Tuyên Quang có nhiều điểm đến hấp dẫn với vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ và độc đáo, trong đó phải kể đến bãi đá cổ Nấm Dẩn với những hoa văn kỳ bí hằng nghìn năm tuổi không chỉ hấp dẫn giới khảo cổ mà còn mở ra hướng phát triển du lịch văn hóa-lịch sử cho miền biên viễn.
Giải mã lớp trầm tích Bãi đá cổ
Bãi đá cổ Nấm Dẩn ẩn mình giữa những dãy núi trùng điệp của xã vùng cao phía Tây tỉnh Tuyên Quang, là một trong những di chỉ khảo cổ đặc biệt, mang trong mình nhiều bí ẩn chưa được giải mã hết với những phiến đá khắc đầy hình vẽ cổ xưa nằm rải rác bên suối, trên triền đồi.
Bãi đá cổ Nấm Dẩn còn có tên gọi khác là Bãi đá cổ Xín Mần hay theo tiếng địa phương là “Nà Lai Shứ” nghĩa là “ruộng nhiều chữ” hoặc “cánh đồng nhiều chữ”. Theo tiếng của đồng bào dân tộc nơi đây, “Nấm Dẩn” có nghĩa là khu vực nguồn nước, gợi ra vùng đất trù phú, nơi con người và thiên nhiên giao hòa từ bao đời.
Được phát hiện vào năm 2004, Bãi đá cổ Nấm Dẩn là tập hợp những tảng đá lớn nhỏ, nằm xen kẽ giữa các thửa ruộng bậc thang, nhà sàn của bà con đồng bào Nùng bên dòng suối Nậm Khoòng, xã Nấm Duẩn.
Sau nhiều cuộc nghiên cứu để tìm hiểu ý nghĩa về những kí tự được khắc tại đây, nhiều nghiên cứu cho rằng đây là di tích có niên đại khoảng 2.000 năm và rất hiếm có ở Việt Nam.
Trên diện tích hơn 5 ha, các nhà khoa học phát hiện 8 phiến đá lớn cùng 2 cự thạch (tảng đá cực lớn) có khắc vẽ khoảng 80 hình và 80 lỗ vũm với hình thù đa dạng, tạo nên một “bảo tàng ngoài trời” độc đáo giữa núi rừng. Có tảng đá tựa như một bàn cờ phẳng, có tảng lại giống tấm phản nằm hay một chiếc ghế ngồi.
Ở bề mặt và các rìa cạnh của tấm đá vẫn giữ được nguyên trạng phong hóa tự nhiên; có nhiều lỗ vũm được khoét với đường kính trung bình 5-6cm, sâu 1-2cm, phân bố chủ yếu ở đầu phía Tây của tảng đá. Theo nhận định của các nhà khảo cổ học, các hình khắc và lỗ vũm được tạo ra bằng công cụ sắt và búa, chứng tỏ trình độ chế tác đã khá phát triển.
Các hình khắc vẽ trên đá rất đa dạng, mang vẻ đẹp riêng trong phong cách tạo hình của nghệ thuật cổ như hình tròn, hình vuông, hình đồi núi… Mỗi tảng đá là một bí ẩn, gắn với những câu chuyện ly kỳ mang dấu ấn tín ngưỡng, thể hiện sự tôn kính với các vị thần sông núi của đồng bào các dân tộc thiểu số trong vùng.
Ấn tượng nhất trong số đó là phiến đá khổng lồ hình mai rùa, dài gần 13m, trên bề mặt có hàng trăm ký hiệu khắc chạm. Nổi bật là vòng tròn đơn, vòng tròn đồng tâm tỏa tia, hồi văn vuông, dải rãnh song song, hình chữ nhật, dấu bàn chân và bốn hình người khắc thô sơ. Một số hình khắc cách điệu sinh thực khí nữ liên tưởng đến tín ngưỡng phồn thực của cư dân cổ.
Các dấu vết chạm khắc trên bãi đá cổ Nấm Dẩn được tạo nên bằng công cụ sắt, có niên đại khoảng từ thế kỷ 2 đến thế kỷ 3 sau Công nguyên, thậm chí có khả năng sớm hơn bãi đá Sa Pa (Lào Cai).
Các nhà nghiên cứu dựa vào hình thức thể hiện đã chia hình khắc trên bãi đá thành 6 nhóm chính: Nhóm hình học (tròn, vuông, chữ nhật, tam giác...); Nhóm hồi văn (dạng xoáy tròn hoặc vuông); Nhóm vạch khắc song song; Nhóm biểu tượng sinh thực khí; Nhóm hình bàn chân người; Nhóm hình người trong tư thế giơ hai tay, dang hai chân gợi nhớ tới các bích họa thời tiền sử.
Nhiều giả thuyết được các nhà khoa học thuộc Viện Khảo cổ học Việt Nam đưa ra xung quanh Bãi đá cổ Nấm Dẩn: đây có thể là nơi sinh hoạt tín ngưỡng cổ, hoặc một dạng lịch pháp sơ khai, thậm chí là nơi ghi chép tri thức vũ trụ, thiên văn của cư dân bản địa thời tiền-sơ sử; các hoa văn trên bãi đá cổ Nấm Dẩn có nhiều nét tương đồng với bãi đá Sa Pa, song độ đa dạng và mật độ chạm khắc cao hơn rõ rệt.
Với những hình khắc đặc biệt, Bãi đá cổ Nấm Dẩn được xem là một trong những phát hiện khảo cổ quan trọng, là tư liệu quý giá, góp phần nghiên cứu đời sống tinh thần, tín ngưỡng và tri thức của cư dân cổ vùng núi phía Bắc.
Điểm đến văn hóa hấp dẫn, giá trị khảo cổ cần được bảo tồn
Bãi đá cổ Nấm Dẩn không chỉ là di chỉ khảo cổ mà còn gắn bó với đời sống tâm linh của đồng bào nơi đây bởi theo truyền thuyết, vùng đất này là nơi thần thánh cất giữ những bí mật của trời đất, còn các ký tự trên đá là biểu tượng thiêng liêng-những “chữ viết của thần linh”.
Theo những người dân xã Nấm Dẩn, từ nhỏ, họ đã nghe ông bà dặn rằng đá ở đây là đá thiêng, ngày lễ cúng, ai cũng phải rửa tay sạch, ăn mặc chỉnh tề mới được đến. Theo những người già trong thôn, các ký tự trên đá là dấu của thần núi, thần rừng phù hộ cho bản làng.
Đến nay, nhiều phong tục thờ đá, thờ thần núi, thần rừng, thần suối vẫn được duy trì. Vào ngày mùng 2 tháng 6 âm lịch hàng năm, người dân xã Nấm Dẩn lại tổ chức lễ cúng Thần Đá tại khu vực bãi đá, bên những phiến đá khắc hình cổ xưa, trong tiếng khèn, tiếng trống và lời khấn nguyện vang vọng khắp núi rừng.
Lễ vật được dâng lên gồm 1 con lợn, 1 con gà trống, 1 nồi cơm và 1 chai rượu. Trong lễ cúng, bà con cầu mong mưa thuận, gió hòa, hoa màu tốt tươi. Dâng lễ xong, lễ vật sẽ được những người phụ nữ đem nấu chung thành một nồi thắng cố và cùng nhau ăn tại chỗ.
Lễ cúng Thần Đá thể hiện niềm tin sâu sắc của người dân vào linh hồn của đất-đá-nước, đồng thời cũng là dịp để cộng đồng tưởng nhớ tổ tiên, tri ân thiên nhiên đã nuôi dưỡng cuộc sống con người.
Với giá trị đặc biệt về lịch sử, khảo cổ và văn hóa, Di tích Bãi đá cổ Nấm Dẩn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích khảo cổ quốc gia theo Quyết định số 03/2008/QĐ-BVHTTDL ngày 21/02/2008.
Bãi đá cổ Nấm Dẩn là di tích thứ 2 sau bãi đá cổ Sa Pa được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.
Bãi đá cổ Nấm Dẩn hầu như chưa có sự xâm hại của con người, được bảo vệ bằng những hàng rào bao quanh nên hiện di tích hầu như vẫn giữ được nguyên vẹn.
Đến với Bãi đá cổ Nấm Dẩn, ngoài việc tham quan, chiêm ngưỡng bãi đá cổ, du khách có thể thưởng thức ẩm thực truyền thống, tham gia các lễ hội dân gian và tận hưởng vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng Tuyên Quang; được chiêm ngưỡng di tích khảo cổ kỳ bí và hòa mình vào không gian văn hóa đặc sắc của đồng bào Dao, Tày, Nùng, Mông nơi đây.
Bãi đá cổ Nấm Dẩn là biểu tượng của sự giao thoa giữa văn hóa, khoa học và tín ngưỡng dân gian. Mỗi hoa văn khắc trên đá như một ký tự thầm lặng, chứa đựng tri thức của những người đi trước-một “ngôn ngữ đá” chưa được giải mã nhưng mãi khơi gợi niềm tự hào và khát vọng khám phá của con người.
Mặc dù vẫn còn nhiều bí ẩn gắn với các tảng đá nhưng với những giá trị về khảo cổ và văn hóa tạo hình của di tích, Bãi đá cổ Nấm Dẩn đã trở thành một địa danh hấp dẫn du lịch, một di tích khảo cổ quý giá cần được bảo tồn và gìn giữ./.
Theo PT (Vietnam+)
