Khi nông cụ lên tiếng...

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Dựa vào điều kiện tự nhiên nơi cư trú mà cư dân nông nghiệp Việt Nam đã sáng tạo ra những nông cụ độc đáo, phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Tại huyện Kbang, cộng đồng các dân tộc phía Bắc tại đây còn lưu giữ khá nhiều nông cụ phổ biến thời bao cấp.
 Máy tuốt lúa đạp bằng chân. Ảnh: Đ.T.M
Máy tuốt lúa đạp bằng chân. Ảnh: Đ.T.M
Trong đợt sưu tầm tháng 5-2018, tôi được phân công nhiệm vụ đi liên hệ công tác tại huyện Kbang. Tại làng Thái Sơn (xã Tơ Tung), nơi tôi lựa chọn để sưu tầm hiện vật dân tộc học, đa số người dân ở đây đều nhập cư từ miền núi phía Bắc vào sinh sống từ những năm 80 của thế kỷ trước, chủ yếu là dân tộc Tày, Nùng, Thái, Dao… Nơi đây còn lưu giữ khá nhiều dấu ấn truyền thống của dân tộc ở phía Bắc, trong đó có trang phục, âm nhạc, ẩm thực và cả các nông cụ. Một trong số đó là chiếc lõng, máy tuốt lúa và máy quạt thóc.
Lõng là công cụ đập lúa bằng tay. Hầu như cộng đồng cư dân ở đây đều sử dụng loại nông cụ này chứ không riêng dân tộc nào. Với hình dáng giống chiếc thuyền được chế tác thủ công từ một thân gỗ sung, có đặc tính bền, nhẹ, không mối mọt, không thấm nước… có những chiếc lõng đã đi cùng người dân xấp xỉ 40 năm. Gối lõng ở 2 đầu là nơi người nông dân đập trực tiếp bó lúa, những hạt lúa sẽ được tách ra từ bông và được giữ lại trong máng lõng bởi 2 tấm phên che chắn 2 bên, đòi hỏi 2-4 người cùng thực hiện. Theo người dân kể lại, chiếc lõng được tạo ra do yêu cầu thu hoạch lúa ở ruộng bậc thang miền núi phía Bắc. Với đặc điểm ruộng không bằng phẳng, việc thu hoạch lúa hết sức khó khăn, không thể sử dụng máy móc mà chủ yếu là lao động thủ công, chiếc lõng đã ra đời giúp người nông dân dễ dàng sử dụng, dễ di chuyển từ đám ruộng này qua đám ruộng khác, khắc phục những khó khăn của địa hình đang canh tác. Khi vào định cư tại vùng đất mới, cư dân nơi đây tiếp tục chế tác và sử dụng các nông cụ đã từng thân thuộc, trong đó có lõng.
Sau lõng là máy tuốt lúa. Khác với lõng, máy tuốt lúa phải dùng đến lực đạp của chân. Tác động mạnh khi dùng chân đạp vào bàn đạp sẽ khiến 2 ổ bi ăn khớp với nhau, tạo lực cho lõi quay nhanh. Lõi máy hình tròn có các răng cắm bằng sắt như một nửa hình oval, các răng được cắm so le với nhau trên các thanh liền kề nhằm tạo ra các vết răng liền nhau khi lõi quay. Đây là nhân tố chính tác động vào bông lúa làm tách hạt lúa ra từ bông, các hạt lúa được giữ lại bởi những tấm bạt hoặc phên chắn ở trước máy khoảng 1 m. Máy tuốt lúa ra đời đã giúp việc thu hoạch lúa của người nông dân thuận lợi hơn rất nhiều so với trước. Nông cụ này cho thấy sự chuyển giao giữa lao động thủ công với lao động có sử dụng máy móc hiện đại.
Một nông cụ khác cũng phục vụ cho thu hoạch vụ mùa là máy quạt lúa. Máy quạt lúa sử dụng để loại bỏ rơm, rạ, lúa lép, rác còn sót lại sau khi đã thu hoạch lúa về nhà và phơi khô. Toàn bộ chiếc máy này được làm bằng gỗ. Khi sử dụng, người nông dân đổ lúa đầy phễu ở trên cùng, tay phải quay quạt chong chóng theo chiều kim đồng hồ, tay trái điều chỉnh cần gạt ở đáy phễu nhằm điều chỉnh lượng thóc đưa xuống vừa đủ. Khi đó, sức gió được tạo ra từ cánh quạt sẽ đẩy rơm rác, hạt lép ra ngoài qua lỗ thoát phía ngoài, còn hạt chắc sẽ đi thẳng xuống hộc và được hứng bằng thúng ở phía dưới. 
Những nông cụ nói trên ra đời và đồng hành với cư dân nông nghiệp canh tác lúa tại Kbang hàng chục năm qua. Với những thay đổi qua từng thời kỳ lịch sử, nhiều máy móc hiện đại dần thay thế chúng. Nhưng lõng, máy tuốt lúa, máy quạt lúa vẫn mang trên mình nhiều giá trị về sự sáng tạo của người nông dân trong lao động ở một thời kỳ đầy gian khó của đất nước. Vì vậy, việc bảo quản, lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai những nông cụ truyền thống này mang nhiều ý nghĩa thiết thực, từ đó thế hệ sau thêm yêu và tự hào về những sáng kiến của người nông dân, biết yêu “hạt ngọc trời” và trân trọng những thành quả mà cha ông để lại.
Đậu Thị Mến

Có thể bạn quan tâm

Xã Gào có nhiều tiềm năng phát triển nông nghiệp công nghệ cao và năng lượng tái tạo. Ảnh: Quang Tấn

Khởi sắc trên vùng đất 2 lần được phong anh hùng

(GLO)- Xã Gào (tỉnh Gia Lai) là địa phương 2 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Ngày nay, vùng đất này đã và đang đổi thay mạnh mẽ trong công cuộc xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH) và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.

Xã An Toàn trong diện mạo mới

Xã miền núi An Toàn khởi sắc

(GLO)- Là xã miền núi xa xôi, giao thông cách trở, trước đây, đời sống của người dân xã An Toàn (tỉnh Gia Lai) gặp rất nhiều khó khăn. Đến nay, vùng đất này đã khởi sắc nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cùng nỗ lực vươn lên của cán bộ, đảng viên và người dân địa phương.

Niềm vui từ những ngôi làng mới

Niềm vui từ những ngôi làng tái định cư

(GLO)- Từ những vùng thường xuyên bị ngập lụt, sạt lở chuyển đến nơi ở mới, với sự hỗ trợ của Nhà nước, người dân các làng tái định cư bắt đầu ổn định cuộc sống. Thật sự không ai bị bỏ lại phía sau và niềm vui hiện hữu trên từng nếp nhà là minh chứng cho chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước.

Tặng 12 xe đạp cho học sinh xã Ia Dreh

Tặng 12 xe đạp cho học sinh xã Ia Dreh

(GLO)- Sáng 30-9, tại Trường THCS Ngô Quyền (xã Ia Dreh, tỉnh Gia Lai), Câu lạc bộ thiện nguyện Ngôi nhà yêu thương trực thuộc Hội Chữ thập đỏ tỉnh tổ chức Chương trình tặng xe đạp tiếp sức đến trường năm học 2025- 2026.

Ia Lâu - vùng đất hội tụ và giao thoa

Ia Lâu: Vùng đất hội tụ và giao thoa

(GLO)- Nằm ở vùng đệm biên giới phía Tây tỉnh Gia Lai, Ia Lâu là nơi cộng cư của nhiều dân tộc anh em. Từ chỗ gian khó, xã Ia Lâu đã nỗ lực vươn lên từng ngày. Đặc biệt, tiếng cồng chiêng, điệu then, tiếng khèn, tiếng trống tạo nên sắc màu riêng của vùng đất hội tụ và giao thoa.

Một góc xã đảo Nhơn Châu nhìn từ trên cao.

Cù Lao Xanh: Hòn đảo bình yên và quyến rũ

(GLO)- "Hi anh, đi Cù Lao Xanh không? Lâu lắm rồi mình chưa trở lại đó!" - Tin nhắn của người bạn đồng nghiệp cũ bỗng dưng hiện lên, kéo theo bao nhiêu kỷ niệm ùa về. Gật đầu cái rụp, tôi quyết định cùng các đồng nghiệp cũ tìm về hòn đảo bình yên và quyến rũ.

Anh Phùng Minh Tuấn (thôn Phú Cường, xã Chư Sê) phấn khởi vì mía tím được mùa, được giá.

Ngọt ngào mùa mía tím

(GLO)- Dọc các tuyến đường vùng cao nguyên Gia Lai, sắc tím của những bó mía tươi rói phủ đầy, trở thành món quà quê được nhiều người ưa chuộng. Nhờ cây mía tím, nông dân nơi đây có thêm nguồn thu nhập ổn định, đời sống ngày càng được nâng cao.

“Làng Cam” trên miền biên viễn Ia O

“Làng Cam” trên miền biên viễn Ia O

(GLO)- Để thoát khỏi chế độ diệt chủng Khmer Đỏ, năm 1976, gần 30 hộ dân từ huyện Oyadav (tỉnh Ratanakiri, Vương quốc Campuchia) chạy sang xã Ia O (tỉnh Gia Lai). Họ đã được cán bộ, người dân địa phương cưu mang, đùm bọc rồi trở thành một phần cộng đồng cư dân nơi đây cho đến tận hôm nay.

Gia Lai tiếp nhận 392 đơn vị máu an toàn

Gia Lai tiếp nhận 392 đơn vị máu an toàn

(GLO)- Sáng 23-8, tại Hội trường 20/10 UBND xã Đak Đoa, Ban Chỉ đạo vận động hiến máu tình nguyện (HMTN) tỉnh Gia Lai phối hợp với UBND các xã: Đak Đoa, Ia Băng, Đak Sơmei, Kon Gang, Kdang và Khoa Huyết học-Truyền máu (Bệnh viện Đa khoa Gia Lai) tổ chức Ngày hội HMTN năm 2025.

null