Chuyện về di tích xã nghĩa thương ở Tuy Phước

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Tại nhà văn hóa thôn Phụng Sơn, xã Phước Sơn (huyện Tuy Phước) có một tấm bia đá khắc tạc hai mặt chữ Hán được dân làng địa phương xây thêm nhà kỷ niệm để phụng thờ hương khói tưởng nhớ tri ân công đức Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển, cùng các vị tiền nhân ở địa phương ngày xưa lập ra xã nghĩa thương cứu trợ, giúp đỡ dân nghèo.

Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển (1823 - 1871) là người làng Phụng Sơn, tổng Quảng Nghiệp, huyện Tuy Viễn (nay là thôn Phụng Sơn, xã Phước Sơn, huyện Tuy Phước) học rộng biết nhiều, đỗ Tú tài đời vua Thiệu Trị; sau đó đỗ liên tiếp 4 khoa Tú tài nữa, nhưng ông từ giã khoa cử, ở nhà xuất tiền cùng dân làng Phụng Sơn lập xã nghĩa thương vào năm Tự Đức 12 (1859).

Tư liệu quý ghi chép về Cụ Tú ở Phụng Sơn

Xã nghĩa thương (còn gọi xã thương, nghĩa thương) là hình thức một kho lúa chung của làng để mục đích làm từ thiện, cứu trợ dân nghèo có giống cày cấy, có gạo ăn trong lúc mùa màng đói kém, thiên tai dịch bệnh. Sau mỗi vụ mùa, mỗi nhà góp vào nghĩa thương của làng một số lúa để làm lợi bằng cách cho vay lãi nhẹ, vừa để kho lúa nghĩa thương dồi dào, vừa giúp những người túng thiếu có giống sản xuất vụ mùa tới. Gặp hồi đói kém, thiên tai dịch bệnh, nghĩa thương sẽ xuất kho phát cho dân nghèo để họ có cái ăn.

Không chỉ có vậy, cụ Tú Nguyễn Thế Hiển cùng với nhiều nhà hảo tâm trong làng, nhất là em ông là Nguyễn Thế Lương và Án sát sứ Trần Văn Điển chung tay góp của mua hơn 50 mẫu ruộng để nhập chung vào nghĩa thương làm phần nghĩa điền hoa lợi, chi dùng trong việc từ thiện, cứu tế hằng năm.

Sau khi Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển qua đời năm 1871, dân làng thương tiếc đóng góp xây dựng nghĩa tự để làng xã cùng phụng thờ ông. Họ nhờ cụ Tú Nhơn Ân Nguyễn Diêu soạn một bài ký tán dương công nghiệp của ông. Sau này, Tri phủ Tuy Phước là Lê Trung Khoản cũng có bài khen ngợi hạnh tích ông. Cả hai bài văn này được khắc vào bia đá dựng trước nghĩa tự - là tấm bia đá hiện còn lưu giữ, được người dân địa phương phụng thờ hương khói.

Nội dung bài ký tán của cụ Tú Nhơn Ân Nguyễn Diêu soạn có đoạn: “… Này công, này đức, càng lâu về sau càng chẳng nên quên. Cho nên đáng khắc vào bia vậy. Những người có công đôn đốc, xuất nhập, quyên góp, vận động… họ tên đều liệt kê đầy đủ” (bản dịch của Lộc Xuyên Đặng Quý Địch).

Tháng Tư năm đầu thời vua Khải Định (1916), Lê Trung Khoản đến lỵ sở Tuy Phước nhận chức Tri phủ, biết chuyện về nghĩa thương làng Phụng Sơn đã soạn một bài tán văn ca ngợi và cho khắc vào mặt còn lại của văn bia, nằm sau bài ký tán của cụ Tú Nhơn Ân Nguyễn Diêu. Bài tán văn của Tri phủ Tuy Phước là Lê Trung Khoản, có đoạn viết: “…Nhân phẩm, công đức của các ông Nguyễn Trần (tức cụ Tú Nguyễn Thế Hiển, ông Nguyễn Thế Lương và Án sát sứ Trần Văn Điển) thì xem lá đơn của dân làng Phụng Sơn đệ lên quan Tổng đốc Bình Định trong niên hiệu Tự Đức xin lập nghĩa tự phụng thờ, cùng bài văn bia của Tú tài Nguyễn Diêu nói đã rõ rồi. Ta biết nói gì hơn nữa? Chỉ mong mỏi từ nay về sau người làng Phụng Sơn bảo vệ thành quả, thêm cách thức, mở rộng lợi ích đã đạt được. Lại mong các thôn khác khéo thực hiện phương pháp làm sao cho lẫm làng dư lúa, rương làng dư tiền, vì xã thương mà mở công lợi thành công ích…”

Năm 2002, bà con thôn Phụng Sơn góp tiền, góp công xây dựng nhà kỷ niệm đặt tấm bia đá để phụng thờ. Ảnh: NGỌC NHUẬN

Năm 2002, bà con thôn Phụng Sơn góp tiền, góp công xây dựng nhà kỷ niệm đặt tấm bia đá để phụng thờ.  Ảnh: NGỌC NHUẬN

Di tích gắn với đời sống cộng đồng ngày nay

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, dấu tích xã thương, nghĩa tự ngày xưa không còn, người dân thôn Phụng Sơn chỉ còn giữ được tấm bia đá có khắc hai bài tán văn, một đoạn cổng ngõ của nghĩa tự ngày xưa. Theo người dân địa phương, khuôn viên Trường Tiểu học số 1 Phước Sơn - điểm trường Phụng Sơn bây giờ (nằm cạnh trụ sở thôn Phụng Sơn) chính là nghĩa thương và nghĩa tự ngày trước.

Ông Trần Tám (67 tuổi), ở xóm 2 thôn Phụng Sơn, cho biết: “Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, dấu tích xưa chỉ còn lại tấm bia đá. Năm 2002, bà con chuyển tấm bia đá đặt tại sân trụ sở thôn Phụng Sơn nằm sát trường học và góp tiền, góp công xây dựng nhà kỷ niệm. Hằng năm, đến ngày 16 tháng Giêng âm lịch, dân làng xóm 2 góp tiền tổ chức lễ cúng thanh minh tại nhà kỷ niệm này để tri ân công đức tiền nhân, nguyện cầu đời sống người dân ấm no, hạnh phúc, góp phần thắt chặt tình làng nghĩa xóm, thực hiện tốt đường lối của Đảng, chính sách pháp luật Nhà nước”.

Ông Nguyễn Thế Hòa (62 tuổi), cũng ở xóm 2, thôn Phụng Sơn - là cháu đời thứ 5 của Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển, chia sẻ: “Tới ngày mùng 1, ngày rằm hằng tháng là tôi mua bông chuối, bánh trái tới vọng cúng tại nhà kỷ niệm có tấm bia ký, như một cách bày tỏ lòng thành đối với tổ tiên mình cùng những bậc tiền hiền có công lao đối với vùng đất này. Người dân ở đây cũng tin vào sự linh thiêng của bia đá nên thường lui tới thắp hương, cầu xin những đều tốt đẹp. Từ lớn tới nhỏ, ai cũng biết về chuyện nghĩa thương Phụng Sơn ngày xưa, chung tay bảo vệ tấm bia đá, nhà kỷ niệm hiện nay”.

Từ câu chuyện về nghĩa thương ngày trước đã nối tiếp mạch nguồn truyền thống hiếu học, nhân đạo của người dân Phụng Sơn hiện nay. Ban nhân dân thôn Phụng Sơn vận động người dân, nhà hảo tâm đóng góp gây quỹ từ thiện, quỹ khuyến học, khuyến tài.

Ông Trương Ngọc Chánh, Trưởng thôn Phụng Sơn, cho biết: “Mỗi khi trong thôn có nhà nào bị thiên tai, có người bị bệnh hiểm nghèo hoàn cảnh khó khăn, quỹ từ thiện của thôn sẽ trích ra hỗ trợ, các chi hội của thôn cũng đi kêu gọi bà con đóng góp hỗ trợ. Đầu năm học, thôn tổ chức gặp mặt tặng quà cho các cháu đậu đại học, sinh viên có thành tích tốt trong học tập. Đến mùa hè, thôn tổ chức gặp mặt tổng kết năm học, trao thưởng cho học sinh từ tiểu học đến THPT, nhằm động viên thế hệ trẻ ra sức học tập thành tài, góp sức xây dựng quê hương, đất nước”.

ĐOÀN NGỌC NHUẬN

Có thể bạn quan tâm

Lan tỏa văn hóa đọc

Lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu

(GLO)- Cuộc thi “Giới thiệu sách trực tuyến” năm 2025 do Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai tổ chức thu hút nhiều cá nhân là người đồng bào dân tộc thiểu số tham gia. Bằng tình yêu với sách, họ đã góp phần lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu.

Chạm vào thế giới trẻ thơ...

Chạm vào thế giới trẻ thơ...

(GLO)- Từ ống kính nhiếp ảnh, nét cọ hội họa, câu chữ văn chương đến giai điệu âm nhạc, nhiều nghệ sĩ ở Gia Lai đang lặng lẽ gìn giữ, khơi gợi, ươm hạt giống tâm hồn cho thế giới tuổi thơ; đồng thời, gửi gắm thông điệp về sự kết nối, về trách nhiệm của người lớn trước “tuổi thơ đang mất dần”.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Mở lối vào thế giới sắc màu

Mở lối vào thế giới sắc màu

(GLO)- Từ nét màu nước chấm phá, mực tàu loang trên giấy dó, đến những dòng thư pháp bay bổng hay gam màu rực rỡ của tranh sáp màu, acrylic - tất cả hòa quyện tại những lớp học vẽ. Mùa hè, những lớp học nhỏ ấy lặng lẽ góp phần vun đắp tâm hồn nghệ thuật cho nhiều bạn trẻ.

Hòa điệu cùng tình yêu nghệ thuật múa

Cặp đôi nghệ sĩ Nguyễn Cơ-Hồng Mai: Hòa điệu cùng tình yêu nghệ thuật múa

(GLO)- Cùng sinh năm rồng (1988) và lớn lên với tình yêu dành cho từng nhịp vũ đạo, Nguyễn Văn Cơ và Trần Thị Hồng Mai-hai nghệ sĩ trưởng thành từ Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San trở thành cặp đôi hiếm hoi của làng múa ở cao nguyên Pleiku, luôn song hành cả trên sân khấu và trong đời sống.

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

(GLO)- Chồng tôi nhận quyết định chuyển công tác vào một sáng cuối tháng Năm, khi sương vẫn còn giăng mờ trên những con dốc quen thuộc của phố núi Pleiku. Tin anh phải xuống Quy Nhơn theo diện hợp nhất 2 tỉnh không bất ngờ.

Bảo vật quốc gia ngai vua triều Nguyễn đặt tại Điện Thái Hòa, Đại Nội Huế.

Phục chế ngai vàng triều Nguyễn: Trả lại nguyên trạng năm 2015, đảm bảo đúng tinh thần bảo vật quốc gia

(GLO)-Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) vừa có văn bản chính thức góp ý kế hoạch phục chế ngai vua triều Nguyễn, bảo vật quốc gia bị phá hoại hồi tháng 5 - 2025 tại điện Thái Hòa, yêu cầu phục hồi hiện trạng "gần giống nhất" so với năm 2015, thời điểm hiện vật được lập hồ sơ công nhận.

Vở ca kịch bài chòi trò chơi của quỷ: Tôn vinh chiến sĩ công an, cảnh tỉnh kẻ lầm lạc

Vở ca kịch bài chòi trò chơi của quỷ: Tôn vinh chiến sĩ công an, cảnh tỉnh kẻ lầm lạc

(GLO)- Vở diễn Trò chơi của quỷ do Ðoàn ca kịch bài chòi Bình Ðịnh (thuộc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Gia Lai) dàn dựng vừa giành huy chương đồng tại Liên hoan Nghệ thuật sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc về “Hình tượng người chiến sĩ Công an nhân dân” lần thứ V-năm 2025.

null