Men say của rừng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Nắng xuân đã bung tỏa trên những nếp nhà sàn ở xã Ia Yeng, huyện Phú Thiện. Nhà nhà đã sẵn sàng đón khách tới vui xuân với những ghè rượu cần thơm nồng bởi hương vị đặc trưng từ chất men truyền thống. Với người Jrai ở đây, bí quyết tạo nên chất men tự nhiên là do “Yàng ban”.
Khi ủ rượu bằng loại men này, rượu cần sẽ có hương vị rất đặc trưng của núi rừng. Vị đắng của rễ cây rừng, vị chua thanh của lá, vị hăng nồng của ớt, vị ngọt của gạo… Tất cả hương vị hòa quyện lại, cho người uống cảm giác hưng phấn, lâng lâng đến khó tả.
 Hơi men ấm nồng quyện lẫn trong những câu chuyện của ngày đầu năm. Ảnh: T.D
Hơi men ấm nồng quyện lẫn trong những câu chuyện của ngày đầu năm. Ảnh: T.D
Vượt núi tìm nguyên liệu
Theo những người già ở Ia Yeng, để làm nên men rượu cần độc đáo, những phụ nữ có kinh nghiệm trong làng phải lên rừng tìm rễ của hơn 20 loại cây thuốc Nam. Bà Siu HBro (60 tuổi, làng Kte Lớn A, xã Ia Yeng), một trong những người phụ nữ Jrai còn giữ được bí quyết làm men rượu từ những vật phẩm tự nhiên của núi rừng, hào hứng kể về những ngày được theo mẹ mang gùi vào rừng hái lá: “Ngày trước, nguyên liệu làm men rượu dễ tìm hơn bây giờ. Chỉ cần men theo bìa rừng là có đủ các loại lá, rễ cây mang về. Các bà, các mẹ trong làng cứ khoảng 2 hay 3 ngày lại rủ nhau đi lấy nguyên liệu một lần rồi về cùng nhau làm”. Đó là các loại lá, rễ cây như: Tbao, Jrao Jú, Jrao Uách, Jrao Pnok, Jam Rưng, Ré Kó, Hăng, Kram Ré, Kđõh Hyam…
Chỉ vào chiếc gùi đầy ắp các loại lá rừng tươi xanh, chị Ksor HLy (làng Kte Lớn B, xã Ia Yeng) phấn khởi khoe với chúng tôi: “Việc làm ra men rượu cần truyền thống của dân tộc Jrai mình công phu lắm, nhất là công đoạn đi tìm nguyên liệu. Xưa thì phụ nữ sẽ phải tự đi lấy, nhưng nay các loại cây rừng cũng hiếm và phải vào tận rừng sâu mới có nên thanh niên trong làng cũng tranh thủ giúp chúng tôi đi tìm các loại cây này”. Theo người dân ở đây thì họ phải đi bộ cả ngày đường lên tận rừng sâu ở huyện Ia Pa, Kông Chro hay Kbang… để tìm kiếm các loại vỏ cây, lá cây, rễ cây... 
Sau khi hoàn thành công đoạn “vượt núi tìm nguyên liệu”, họ cùng nhau bắt tay vào việc chế biến men rượu. Đặc biệt, những người làm men rượu phải là phụ nữ. 
Gìn giữ chất men truyền thống
Ở xã Ia Yeng, hầu như gia đình người Jrai nào cũng biết làm men rượu cần. Mỗi gia đình sẽ có một công thức riêng để tạo nên hương vị mà mình muốn. Rượu cần truyền thống nếu được làm đúng theo phương thức truyền đời thì ghè rượu càng để lâu trong nhà sẽ càng ngon, hương vị ấm nồng rất đặc trưng.
Đầu tiên, các loại cây thuốc Nam từ rừng mang về sẽ được rửa sạch, phơi khô. Sau đó, trộn đều các thứ và cho vào cối giã nhuyễn cùng với gạo. Riêng vỏ cây Kđõh Hyam sẽ được đập dập, ngâm vào nước sạch, đến khi nước ngả sang màu đỏ đậm thì đem đổ vào hỗn hợp đã được giã nhuyễn. Bàn tay khéo léo và tỉ mỉ của người phụ nữ Jrai sẽ nhào dẻo, nặn chúng thành hình tròn dẹt và úp vào những chiếc chén truyền thống. Mỗi chén sẽ đựng được một viên men có kích cỡ vừa đúng với nó. Ngay sau đó, chúng được đem đi ủ trong thời gian 3 ngày 3 đêm rồi lấy ra đem phơi trên gác bếp qua đêm. Khi mở ra, những viên men có mùi thơm ngào ngạt thì đã có thể dùng được. Và đây chính là men rượu cần truyền thống của cộng đồng người Jrai.
Ông Amiah (làng Kte Lớn A, xã Ia Yeng) tự hào khi nhắc tới chất men truyền thống của dân tộc mình: “Trong làng mình hiện có khoảng 6 hộ vẫn thường xuyên làm men rượu cần như gia đình Siu Poh, Kpă HNam, Rơlan HBach… Mỗi lần làng có lễ hội là yên tâm lắm. Mọi người được thưởng thức rượu cần ngon và đảm bảo. Men rượu được làm từ các loại cây thuốc Nam quý nên có tác dụng khử độc rất tốt. Bởi vậy, người uống sẽ không bị đau đầu. Chúng tôi sẽ cố gắng lưu giữ chất men của dân tộc mình cho nhiều thế hệ sau. Những loại cây quý của rừng dùng làm men rượu đã được người làng đưa về vườn trồng thử nghiệm nhằm giữ nguồn nguyên liệu”. 
Theo truyền thống của người Jrai, bí quyết làm men rượu sẽ được bí mật truyền từ người mẹ sang con gái và tất nhiên người con trai không được quyền biết. Chị Ksor HNgan (làng Kte Lớn B, xã Ia Yeng) nhớ lại: “Lúc mới lớn mình đã được mẹ chỉ dạy cách làm men. Mẹ dạy, rượu cần ngon hay không là do men rượu, men ngọt hay cay cũng tùy cách chế biến của từng người, của từng nhà; phải ủ men sao cho rượu thật ngon, mình để lâu mà rượu vẫn không bị hư”. Cũng theo chị HNgan, cùng một lượng nguyên liệu nhất định nhưng nếu cho men hợp lý thì rượu sẽ ngon, nếu quá ít thì rượu sẽ chua và nhạt, còn nhiều quá thì rượu sẽ chát. Sau khi cho nguyên liệu vào ghè thì đem cất chỗ thoáng mát, phải chờ qua một tháng sau rượu mới có độ nồng, thơm ngon. 
Mỗi độ xuân về, hơi men ấm nồng cứ thế quyện lẫn trong biết bao câu chuyện gần gũi, thân tình của những ngày đầu năm.
Trần Dung

Có thể bạn quan tâm

Khởi sắc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Khởi sắc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi ở Gia Lai

(GLO)- Những năm qua, cấp ủy, chính quyền các địa phương trong tỉnh đã triển khai hiệu quả các dự án thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025. Nhờ đó, diện mạo nông thôn miền núi có nhiều khởi sắc, đời sống người dân được cải thiện đáng kể.

Eo Gió luôn là điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài tỉnh. Ảnh: Đức Thụy

Du lịch gắn với sản phẩm OCOP: Hướng đi bền vững của Quy Nhơn Đông

(GLO)- Phường Quy Nhơn Đông (tỉnh Gia Lai) không chỉ nổi tiếng với Kỳ Co, Eo Gió, Hòn Khô… mà còn hấp dẫn du khách bởi nguồn hải sản phong phú. Phát triển du lịch gắn với sản phẩm OCOP đang trở thành hướng đi bền vững, giúp nâng tầm thương hiệu và mang lại sinh kế ổn định cho người dân.

 Một góc làng Canh Tiến thanh bình.

Khát vọng du lịch cộng đồng ở làng Canh Tiến

(GLO)-Nằm nép mình bên Hồ Núi Một thẳm xanh, làng Canh Tiến (xã Canh Vinh) được thiên nhiên ưu đãi với cảnh quan nguyên sơ, hùng vĩ, nên thơ. Người dân nơi đây đang ấp ủ khát vọng biến quê hương thành điểm đến du lịch cộng đồng, vừa gìn giữ bản sắc văn hóa, vừa tạo sinh kế bền vững.

Thông qua việc đặt “bẫy ảnh”, Vườn quốc gia Kon Ka Kinh ghi nhận nhiều loài động vật hoang dã quý hiếm nằm trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới.

Bẫy ảnh hé lộ kho báu sinh học ở Vườn Quốc gia Kon Ka Kinh

(GLO)-Không chỉ ghi nhận hình ảnh tê tê vàng và tê tê Java-2 loài thú cực kỳ nguy cấp, những tấm ảnh chụp từ hệ thống bẫy tự động tại Vườn quốc gia Kon Ka Kinh (xã Mang Yang, tỉnh Gia Lai) còn phát hiện nhiều loài động vật quý hiếm khác, góp phần khẳng định giá trị đặc biệt của hệ sinh thái nơi đây.

Xã Gào có nhiều tiềm năng phát triển nông nghiệp công nghệ cao và năng lượng tái tạo. Ảnh: Quang Tấn

Khởi sắc trên vùng đất 2 lần được phong anh hùng

(GLO)- Xã Gào (tỉnh Gia Lai) là địa phương 2 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Ngày nay, vùng đất này đã và đang đổi thay mạnh mẽ trong công cuộc xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH) và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.

Xã An Toàn trong diện mạo mới

Xã miền núi An Toàn khởi sắc

(GLO)- Là xã miền núi xa xôi, giao thông cách trở, trước đây, đời sống của người dân xã An Toàn (tỉnh Gia Lai) gặp rất nhiều khó khăn. Đến nay, vùng đất này đã khởi sắc nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cùng nỗ lực vươn lên của cán bộ, đảng viên và người dân địa phương.

Niềm vui từ những ngôi làng mới

Niềm vui từ những ngôi làng tái định cư

(GLO)- Từ những vùng thường xuyên bị ngập lụt, sạt lở chuyển đến nơi ở mới, với sự hỗ trợ của Nhà nước, người dân các làng tái định cư bắt đầu ổn định cuộc sống. Thật sự không ai bị bỏ lại phía sau và niềm vui hiện hữu trên từng nếp nhà là minh chứng cho chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước.

Một góc xã đảo Nhơn Châu nhìn từ trên cao.

Cù Lao Xanh: Hòn đảo bình yên và quyến rũ

(GLO)- "Hi anh, đi Cù Lao Xanh không? Lâu lắm rồi mình chưa trở lại đó!" - Tin nhắn của người bạn đồng nghiệp cũ bỗng dưng hiện lên, kéo theo bao nhiêu kỷ niệm ùa về. Gật đầu cái rụp, tôi quyết định cùng các đồng nghiệp cũ tìm về hòn đảo bình yên và quyến rũ.

Binh đoàn 15 cho dân mượn đất trồng lúa

Binh đoàn 15 cho dân mượn đất trồng lúa

(GLO)- Những ngày này, đến làng Tung Breng (xã Ia Krái, tỉnh Gia Lai), chúng ta dễ dàng nhận thấy một màu xanh bạt ngàn của đồng lúa đang thì con gái. Để có được cảnh sắc đó, Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 715 (Binh đoàn 15) đã cho công nhân và người dân mượn gần 100 ha cao su đang tái canh để trồng lúa.

null