Tín ngưỡng thần lúa của người Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Trong hệ thống thần linh của người Tây Nguyên xưa, thần lúa (Yang H’ri, Yang Xri hay H’rai) là vị thần phổ biến và được coi trọng nhất.

Trong điều kiện kỹ thuật canh tác thô sơ, phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên thì ước mơ một cuộc sống no đủ thông qua tín ngưỡng vị thần coi sóc nguồn sống của mình cũng là điều dễ hiểu.

Hình ảnh của thần lúa trong tưởng tượng là một bà già xấu xí, bị ghẻ lở nhưng lại có tấm lòng thương người sâu sắc. Thần hay thu mình biến thành con cóc. Khi thần nghiến răng, ấy là lúc gọi người chồng của mình-thần sấm. Chẳng là, sau thu hoạch, thần lúa ngủ đông trong kho thóc. Lợi dụng cơ hội này, thần sấm đã lẻn đi tằng tịu với thần nước. Nghe thấy vợ nghiến răng, thần vội vã chạy về và kêu lên. Ấy là lúc xuất hiện những tiếng sấm đầu mùa.

Ning nơng kết thúc cũng là lúc khởi động một mùa rẫy mới. Một chuỗi lễ thức với những kiêng cữ khá là phức tạp sẽ được tiến hành để cầu cho công việc trôi chảy, để thần lúa ban cho cuộc sống no đủ, lúa chất đầy kho.

Người Bahnar làng Đak Mong (xã Đak Krong, huyện Đak Đoa) hân hoan trong lễ mừng lúa mới. Ảnh: H.N

Người Bahnar làng Đak Mong (xã Đak Krong, huyện Đak Đoa) hân hoan trong lễ mừng lúa mới. Ảnh: H.N

Miêu tả toàn bộ hệ thống này là cả một câu chuyện dài, ở đây chỉ liệt kê hệ thống lễ thức này của người Bahnar như một ví dụ: lễ hội mở đầu là Sơmă Kơcham. Dù với nghĩa là “lễ cúng sân làng” nhưng nó là lễ hội có ý nghĩa như đón mừng năm mới.

Trong lễ hội, người ta thông báo cho các vị thần linh biết những việc sẽ làm trong năm; cầu khấn các vị cho mưa thuận gió hòa, cây lúa tốt tươi, không gặp thiên tai, dịch bệnh… Cầu cúng các vị thần làng rồi, trước khi động cuốc, mọi nhà phải tiến hành lễ Sơmăh gọ cầu xin thần nồi, thần trú cột nhà phù hộ để hồn lúa nhớ đường về gia chủ…

Tháng tư, khi những cơn mưa đầu tiên trút xuống mặt đất, người Bahnar sẽ tiến hành lễ Sơmăh đăk a tâu-khấn nước mắt của hồn người chết để cầu “mưa nhỏ, mưa to, nắng lên đúng lúc” và xin ma đừng bắt hồn lúa, hồn các loại cây đem đi… Rồi khi chính thức bắt tay vào trồng trỉa, bà con lại phải tiến hành lễ Sơmăh Zmunba cầu cho “cây lúa ban ngày bằng bụi sả, ban đêm bằng cây đa”.

Khoảng tháng 5, khi cây lúa đã bén chân trên rẫy, lễ Ming agăm lại được tổ chức nhằm gột rửa những điều xấu của con người để cây lúa không “bắt chước”. Lúa vào thì con gái, người ta lại tổ chức Sơmăh kwai xin các thần đất, núi, nước… buông tha hồn lúa để nó nhớ đường về. Đến khi lúa đã đỏ đuôi phải thêm tiếp 2 lễ là Sa mơk (ăn cốm mới) rồi Sơmăh kek (cúng suốt lúa) và cuối cùng là lễ đóng cửa kho. Đến đây, 1 năm sản xuất với những thấp thỏm lo toan mới chấm dứt.

Tùy quan niệm của mỗi dân tộc và đặc điểm từng vùng cư trú, tín ngưỡng thần lúa có thể thêm, bớt về quan niệm, lễ thức. Tuy nhiên, mẫu số chung vẫn là sự trọng vọng tuyệt đối. Chẳng hạn với quan niệm là nơi trú ngụ của các Yàng và hồn lúa, rẫy với đồng bào là cả một thế giới tâm linh, là vùng đất được giữ gìn thanh khiết. Một sự uế tạp nào xảy ra trên rẫy, đặc biệt là tiểu tiện, đại tiện vào rẫy có thể khiến các Yàng bất bình, hồn lúa giận dỗi bỏ đi.

Việc thu hoạch lúa phải dùng tay để tuốt, tuyệt đối không được dùng các dụng cụ kim loại cắt ngang thân lúa, vì như vậy là cắt ngang hồn lúa; đập lúa là làm đau hồn lúa, sẽ khiến hồn sợ hãi bỏ đi, dẫn đến mất mùa, đói khát.

Một quan niệm chung khác là thần lúa vốn rất sợ nước. Vì vậy, việc trồng lúa ở ruộng nước sẽ làm thần lúa chết đuối. Bởi quan niệm này mà việc vận động đồng bào làm lúa nước những năm đầu giải phóng rất khó khăn.

Trừ một số địa phương hiện còn cây lúa rẫy thì vẫn tiến hành một vài lễ thức sơ sài. Với những nơi trồng lúa nước, gần như bà con chỉ giữ duy nhất lễ cúng lúa mới. Những làng chuyển hẳn sang chuyên canh cây công nghiệp thì chẳng còn lễ hội cầu mùa. Đây là điều phải “đánh đổi” cho sự phát triển dù cây lúa rẫy với hàng ngàn năm tồn tại đã làm nên một nền văn hóa nương rẫy. Và hệ thống lễ thức cầu mùa chính là một phần của nền văn hóa ấy.

Có thể bạn quan tâm

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

(GLO)- Chồng tôi nhận quyết định chuyển công tác vào một sáng cuối tháng Năm, khi sương vẫn còn giăng mờ trên những con dốc quen thuộc của phố núi Pleiku. Tin anh phải xuống Quy Nhơn theo diện hợp nhất 2 tỉnh không bất ngờ.

Bảo vật quốc gia ngai vua triều Nguyễn đặt tại Điện Thái Hòa, Đại Nội Huế.

Phục chế ngai vàng triều Nguyễn: Trả lại nguyên trạng năm 2015, đảm bảo đúng tinh thần bảo vật quốc gia

(GLO)-Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) vừa có văn bản chính thức góp ý kế hoạch phục chế ngai vua triều Nguyễn, bảo vật quốc gia bị phá hoại hồi tháng 5 - 2025 tại điện Thái Hòa, yêu cầu phục hồi hiện trạng "gần giống nhất" so với năm 2015, thời điểm hiện vật được lập hồ sơ công nhận.

Vở ca kịch bài chòi trò chơi của quỷ: Tôn vinh chiến sĩ công an, cảnh tỉnh kẻ lầm lạc

Vở ca kịch bài chòi trò chơi của quỷ: Tôn vinh chiến sĩ công an, cảnh tỉnh kẻ lầm lạc

(GLO)- Vở diễn Trò chơi của quỷ do Ðoàn ca kịch bài chòi Bình Ðịnh (thuộc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Gia Lai) dàn dựng vừa giành huy chương đồng tại Liên hoan Nghệ thuật sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc về “Hình tượng người chiến sĩ Công an nhân dân” lần thứ V-năm 2025.

Biến quả bầu hồ lô thành sản phẩm mỹ nghệ

Biến quả bầu hồ lô thành sản phẩm mỹ nghệ

(GLO)- Nhờ biết khai thác lợi thế thổ nhưỡng địa phương cùng sự sáng tạo không ngừng, anh Phạm Quang Mạnh (làng Đak Chă, xã Ia Pa, tỉnh Gia Lai) đã biến những quả bầu khô thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo.

Thăm “rừng tượng” làng Kép 1

Thăm “rừng tượng” làng Kép 1

(GLO)- Tồn tại qua nhiều thế hệ, khu nhà mồ làng Kép 1 (xã Ia Ly, tỉnh Gia Lai) là một trong những điểm đến của người dân và du khách khi muốn tìm hiểu về văn hóa của đồng bào Jrai. Cũng bởi nơi này có một “rừng tượng” được tạc từ đôi bàn tay khéo léo của các nghệ nhân trong làng.

"Núi trên đất bằng"

"Núi trên đất bằng"

(GLO)- Tiến sĩ Hà Thanh Vân đã nhận xét Tiểu thuyết "Núi trên đất bằng" của Võ Đình Duy là một tác phẩm văn chương đầu tay ra mắt năm 2025, đánh dấu bước chuyển đầy bất ngờ từ một kiến trúc sư trẻ sống ở Gia Lai sang hành trình kiến tạo thế giới văn chương.

NHÀ THƠ ĐÀO AN DUYÊN: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

Nhà thơ Đào An Duyên: Thiết tha giữ lại những xanh tươi cuộc đời

(GLO)- Với nhà thơ Đào An Duyên, đọc và viết chính là hành trình nuôi chữ. Trong hành trình ấy, chị chọn một lối đi riêng, chắt chiu xúc cảm, gửi tiếng lòng vào từng con chữ với niềm mong giữ lại những xanh tươi cuộc đời, từ đó góp thêm một giọng thơ giàu hương sắc cho văn chương Gia Lai.

BẢO TỒN CÁC KỊCH BẢN TIÊU BIỂU CỦA HÁT BỘI BÌNH ĐỊNH: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

Bảo tồn các kịch bản tiêu biểu của hát bội Bình Định: Nên tìm hướng đi mới, phù hợp thực tế

(GLO)- Hát bội Bình Định là một di sản văn hóa đặc sắc với nhiều vở tuồng kinh điển như: Sơn Hậu, Tam nữ đồ vương, Ngũ hổ Bình Tây, Hồ Nguyệt Cô hóa cáo (còn có tên khác là Chém cáo, Cổ miếu vãn ca) của Nguyễn Diêu, Trầm hương các, Diễn võ đình và Cổ thành… của Đào Tấn.

Mùa dã quỳ xanh lá

Mùa dã quỳ xanh lá

(GLO)- Những ngày này, dạo quanh các cung đường từ xã Đak Đoa về phường Pleiku, từ xã Bàu Cạn đi xã Ia Dom, thi thoảng, tôi gặp những vạt dã quỳ mướt xanh vươn mình đón gió. Lại thấy, mùa dã quỳ xanh lá ngân hoài một vẻ đẹp riêng.

Ông từ giữ đình cứu sống cây đa cổ thụ

Ông từ cứu sống cây đa cổ thụ ở An Khê đình

(GLO)- Vô tình bị lửa “thiêu”, cây đa cổ thụ phía sau An Khê đình (Khu di tích Tây Sơn Thượng đạo, phường An Khê) suy yếu dần, có nguy cơ bị chết. Với tinh thần trách nhiệm cao, ông Ngô Văn Đường-Câu đình (người trông giữ, hương khói đình làng) đã cứu sống cây đa này.

null