Tạp bút của LÊ THỊ XUÂN HÒA
Trong một ngày nắng nóng nồng nực, tôi đến Tiểu Chủng viện Làng Sông (thôn Quảng Vân, xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước), lòng bỗng ngỡ ngàng mát rượi, như thể bước vào một trang sách cũ yên lành, không phải từ những cơn gió đồng sát bên, chắc chắn vậy mà từ những niềm vui, tri thức tươi mới bước qua cổng tôi đã có ngay...
Tôi đã đọc khá nhiều các thông tin chữ Quốc ngữ, nhưng phải đến khi đứng giữa Làng Sông, tôi mới hiểu rằng, mới cảm nhận thật thấu đáo rằng chữ Quốc ngữ không phải do một người sáng tạo, hay diễn ra ở một thời điểm nào đó, mà nó là kết tinh của một hành trình dài, âm thầm, đầy trí tuệ và dũng khí. Và điểm khởi thủy của nó là một vùng quê yên bình tuyệt đẹp - Làng Sông.
Làng Sông chỉ cách TP Quy Nhơn khoảng 10 km, rất gần và đường đi rất đẹp. Tôi đứng lặng trước tấm bảng nhỏ trước căn phòng trưng bày đơn sơ nhưng đầy ắp tư liệu quý. Tại đây, những trang sách Quốc ngữ đầu tiên được in ra - hơn một thế kỷ rưỡi trước. Dưới lớp kính là những bản gốc của cuốn Chuyện đời xưa của Trương Vĩnh Ký, sách giáo lý của linh mục Phêrô Maria Đông, những cuốn Tập đọc, ABC, Tục ngữ An Nam… Bìa sách đơn sơ nhưng tinh tế, trình bày đơn sơ nhưng lôi cuốn. Có gì đó rất Việt trong cách thể hiện - mộc mạc nhưng sâu sắc, giản dị mà có hồn. Những trang sách ấy đã ra đời từ một nhà in danh tiếng khắp Đông Dương, sở hữu những chiếc máy in, công nghệ in hiện đại bậc nhất thế giới bấy giờ.
Cách đây gần 400 năm, các giáo sĩ phương Tây đã đến xứ này để truyền giáo, họ là người Bồ Đào Nha, người Ý, người Pháp… Trong góc phòng trưng bày nhỏ, qua lời giới thiệu của những đồng nghiệp làm việc ở Đài PT-TH Bình Định, tôi ngỡ ngàng khi biết cùng với Alexandre de Rhodes (1591 - 1660), còn có nhiều người khác nữa dày công góp sức, đó là Francisco de Pina (1585-1625), Gaspar do Amaral (1592 - 1646, Antonio Barbosa (1594-1647), Christoforo Borri (1583 - 32), Francesco Buzomi (1576-1639)… và tất nhiên cả rất nhiều người Việt. Những cái tên hiện lên như dòng lặng chảy ngược, khiến tôi khựng lại. Làng Sông vừa giúp tôi hiểu rằng chữ Quốc ngữ không do một người tạo ra. Ngay tiếp đó, nó thì thầm cho tôi hay, đó là sự cộng hưởng của nhiều thế hệ, với sự hy sinh thầm lặng. Tiếng Việt khi được thổi hồn bằng những ký tự Latin đã giúp người Việt đưa nền văn hóa của mình sang một thời kỳ phát triển mới, rực rỡ hơn. Và chính vì thế, tôi lại thấy những linh mục phương Tây bỗng nhiên lại phảng phất nét Việt. Người ta phải yêu mến con người ấy, xứ sở ấy nhiều đến chừng nào thì mới có thể dày công sáng tạo như thế chứ. Và chính trong hành trình phát minh kia, trong chừng mực nào đó, chính họ đã được Việt hóa.
Chiều buông nhẹ trên hàng sao trăm tuổi. Tôi ngoái nhìn dãy hành lang yên tĩnh, mái ngói cổ xưa, căn phòng sách nhỏ với mùi giấy xưa vẫn còn phảng phất. Không ồn ào, không phô trương, từng viên gạch ở đây như vẫn thì thầm câu chuyện về chữ Quốc ngữ.
Tiểu Chủng viện Làng Sông rất đẹp, từ không gian cảnh quan đến lối kiến trúc, mấy năm gần đây đã trở thành một điểm đến văn hóa đặc biệt thu hút nhiều du khách khắp nơi trong và ngoài nước. Hôm tôi đến Làng Sông, cùng với nhiều du khách Việt, còn có không ít du khách quốc tế đến từ Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc… Lại có thêm nhiều điều bất ngờ nữa khi có chuyên gia kể rằng chính người Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng từng tìm cách Latin hóa chữ viết của mình nhưng họ không thành công như Việt Nam.
Không chạy theo những mô hình du lịch hào nhoáng, ồn ào, Làng Sông là một điểm đến chậm rãi, nó len vào đến chiều sâu cảm xúc của du khách. Người Việt sẽ có cảm giác như đang hành hương về vùng đất mà chữ Quốc ngữ phôi thai, chập chững những bước đi đầu. Người nước ngoài sẽ có cơ hội được trải nghiệm về năng lực dung hợp của văn hóa Việt với các nền văn hóa khác. Và những điều như vậy là riêng Bình Định mới có.
Làng Sông lặng lẽ níu giữ hồn dân tộc trong từng nét chữ, từng cuốn sách, từng viên ngói cũ. Du khách đến rồi đi, nhưng có lẽ ai cũng sẽ mang theo trong lòng một niềm trân quý về chữ Quốc ngữ. Chúng tôi rời đi mang theo lời mời, những câu chuyện kể dành cho bè bạn, mà đầu tiên là ở Đắk Lắk nơi tôi đang sinh sống rằng, hãy đến Làng Sông - một lần trong đời để cảm nhận sự kỳ diệu của chữ Quốc ngữ. Bạn là người Việt Nam? Bạn có thể xem đó như một cuộc hành hương tìm về với cái nôi của chữ Quốc ngữ. Bạn là người nước ngoài? Bạn có thể xem đó là một biểu tượng của tình nhân loại, của sự kết nối thấu hiểu giữa những nền văn hóa.
