Chuyện về di tích xã nghĩa thương ở Tuy Phước

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Tại nhà văn hóa thôn Phụng Sơn, xã Phước Sơn (huyện Tuy Phước) có một tấm bia đá khắc tạc hai mặt chữ Hán được dân làng địa phương xây thêm nhà kỷ niệm để phụng thờ hương khói tưởng nhớ tri ân công đức Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển, cùng các vị tiền nhân ở địa phương ngày xưa lập ra xã nghĩa thương cứu trợ, giúp đỡ dân nghèo.

Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển (1823 - 1871) là người làng Phụng Sơn, tổng Quảng Nghiệp, huyện Tuy Viễn (nay là thôn Phụng Sơn, xã Phước Sơn, huyện Tuy Phước) học rộng biết nhiều, đỗ Tú tài đời vua Thiệu Trị; sau đó đỗ liên tiếp 4 khoa Tú tài nữa, nhưng ông từ giã khoa cử, ở nhà xuất tiền cùng dân làng Phụng Sơn lập xã nghĩa thương vào năm Tự Đức 12 (1859).

Tư liệu quý ghi chép về Cụ Tú ở Phụng Sơn

Xã nghĩa thương (còn gọi xã thương, nghĩa thương) là hình thức một kho lúa chung của làng để mục đích làm từ thiện, cứu trợ dân nghèo có giống cày cấy, có gạo ăn trong lúc mùa màng đói kém, thiên tai dịch bệnh. Sau mỗi vụ mùa, mỗi nhà góp vào nghĩa thương của làng một số lúa để làm lợi bằng cách cho vay lãi nhẹ, vừa để kho lúa nghĩa thương dồi dào, vừa giúp những người túng thiếu có giống sản xuất vụ mùa tới. Gặp hồi đói kém, thiên tai dịch bệnh, nghĩa thương sẽ xuất kho phát cho dân nghèo để họ có cái ăn.

Không chỉ có vậy, cụ Tú Nguyễn Thế Hiển cùng với nhiều nhà hảo tâm trong làng, nhất là em ông là Nguyễn Thế Lương và Án sát sứ Trần Văn Điển chung tay góp của mua hơn 50 mẫu ruộng để nhập chung vào nghĩa thương làm phần nghĩa điền hoa lợi, chi dùng trong việc từ thiện, cứu tế hằng năm.

Sau khi Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển qua đời năm 1871, dân làng thương tiếc đóng góp xây dựng nghĩa tự để làng xã cùng phụng thờ ông. Họ nhờ cụ Tú Nhơn Ân Nguyễn Diêu soạn một bài ký tán dương công nghiệp của ông. Sau này, Tri phủ Tuy Phước là Lê Trung Khoản cũng có bài khen ngợi hạnh tích ông. Cả hai bài văn này được khắc vào bia đá dựng trước nghĩa tự - là tấm bia đá hiện còn lưu giữ, được người dân địa phương phụng thờ hương khói.

Nội dung bài ký tán của cụ Tú Nhơn Ân Nguyễn Diêu soạn có đoạn: “… Này công, này đức, càng lâu về sau càng chẳng nên quên. Cho nên đáng khắc vào bia vậy. Những người có công đôn đốc, xuất nhập, quyên góp, vận động… họ tên đều liệt kê đầy đủ” (bản dịch của Lộc Xuyên Đặng Quý Địch).

Tháng Tư năm đầu thời vua Khải Định (1916), Lê Trung Khoản đến lỵ sở Tuy Phước nhận chức Tri phủ, biết chuyện về nghĩa thương làng Phụng Sơn đã soạn một bài tán văn ca ngợi và cho khắc vào mặt còn lại của văn bia, nằm sau bài ký tán của cụ Tú Nhơn Ân Nguyễn Diêu. Bài tán văn của Tri phủ Tuy Phước là Lê Trung Khoản, có đoạn viết: “…Nhân phẩm, công đức của các ông Nguyễn Trần (tức cụ Tú Nguyễn Thế Hiển, ông Nguyễn Thế Lương và Án sát sứ Trần Văn Điển) thì xem lá đơn của dân làng Phụng Sơn đệ lên quan Tổng đốc Bình Định trong niên hiệu Tự Đức xin lập nghĩa tự phụng thờ, cùng bài văn bia của Tú tài Nguyễn Diêu nói đã rõ rồi. Ta biết nói gì hơn nữa? Chỉ mong mỏi từ nay về sau người làng Phụng Sơn bảo vệ thành quả, thêm cách thức, mở rộng lợi ích đã đạt được. Lại mong các thôn khác khéo thực hiện phương pháp làm sao cho lẫm làng dư lúa, rương làng dư tiền, vì xã thương mà mở công lợi thành công ích…”

Năm 2002, bà con thôn Phụng Sơn góp tiền, góp công xây dựng nhà kỷ niệm đặt tấm bia đá để phụng thờ. Ảnh: NGỌC NHUẬN

Năm 2002, bà con thôn Phụng Sơn góp tiền, góp công xây dựng nhà kỷ niệm đặt tấm bia đá để phụng thờ.  Ảnh: NGỌC NHUẬN

Di tích gắn với đời sống cộng đồng ngày nay

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, dấu tích xã thương, nghĩa tự ngày xưa không còn, người dân thôn Phụng Sơn chỉ còn giữ được tấm bia đá có khắc hai bài tán văn, một đoạn cổng ngõ của nghĩa tự ngày xưa. Theo người dân địa phương, khuôn viên Trường Tiểu học số 1 Phước Sơn - điểm trường Phụng Sơn bây giờ (nằm cạnh trụ sở thôn Phụng Sơn) chính là nghĩa thương và nghĩa tự ngày trước.

Ông Trần Tám (67 tuổi), ở xóm 2 thôn Phụng Sơn, cho biết: “Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, dấu tích xưa chỉ còn lại tấm bia đá. Năm 2002, bà con chuyển tấm bia đá đặt tại sân trụ sở thôn Phụng Sơn nằm sát trường học và góp tiền, góp công xây dựng nhà kỷ niệm. Hằng năm, đến ngày 16 tháng Giêng âm lịch, dân làng xóm 2 góp tiền tổ chức lễ cúng thanh minh tại nhà kỷ niệm này để tri ân công đức tiền nhân, nguyện cầu đời sống người dân ấm no, hạnh phúc, góp phần thắt chặt tình làng nghĩa xóm, thực hiện tốt đường lối của Đảng, chính sách pháp luật Nhà nước”.

Ông Nguyễn Thế Hòa (62 tuổi), cũng ở xóm 2, thôn Phụng Sơn - là cháu đời thứ 5 của Cụ Tú Nguyễn Thế Hiển, chia sẻ: “Tới ngày mùng 1, ngày rằm hằng tháng là tôi mua bông chuối, bánh trái tới vọng cúng tại nhà kỷ niệm có tấm bia ký, như một cách bày tỏ lòng thành đối với tổ tiên mình cùng những bậc tiền hiền có công lao đối với vùng đất này. Người dân ở đây cũng tin vào sự linh thiêng của bia đá nên thường lui tới thắp hương, cầu xin những đều tốt đẹp. Từ lớn tới nhỏ, ai cũng biết về chuyện nghĩa thương Phụng Sơn ngày xưa, chung tay bảo vệ tấm bia đá, nhà kỷ niệm hiện nay”.

Từ câu chuyện về nghĩa thương ngày trước đã nối tiếp mạch nguồn truyền thống hiếu học, nhân đạo của người dân Phụng Sơn hiện nay. Ban nhân dân thôn Phụng Sơn vận động người dân, nhà hảo tâm đóng góp gây quỹ từ thiện, quỹ khuyến học, khuyến tài.

Ông Trương Ngọc Chánh, Trưởng thôn Phụng Sơn, cho biết: “Mỗi khi trong thôn có nhà nào bị thiên tai, có người bị bệnh hiểm nghèo hoàn cảnh khó khăn, quỹ từ thiện của thôn sẽ trích ra hỗ trợ, các chi hội của thôn cũng đi kêu gọi bà con đóng góp hỗ trợ. Đầu năm học, thôn tổ chức gặp mặt tặng quà cho các cháu đậu đại học, sinh viên có thành tích tốt trong học tập. Đến mùa hè, thôn tổ chức gặp mặt tổng kết năm học, trao thưởng cho học sinh từ tiểu học đến THPT, nhằm động viên thế hệ trẻ ra sức học tập thành tài, góp sức xây dựng quê hương, đất nước”.

ĐOÀN NGỌC NHUẬN

Có thể bạn quan tâm

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

(GLO)- Tham gia Festival Nhiếp ảnh trẻ năm 2025, các tay máy Gia Lai đã đạt giải thưởng cao hoặc có tác phẩm được chọn triển lãm, củng cố kỳ vọng về lứa nghệ sĩ kế thừa với tố chất trẻ trung, tư duy nhanh nhạy và cực kỳ nghiêm túc trong sáng tạo nghệ thuật.

Tiểu thuyết 'Mưa đỏ' cháy hàng, in không kịp bán

Tiểu thuyết 'Mưa đỏ' cháy hàng, in không kịp bán

Sau thành công vang dội của bản điện ảnh, "Mưa đỏ" tiếp tục gây “cơn sốt” trên thị trường xuất bản. Nhiều hiệu sách cho biết độc giả phải chờ tới 15-20 ngày mới nhận được tiểu thuyết. Hiện tại, lượng đặt hàng sách đã vượt xa dự đoán, lên tới hàng chục nghìn cuốn chỉ trong ít ngày.

Hòa tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn

Hòa tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn

(GLO)- Cồng chiêng của người Jrai và người Bahnar cùng sinh sống trên mảnh đất Gia Lai đã hòa quyện trong mạch nguồn chung của bản sắc-niềm tự hào văn hóa truyền thống. Tiếng cồng chiêng nối liền con người với đất trời, gắn kết bền chặt cộng đồng nơi rừng núi.

Đồng đội

Đồng đội

(GLO)- Cả nhà không yên tâm khi bố quyết định theo đoàn Cựu chiến binh về Quảng Trị thăm lại chiến trường xưa. Bố vừa trải qua một đợt điều trị dài vì thoái hóa khớp, đầu gối đau nhức, đi lại rất khó khăn.

Lan tỏa văn hóa đọc

Lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu

(GLO)- Cuộc thi “Giới thiệu sách trực tuyến” năm 2025 do Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai tổ chức thu hút nhiều cá nhân là người đồng bào dân tộc thiểu số tham gia. Bằng tình yêu với sách, họ đã góp phần lan tỏa văn hóa đọc đến buôn làng vùng sâu.

Chạm vào thế giới trẻ thơ...

Chạm vào thế giới trẻ thơ...

(GLO)- Từ ống kính nhiếp ảnh, nét cọ hội họa, câu chữ văn chương đến giai điệu âm nhạc, nhiều nghệ sĩ ở Gia Lai đang lặng lẽ gìn giữ, khơi gợi, ươm hạt giống tâm hồn cho thế giới tuổi thơ; đồng thời, gửi gắm thông điệp về sự kết nối, về trách nhiệm của người lớn trước “tuổi thơ đang mất dần”.

Triển vọng “Cây cọ nhí” Nguyễn Trịnh Gia Thy

Triển vọng “Cây cọ nhí” Nguyễn Trịnh Gia Thy

(GLO)- 11 tuổi, Nguyễn Trịnh Gia Thy (học sinh lớp 5.9, Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, phường Pleiku) được nhiều người ưu ái gọi là “cây cọ nhí”. Những bức tranh của Thy không chỉ khéo léo về đường nét, bố cục, màu sắc mà còn chứa đựng những thông điệp ý nghĩa về cuộc sống.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

null