.

Bên mẹ. Ảnh: Quốc Nguyễn

Bên mẹ. Ảnh: Quốc Nguyễn

Về âm nhạc, hát ru của người Bahnar cũng mang tính chất chung của thể loại hát ru, giai điệu mềm mại, ít thấy hoặc nói đúng hơn là không có những bước nhảy quãng rộng (quãng 5, quãng 8 như hát ru của người H’Mông); tốc độ (tempo) chậm vừa, có lúc vừa phải (moderato). Cấu trúc âm nhạc khá chặt chẽ. Thông thường, bài hát ru có 2 câu hoặc 4 câu nhạc được lặp đi, lặp lại nhiều lần tùy theo nội dung ca từ. Thậm chí, có bài hát ru nội dung lời ca chỉ là một câu văn vần nhưng được thể hiện trên nhiều cung bậc khác nhau bằng các thủ pháp phát triển giai điệu: nhắc lại nguyên câu, hạ thấp độ cao... Chính điều đó làm cho tuyến giai điệu của bài hát ru có thay đổi cho phù hợp với ngữ âm của lời ca. Thế nhưng, tất cả bài hát ru nói riêng, dân ca nói chung của người Bahnar đều được xây dựng trên điệu thức 5 âm đặc trưng, trong đó, giai điệu thường phát triển xung quanh âm điệu 4 tăng mà các dân tộc khác không có. Do đó đã tạo nên những giai điệu huyền ảo như thực, như mơ. Mặt khác, các bài hát ru thường vào nhịp ngay từ đầu, kết thúc cũng vậy. Nghĩa là, người hát ru luôn luôn giữ đúng nhịp của bài hát từ đầu cho đến lúc kết thúc. Không thấy có trường hợp “dạo đầu láy đuôi” như người Thái hay “à ơi” dạo đầu trong hát ru của người Kinh.

Qua nhiều năm điền dã, nghiên cứu, chúng tôi được biết, chẳng mấy khi trẻ em ngủ trên sàn nhà lúc vắng người lớn, đặc biệt là trẻ em ở lứa tuổi mẫu giáo, mà lúc nào cũng thấy trẻ em được người lớn mang theo bên người (có thể sau lưng hoặc trước bụng). Trong các buôn làng của người Bahnar xưa kia không thấy bóng dáng của chiếc nôi hay chiếc võng. Những đặc điểm này đã tạo ra một không gian và thời gian hát ru không giới hạn. Hát ru được vang lên bất cứ thời gian nào trong ngày khi mà người lớn có nhu cầu cho em bé ngủ. Thông thường, người ta chỉ hát ru trong 2 hoàn cảnh điển hình: đến lúc cần phải ngủ mà em bé không chịu ngủ và em bé đang ngủ, vì một lý do nào đó chợt tỉnh dậy, khóc. Tất nhiên, cũng có lúc người ta hát ru chơi đùa với con cháu hoặc lúc con cháu đã ngủ và cũng có thể người ta hát (hát ru) cho nhiều người cùng thưởng thức. Đặc điểm của hát ru Bahnar còn được thể hiện ở chỗ: người hát ru bao giờ cũng vừa hát vừa vỗ nhẹ vào người em bé, vừa nhún người hoặc đung đưa người sang trái, sang phải (nếu đứng hát) nhẹ nhàng theo nhịp điệu của bài hát.

Xưa kia, tiếng hát ru của người Bahnar chỉ vang lên trong không gian văn hóa làng. Ngày nay, nhờ sự phát triển của khoa học và công nghệ với sự phát triển nhanh chóng của các phương tiện thông tin truyền thông, nhiều bài hát dân ca, trong đó có hát ru của người Bahnar đã vượt không gian văn hóa truyền thống đến với bạn bè trong và ngoài nước, được bạn bè đón nhận một cách nồng nhiệt.

Có thể bạn quan tâm

Nhạc sĩ Thụy Kha qua đời

Nhạc sĩ Thụy Kha qua đời

Nhạc sĩ Thụy Kha qua đời lúc 10h45 sáng 13/3 tại Hà Nội. Năm cuối đời, ông chống chọi với bệnh ung thư. Vài tháng gần đây, nhiều đồng nghiệp chia sẻ hình ảnh thăm nhạc sĩ Thụy Kha trong bệnh viện. 

Sẽ tôn vinh các văn nghệ sĩ tiêu biểu nhân tổng kết 50 năm nền văn học, nghệ thuật Gia Lai

Sẽ tôn vinh các văn nghệ sĩ tiêu biểu nhân tổng kết 50 năm nền văn học, nghệ thuật Gia Lai

(GLO)- Sáng 13-3, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy Gia Lai Nguyễn Thái Bình chủ trì cuộc họp lấy ý kiến các sở, ngành, đơn vị liên quan nhằm thống nhất dự thảo Kế hoạch tổ chức hội nghị tổng kết 50 năm nền văn học, nghệ thuật Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất.

Hương cau mùa cũ

Hương cau mùa cũ

(GLO)- Mỗi lần đi ngang qua vườn cau, lòng tôi lại xao động bởi mùi hương thanh khiết mà dịu dàng của những chùm hoa nở rộ. Hương cau không nồng nàn như hoa sữa mà thoảng nhẹ như một ký ức xa xăm, gợi nhớ những mùa cũ đã đi qua trong đời.

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Tiết mục múa của đơn vị Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng trình diễn tại Liên hoan nghệ thuật quần chúng huyện Ia Grai năm 2025.

Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang huyện Ia Grai: Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng giành giải nhất toàn đoàn

(GLO)- Trong 2 đêm (11 và 12-3), huyện Ia Grai tổ chức Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang năm 2025. Liên hoan quy tụ 13 đơn vị tham gia. Mỗi đơn vị đăng ký trình diễn từ 3 đến 5 tiết mục ca, múa và diễn tấu các loại nhạc cụ.

Thơ Bút Biển: Nắng chưa qua

Thơ Bút Biển: Nắng chưa qua

(GLO)- "Nắng chưa qua" của Bút Biển là một bài thơ đầy hoài niệm. Bằng những câu thơ nhẹ nhàng mà day dứt, tác giả khắc họa nỗi buồn của sự xa cách, khi ký ức vẫn còn đó nhưng hiện tại chỉ còn lại gió lùa, hoa rụng và căn phòng trống,... dường như có ai đang ngóng về một vệt nắng chưa qua.

Hội viên Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh tại chương trình chào mừng Ngày Âm nhạc Việt Nam năm 2024. Ảnh: H.N

Nhạc sĩ Gia Lai kiếm tìm tác phẩm có sức ảnh hưởng lớn

(GLO)- Bám sát hơi thở cuộc sống và đưa bản sắc dân tộc vào tác phẩm, các nhạc sĩ Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh Gia Lai đã thực sự cố gắng trong hoạt động sáng tác nhằm ghi dấu ấn. Song, làm gì để tác phẩm lan tỏa rộng rãi, ghi đậm trong tâm trí người nghe đang là trăn trở của những người tâm huyết.

Hương lúa

Hương lúa

(GLO)- Tuổi thơ tôi gắn liền với cánh đồng lúa bát ngát với mùi hương lúa thơm nồng mỗi mùa vụ. Đó là hương thơm của quê hương, của những ngày tháng gắn bó với ruộng đồng, của những ký ức tuổi thơ êm đềm và tình yêu đất mẹ thiêng liêng.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.

 Linh thiêng lễ cúng Quý Xuân tại An Khê. Ảnh: Ngọc Minh

Linh thiêng lễ cúng Quý Xuân tại An Khê

(GLO)- Ngày 8 và 9-3 (nhằm mùng 9 và 10-2 âm lịch), Ban Nghi lễ đình An Khê tổ chức lễ cúng Quý Xuân tại An Khê trường và An Khê đình thuộc Khu di tích Tây Sơn Thượng đạo (thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai).

Phục dựng lễ mừng lúa mới của người Jrai. Ảnh: Lam Nguyên

Nghĩ suy trong mùa lễ hội

(GLO)- Lễ hội là sinh hoạt văn hóa dân gian đậm tính cộng đồng và được tổ chức khắp mọi miền đất nước. Ngoài 2 dân tộc bản địa Jrai và Bahnar, trên địa bàn tỉnh Gia Lai còn có 42 dân tộc anh em khác sinh sống với bản sắc văn hóa lễ hội độc đáo.

Nhớ tuổi thơ “cắt cỏ, chăn bò”

Nhớ tuổi thơ “cắt cỏ, chăn bò”

Ai cũng có một tuổi thơ với nhiều kỷ niệm. Tuổi thơ của chúng tôi ngày ấy ở quê cũng “đặc biệt” lắm. Đó là ngoài việc đi học, còn phải phụ giúp gia đình chăn bò, cắt cỏ, làm đồng. Tất nhiên, đó cũng là những ngày tháng vui chơi đầy ắp tiếng cười.

Giới thiệu sách Lịch sử khai khẩn cao nguyên An Khê của tác giả nước ngoài

Giới thiệu sách Lịch sử khai khẩn cao nguyên An Khê của tác giả nước ngoài

(GLO)- Chiều 7-3, tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch phối hợp với Công ty cổ phần Sách Omega Việt Nam tổ chức buổi tọa đàm, giới thiệu sách “Lịch sử khai khẩn cao nguyên An Khê (1864-1888)” của giáo sư Andrew Hardy-nguyên Trưởng đại diện Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội.

Minh họa: HUYỀN TRANG

Hoa trang đỏ

(GLO)- Mỗi dịp 8-3 hay 20-10, khi thấy người thân, bạn bè gửi những bó hoa tươi thắm tới người phụ nữ mà họ yêu quý, lòng tôi lại bùi ngùi nhớ mẹ. Mẹ đã rời xa tôi gần 20 năm. Còn tôi lại chưa một lần tặng hoa cho mẹ.

Lá cỏ hát thơ

Thơ Nguyễn Ngọc Hưng: Lá cỏ hát thơ

(GLO)- Bài thơ "Lá cỏ hát thơ" của Nguyễn Ngọc Hưng đã khắc họa hình ảnh cỏ như một biểu tượng của sự kiên cường dù phải trải qua nhiều gian khó, đớn đau. Qua đây, tác giả muốn truyền tải thông điệp về sự bền bỉ, lòng yêu thương và tinh thần vượt qua khó khăn của con người trong mọi hoàn cảnh.

Chạm miền thương nhớ

Chạm miền thương nhớ

(GLO)- Chiếc xe rẽ trái đưa chúng tôi vào con đường làng. Cánh đồng xanh giữa những vườn dừa tươi tốt dần hiện ra trước mắt. Một cảm xúc thật lạ kỳ đang dâng lên trong lòng.

Minh họa: H.T

Nơi những cánh chim trở về

(GLO)- Ngày bé, tôi thường phải ở nhà một mình. Với một đứa trẻ, điều ấy chẳng những không thú vị mà còn đáng sợ. Nếu ai đã từng xem bộ phim “Ở nhà một mình” của đạo diễn Chris Columbus sẽ thấy cậu bé Kevin phải đối diện với những hiểm nguy ra sao.