Giữa vô vàn khó khăn trong mùa hạn, mặn, nhiều nông dân đã chọn lối đi riêng để "sống ổn" qua những tháng khốc liệt.
 |
| Thu hoạch cá lóc “chạy mặn” của nông dân huyện Trà Cú, Trà Vinh - Ảnh: TIẾN TRÌNH |
Làng hoa thoát hiểm
Từ trước tết, nông dân làng hoa Chợ Lách như ngồi trên đống lửa khi phát hiện mực nước trên con sông chính chảy về đã có "khách lạ không mời". Nước mặn từ biển len vào đến tận thủ phủ hoa kiểng.
Ông Nguyễn Văn Năm (xã Phú Sơn, huyện Chợ Lách) nhớ lại khi nghe các cán bộ nông nghiệp báo nước sông đang bị nhiễm mặn, ông đã hốt hoảng thật sự. "Không riêng tui mà nhiều nhà dân ở đây lệ thuộc vào nguồn nước sông. Nước bị nhiễm mặn là vườn hoa coi như xóa sổ", ông Năm nói.
Thế nhưng, nhiều nông dân lo lắng không yên thì cũng không ít nông hộ lại bình tĩnh tìm cách ứng phó. Chỉ cách đơn giản là dùng tấm nhựa làm những hồ nước dã chiến. Đợi dòng nước ngọt về, nông dân bơm chứa đầy hồ để dùng khi nước mặn tới. "Nhà nào kinh tế khá thì mua các túi chứa nước khổng lồ để dự trữ. Nhà khó khăn thì cứ dùng tấm bạt cao su làm hồ chứa. Nhờ vậy mà nông dân Chợ Lách thoát thiệt hại do nước mặn gây ra", ông Năm nói.
Tiến sĩ Nguyễn Thanh Liêm - trưởng Phòng NN&PTNT huyện Chợ Lách - chia sẻ đây là đợt hạn, mặn cũng về sớm đến bất ngờ. Đã hơn 10 năm nay, tình trạng nước mặn vào sâu, vào sớm mới tái diễn. Các con sông chính cung cấp nước như Cổ Chiên, Hàm Luông bị mặn xâm nhập hết.
Tình trạng khan hiếm nước ngọt giữa vùng sông nước ngày càng nghiêm trọng. Các địa phương liên tục khuyến cáo dân cần kiểm tra độ mặn trước khi tưới cây trồng và tìm mọi cách để trữ nước, sử dụng tiết kiệm. Đồng thời cập nhật diễn biến tình hình thiếu nước, xâm nhập mặn cho người dân biết để kịp thời bảo vệ sản xuất, giảm thiểu thiệt hại.
Trong khi đó, cách Bến Tre con sông, nhiều hộ nuôi cá lóc ở Trà Vinh cũng đang trong cơn khó khăn khi nước mặn xâm nhập vào ao nuôi. Ông Nguyễn Tri Phương, xã Định An (huyện Trà Cú, Trà Vinh), nói vụ cá vừa rồi ông đã bị thiệt hại 15% khi nước mặn len vào ao.
"Nhiều hộ dân còn thiệt hại nặng hơn tôi. Vừa mất mùa, vừa mất giá, thiệt đơn, thiệt kép!". Ông Phương nói mình bị thiệt hại ít là vì trước đó gia đình đã đào ao để lắng nước bên cạnh ao nuôi. Khi phát hiện cá "có vấn đề", ông đã sử dụng nước dự phòng kịp thời cứu nguy. Nhờ vậy mà lứa cá vừa rồi, gia đình ông đã tạm "cắt lỗ".
 |
| Nhà vườn Chợ Lách, Bến Tre trữ nước ngọt để vượt qua cơn hạn, mặn khốc liệt - Ảnh: N.H. |
Phải thay đổi để thích nghi
Nhiều năm nghiên cứu tình hình hạn, mặn đang diễn biến nghiêm trọng, thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia sinh thái ĐBSCL, cho rằng: "Chuyện hạn - mặn năm nay gay gắt, chúng ta đã biết từ tháng 7 năm trước khi nước sông Mekong hạ thấp kỷ lục trong hơn nửa thế kỷ dù ngay đầu mùa nước.
Theo quy luật, ở ĐBSCL có thể quan sát mùa nước nổi năm trước để tiên liệu hạn, mặn sau tết. Nguyên nhân chính là do từ đầu năm đến tháng 9-2019 có hiện tượng El Nino trên toàn lưu vực Mekong, lượng mưa ít nên nước sông Mekong hạ thấp kỷ lục ngay trong mùa lũ".
Theo ông Thiện, về ảnh hưởng của thủy điện Mekong, thủy điện khác với thủy nông ở chỗ thủy điện chỉ tích rồi xả để phát điện. Khi gặp tình huống mưa ít thì việc tích xả của chuỗi đập thủy điện sẽ làm chậm đường đi của nước, khiến tình hình thiếu nước gay gắt càng gay gắt hơn.
Đối với các năm cực đoan khô hạn như năm nay, thiệt hại sẽ tùy từng vùng vì mỗi vùng có những đặc điểm riêng. Cụ thể, ĐBSCL có vùng lõi là "vùng phủ sóng" của hệ thống sông Cửu Long, gồm vùng kẹp giữa sông Tiền, sông Hậu và hành lang hai bên hai nhánh sông này.
Vùng lõi này có nước ngọt quanh năm. Dù năm nay ít nước, vùng này thiệt hại vẫn ít nhất. Vùng ven biển phía đông, ranh giới mặn - ngọt là sự tranh chấp giữa lực sông và lực biển. Vào mùa khô, ở đây có vùng nước mặn - lợ bình thường hằng năm. Năm nay, vùng này lấn thêm vài chục kilômet vào vùng lõi ngọt. Từ khoảng quốc lộ 1 ra hướng biển sẽ bị mặn lên xuống theo nhịp thủy triều.
Mặn thọc sâu nhất theo các cửa sông vào những ngày nước rong (triều cao trong tháng) xung quanh ngày rằm và 30 âm lịch hằng tháng và vào những giờ nước lớn (triều cao trong ngày). Trong những ngày nước kém (triều thấp trong tháng) và vào những giờ nước ròng (triều thấp trong ngày), nước biển tạm lui ra thì độ mặn sẽ giảm.
Vùng bán đảo Cà Mau gồm Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang, một phần Sóc Trăng và Hậu Giang nhận ít hoặc không nhận nước từ hệ thống sông ngòi Cửu Long là vùng mặn - ngọt luân phiên theo mùa. Vùng này có sáu tháng ngọt nhờ nước mưa và sáu tháng mặn mùa khô. Năm nay mưa ít, mùa ngọt của vùng này sẽ kết thúc sớm hơn.
Đặc biệt, những vùng ngọt hóa, tức những vùng "cơi nới" ngọt một cách nhân tạo bằng công trình thì năm nay sẽ dễ bị tổn thương nhất vì hệ thống canh tác ở đây không còn luân phiên mặn - ngọt theo mùa như trước, và vì năm nay không đủ nước duy trì ngọt vào mùa khô nên sẽ quay lại bản chất mặn cố hữu trong mùa khô. Đặc biệt là vào đỉnh điểm mùa khô cuối tháng 3, đầu tháng 4.
Theo ông Thiện, trong bối cảnh này nghị quyết 120 của Chính phủ chính là lời giải cho chiến lược lâu dài của ĐBSCL, cần kèm theo dự phòng tình huống cực đoan, trong đó chú ý đặc biệt đến nhu cầu nước sinh hoạt vùng ven biển.
Trong đó, chìa khóa trung tâm của vấn đề ĐBSCL là chuyển hóa nền nông nghiệp khu vực theo tinh thần nghị quyết 120 từ thuần túy sản xuất chạy theo số lượng sang tập trung vào chất lượng. Số lượng ít hơn nhưng sạch hơn, giá trị cao hơn, đa dạng hơn. "Chúng ta đã thoát đói từ lâu, nay muốn làm giàu thì cách làm phải khác hồi thiếu lương thực. Nếu chỉ miệt mài tăng sản lượng sản phẩm thô, giá rẻ thì không thể tiến đi đâu xa được", ông Thiện chia sẻ.
Nghị quyết 120 xác định xoay trục chiến lược sang ưu tiên thủy sản, hoa màu cây trồng khác rồi mới tới lúa. Không cần thâm canh ba vụ, ĐBSCL vẫn dư sức đảm bảo lượng lúa gạo cho an ninh lương thực quốc gia. Ưu tiên số 1 bây giờ không phải là làm ra thật nhiều lúa giá rẻ, mà tập trung cho chất lượng, thu nhập. Đặc biệt, nghị quyết 120 cũng chỉ rõ cần xem nước mặn, nước lợ đều là tài nguyên chứ không chỉ là nước ngọt phục vụ tối đa hóa lượng lúa như trước.
Cụ thể về lâu dài, cần giảm bớt một vụ lúa ở vùng đầu nguồn để hấp thu nước lũ, kèm theo là phù sa và tôm cá vào ruộng đồng để cải thiện đất đai, tăng lượng nước cho cân bằng mặn - ngọt trong mùa khô. Với vùng ven biển thì nên chuyển dần sang canh tác theo mặn theo mùa, phù hợp với quy luật thiên nhiên. Song song đó, cần tăng cường các giải pháp về nước sinh hoạt.
"Hiểu và thích ứng với quy luật tự nhiên thì chúng ta đỡ tốn sức, loay hoay chống lũ, chống hạn - mặn, mà còn tận dụng được cơ hội trong đó", ông Thiện nói.
| Cần nguồn lực chính phủ Để chuyển đổi được thì Chính phủ cần có hẳn chương trình chuyển hóa nền nông nghiệp, giúp dân về mặt tổ chức, kỹ thuật, tài chính, chế biến sản phẩm, xây dựng thương hiệu, chuỗi giá trị, tìm kiếm thị trường cao cấp hơn. Thị trường trong nước giờ cũng đòi hỏi chất lượng sản phẩm nông nghiệp cao hơn. Chương trình hỗ trợ này của Chính phủ là rất cần thiết vì dù người dân sáng tạo, cần cù nhưng thiếu nguồn lực, đặc biệt là nông hộ nhỏ lẻ. |
Ngoài việc chuyên môn cứu chữa người bệnh, có một góc khác của những thiên thần blouse trắng khi họ chính là những nghệ sĩ. Bằng ca từ bay bổng, giọng hát ngọt ngào, họ tiếp thêm niềm tin giúp người bệnh vượt qua lằn ranh sinh - tử.
TIẾN TRÌNH (TTO)
