Tín ngưỡng thần lúa của người Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Trong hệ thống thần linh của người Tây Nguyên xưa, thần lúa (Yang H’ri, Yang Xri hay H’rai) là vị thần phổ biến và được coi trọng nhất.

Trong điều kiện kỹ thuật canh tác thô sơ, phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên thì ước mơ một cuộc sống no đủ thông qua tín ngưỡng vị thần coi sóc nguồn sống của mình cũng là điều dễ hiểu.

Hình ảnh của thần lúa trong tưởng tượng là một bà già xấu xí, bị ghẻ lở nhưng lại có tấm lòng thương người sâu sắc. Thần hay thu mình biến thành con cóc. Khi thần nghiến răng, ấy là lúc gọi người chồng của mình-thần sấm. Chẳng là, sau thu hoạch, thần lúa ngủ đông trong kho thóc. Lợi dụng cơ hội này, thần sấm đã lẻn đi tằng tịu với thần nước. Nghe thấy vợ nghiến răng, thần vội vã chạy về và kêu lên. Ấy là lúc xuất hiện những tiếng sấm đầu mùa.

Ning nơng kết thúc cũng là lúc khởi động một mùa rẫy mới. Một chuỗi lễ thức với những kiêng cữ khá là phức tạp sẽ được tiến hành để cầu cho công việc trôi chảy, để thần lúa ban cho cuộc sống no đủ, lúa chất đầy kho.

Người Bahnar làng Đak Mong (xã Đak Krong, huyện Đak Đoa) hân hoan trong lễ mừng lúa mới. Ảnh: H.N

Người Bahnar làng Đak Mong (xã Đak Krong, huyện Đak Đoa) hân hoan trong lễ mừng lúa mới. Ảnh: H.N

Miêu tả toàn bộ hệ thống này là cả một câu chuyện dài, ở đây chỉ liệt kê hệ thống lễ thức này của người Bahnar như một ví dụ: lễ hội mở đầu là Sơmă Kơcham. Dù với nghĩa là “lễ cúng sân làng” nhưng nó là lễ hội có ý nghĩa như đón mừng năm mới.

Trong lễ hội, người ta thông báo cho các vị thần linh biết những việc sẽ làm trong năm; cầu khấn các vị cho mưa thuận gió hòa, cây lúa tốt tươi, không gặp thiên tai, dịch bệnh… Cầu cúng các vị thần làng rồi, trước khi động cuốc, mọi nhà phải tiến hành lễ Sơmăh gọ cầu xin thần nồi, thần trú cột nhà phù hộ để hồn lúa nhớ đường về gia chủ…

Tháng tư, khi những cơn mưa đầu tiên trút xuống mặt đất, người Bahnar sẽ tiến hành lễ Sơmăh đăk a tâu-khấn nước mắt của hồn người chết để cầu “mưa nhỏ, mưa to, nắng lên đúng lúc” và xin ma đừng bắt hồn lúa, hồn các loại cây đem đi… Rồi khi chính thức bắt tay vào trồng trỉa, bà con lại phải tiến hành lễ Sơmăh Zmunba cầu cho “cây lúa ban ngày bằng bụi sả, ban đêm bằng cây đa”.

Khoảng tháng 5, khi cây lúa đã bén chân trên rẫy, lễ Ming agăm lại được tổ chức nhằm gột rửa những điều xấu của con người để cây lúa không “bắt chước”. Lúa vào thì con gái, người ta lại tổ chức Sơmăh kwai xin các thần đất, núi, nước… buông tha hồn lúa để nó nhớ đường về. Đến khi lúa đã đỏ đuôi phải thêm tiếp 2 lễ là Sa mơk (ăn cốm mới) rồi Sơmăh kek (cúng suốt lúa) và cuối cùng là lễ đóng cửa kho. Đến đây, 1 năm sản xuất với những thấp thỏm lo toan mới chấm dứt.

Tùy quan niệm của mỗi dân tộc và đặc điểm từng vùng cư trú, tín ngưỡng thần lúa có thể thêm, bớt về quan niệm, lễ thức. Tuy nhiên, mẫu số chung vẫn là sự trọng vọng tuyệt đối. Chẳng hạn với quan niệm là nơi trú ngụ của các Yàng và hồn lúa, rẫy với đồng bào là cả một thế giới tâm linh, là vùng đất được giữ gìn thanh khiết. Một sự uế tạp nào xảy ra trên rẫy, đặc biệt là tiểu tiện, đại tiện vào rẫy có thể khiến các Yàng bất bình, hồn lúa giận dỗi bỏ đi.

Việc thu hoạch lúa phải dùng tay để tuốt, tuyệt đối không được dùng các dụng cụ kim loại cắt ngang thân lúa, vì như vậy là cắt ngang hồn lúa; đập lúa là làm đau hồn lúa, sẽ khiến hồn sợ hãi bỏ đi, dẫn đến mất mùa, đói khát.

Một quan niệm chung khác là thần lúa vốn rất sợ nước. Vì vậy, việc trồng lúa ở ruộng nước sẽ làm thần lúa chết đuối. Bởi quan niệm này mà việc vận động đồng bào làm lúa nước những năm đầu giải phóng rất khó khăn.

Trừ một số địa phương hiện còn cây lúa rẫy thì vẫn tiến hành một vài lễ thức sơ sài. Với những nơi trồng lúa nước, gần như bà con chỉ giữ duy nhất lễ cúng lúa mới. Những làng chuyển hẳn sang chuyên canh cây công nghiệp thì chẳng còn lễ hội cầu mùa. Đây là điều phải “đánh đổi” cho sự phát triển dù cây lúa rẫy với hàng ngàn năm tồn tại đã làm nên một nền văn hóa nương rẫy. Và hệ thống lễ thức cầu mùa chính là một phần của nền văn hóa ấy.

Có thể bạn quan tâm

Gia đình Bahnar tâm huyết với nghề thủ công truyền thống

Gia đình Bahnar tâm huyết với nghề thủ công truyền thống

(GLO)- Ở làng Kgiang (xã Tơ Tung), vợ chồng Đinh Thị Hiền - Đinh Bi đều được vinh danh Nghệ nhân Ưu tú ở loại hình nghề thủ công truyền thống - điều hiếm có trong gia đình đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh. Họ đã “truyền lửa” để cộng đồng Bana gìn giữ nghề đan lát và dệt thổ cẩm.

Tác phẩm Đại hội quân nhân Sư đoàn 5 của họa sĩ Huỳnh Phương Đông sáng tác năm 1965.

Văn học và số phận con người

(GLO)- Kỷ nguyên mới mà Ðảng ta đang dồn sức dẫn dắt toàn dân tộc vươn tới, hiểu một cách nôm na là kỷ nguyên mà toàn dân tộc ai cũng hạnh phúc. Hay như lời Bác Hồ giản dị-“…dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”. 

Niềm vui của nghệ nhân Thui và cô gái trẻ Hyăo khi được tham gia biểu diễn ở thủ đô, đồng thời giao lưu với các dân tộc anh em. Ảnh: Lam Nguyên

“Hoa của núi” tỏa sắc tại Hà Nội

(GLO)- Như những bông hoa rừng mộc mạc mà đậm hương sắc, 25 nghệ nhân Bahnar làng Kon Măh (xã Ia Khươl, tỉnh Gia Lai) góp mặt tại chuỗi hoạt động tháng 10 với chủ đề “Em là hoa của núi” diễn ra tại Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam, nơi hội tụ vẻ đẹp và tình đoàn kết các dân tộc anh em.

Tranh của họa sĩ Lê Huế

Những bông hoa gió sương

(GLO)- Có những người phụ nữ cả đời chẳng quen phấn son, hiếm khi được diện áo dài thướt tha trong ngày lễ hội. Hình ảnh của họ gắn với chiếc nón lá sờn mép, đôi quang gánh nặng trĩu, bàn tay chai sạn bởi cuốc cày hay đôi vai ướt đẫm mồ hôi bên giàn giáo công trình. 

Mẹ thương con theo cách riêng của mẹ. Ảnh minh họa: Internet

Tấm lòng của mẹ...

(GLO)- Mẹ tính nóng như lửa, quyết đoán trong công việc cũng như trong cuộc sống, luôn nghiêm khắc với con cái. Con thừa hưởng cái nóng tính cộng với sự ngang bướng của mẹ không sót chút nào...

Thư viện Pleiku trao quà cho bạn đọc tích cực. Ảnh: Thanh Vui

300 học sinh tham gia chương trình “Kết nối bạn đọc yêu sách”

(GLO)- Sáng 17-10, Thư viện Pleiku (tỉnh Gia Lai) tổ chức chương trình “Kết nối bạn đọc yêu sách” năm 2025. Tham dự chương trình có đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch, Sở Giáo dục và Đào tạo, các ban, ngành, đoàn thể, cùng hơn 300 học sinh các trường THPT trên địa bàn tỉnh.

Ảnh minh họa: Nguyễn Linh Vinh Quốc

Dưới bóng muồng vàng

(GLO)- Sớm mai, khi hơi sương ủ lạnh trên tàng cây muồng vàng trước nhà, chiếc điện thoại chợt nhấp nháy báo có tin nhắn. Là của người bạn cũ, một người con xóm Mới: “Bạn ổn không?”. Đưa mắt nhìn ra hồ nước nép mình dưới hàng cây muồng vàng bao đời ấp ôm xóm nhỏ, lòng tôi chợt rưng rưng.

Liên hoan võ cổ truyền Bình Định trong đoàn viên, thanh niên năm 2025 góp phần lan tỏa tinh hoa võ cổ truyền Bình Định đến thanh thiếu niên trong và ngoài tỉnh.

Lan tỏa tinh hoa võ cổ truyền trong thanh niên

(GLO)-Liên hoan võ cổ truyền Bình Định trong đoàn viên, thanh niên năm 2025 do Tỉnh đoàn tổ chức vừa khép lại, mang đến sân chơi ý nghĩa cho đoàn viên, thanh niên yêu võ thuật. Hoạt động góp phần quảng bá, lan tỏa tinh hoa võ cổ truyền Bình Định đến thanh thiếu niên trong và ngoài tỉnh. 

Sách trao lẽ sống

Sách trao lẽ sống

(GLO)- Đó là cuộc trò chuyện thú vị với một cô giáo đã lặng lẽ "an ủi" hoàn cảnh riêng của học trò bằng cách tặng tác phẩm văn học. Tương tự, một bác sĩ nọ cũng mang đến cho bệnh nhân đang đứng trước lằn ranh sinh tử điểm tựa từ những trang sách.

Người kể chuyện làng mình

Người kể chuyện làng mình

(GLO)- Không chỉ ghi dấu ấn bởi là một trong số ít nữ họa sĩ ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên theo đuổi và thành công với dòng tranh sơn mài, nữ họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu còn là người kể chuyện buôn làng thật tài tình bằng ngôn ngữ hội họa.

Toàn cảnh lễ rước giác linh Đức Thánh Trần. Ảnh: Dũng Nhân

Trang nghiêm Lễ rước giác linh Đức Thánh Trần

(GLO)- Sáng 10-10 (nhằm ngày 19-8 âm lịch) UBND phường Quy Nhơn tổ chức Lễ rước giác linh Đức Thánh Trần từ Tượng đài Trần Hưng Đạo (làng chài Hải Minh Ngoài, phường Quy Nhơn) về nhập điện tại Đền thánh Sơn Hà (Đền thờ Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo) ở số 596/17 Trần Hưng Đạo, phường Quy Nhơn.

null