Văn hóa

Infographic Nhà mồ-tác phẩm nghệ thuật bị “bỏ lại” cho gió núi Trường Sơn

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Nếu có dịp đi qua đường Trường Sơn Đông, du khách sẽ bắt gặp những mái nhà rực rỡ, nổi bật giữa màu xanh vời vợi của núi rừng Gia Lai. Đó chính là nhà mồ của người Bahnar. Những công trình kỳ công và đầy tính thẩm mỹ ấy được tạo ra chỉ để... bỏ lại cho gió núi Trường Sơn.

dscf1405-2.jpg
Lễ bỏ mả tại làng Pyang, xã Kông Chro. Ảnh: Hoàng Ngọc

Đã không ít lần tham dự lễ bỏ mả ở vùng đất lễ hội Kông Chro, nhưng mỗi lần trở lại làng Pyang, những nhà mồ của người Bahnar vẫn khiến người “ngoại đạo” như tôi phải thốt lên vì sự kỳ công tạo dựng.

Một nhà nghiên cứu văn hóa từng cho rằng, đó là tuyệt phẩm kiến trúc tổng hòa nhiều loại hình nghệ thuật. Quả thực, hiếm có loại hình kiến trúc nào vừa kỳ công vừa đầy tính biểu tượng như nhà mồ ở nơi đây.

Từ cách dựng khung, đan vách, chạm khắc tượng gỗ, đến việc phối màu sơn và hoa văn… tất cả đều mang ý nghĩa tượng trưng, kể lại những câu chuyện của người đã khuất trong một thế giới quan riêng biệt.

dscf1469-4.jpg
Mái nhà mồ được vẽ hoa văn và những cặp cây nêu mang biểu tượng mặt trời – mặt trăng – chim chóc… thể hiện tri thức dân gian tổng hợp của người Bahnar. Ảnh: Hoàng Ngọc

Lẽ ra những công trình kỳ công như vậy sẽ được giữ gìn như một báu vật. Thế nhưng, với người Bahnar, chúng được dựng lên chỉ để rồi… bỏ lại, mặc cho mưa nắng, thời gian.

Bởi theo quan niệm của họ, sau lễ bỏ mả (pơ thi)-nghi thức chia tay cuối cùng, nhà mồ và tất cả vật dụng, tượng gỗ, đồ đan, hoa văn do người sống chia của, làm ra cho người chết sẽ bị bỏ lại làng ma.

Người sống không quay lại nơi ấy nữa, để mặc gió mưa chôn vùi mọi công trình nghệ thuật mà họ từng tạo nên bằng cả tâm hồn.

dscf1470-2.jpg
Cồng chiêng trong lễ bỏ mả. Ảnh: Hoàng Ngọc

Ở vùng đất Kông Chro (tỉnh Gia Lai), hiện chỉ còn vài nghệ nhân có thể dựng nhà mồ theo đúng lối truyền thống. Trong số đó, nghệ nhân ưu tú Đinh Keo, người làng Pyang, xã Kông Chro được xem như “báu vật sống”.

Ông là một trong số rất hiếm nghệ nhân ở vùng đất giàu trầm tích văn hóa này còn nắm vững toàn bộ kỹ thuật làm nhà mồ truyền thống: từ dựng khung, đan vách, dùng màu sơn, đến việc phân biệt và vận dụng các hoa văn, hình học mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc.

Ông chia sẻ: “Nhiều làng không còn ai biết làm nhà mồ theo kiến trúc và hoa văn truyền thống, thường phải nhờ tôi đến giúp”.

dscf1413-2.jpg
Người thân quây quần bên nhà mồ, cùng uống rượu cần, trò chuyện như thể người mất vẫn đang hiện diện. Sau lễ bỏ mả, họ sẽ không trở lại nơi này nữa, để lại tất cả cho gió mưa và ký ức chôn vùi. Ảnh: Hoàng Ngọc

Điều khiến ông trăn trở nhất không phải là chuyện cực nhọc, mà là nỗi lo nghệ thuật truyền thống không còn người nối tiếp. Bởi theo ông, trong kho tàng nghệ thuật dân gian Bahnar, làm nhà mồ là một trong những loại hình khó nhất, vì mang tính tổng hợp rất cao: kiến trúc, đan lát, điêu khắc, mỹ thuật… đồng thời đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về biểu tượng tín ngưỡng như mặt trời, mặt trăng, cột klao, tượng người, hình động vật…

“Truyền dạy làm nhà mồ không giống như truyền dạy cồng chiêng hay đan lát. Vì đây không chỉ là một nghề, mà là nghệ thuật tổng hợp của cả một thế giới tâm linh và thẩm mỹ”, ông Đinh Keo nói.

img-3850-2.jpg
Nụ cười của một phụ nữ Bahnar cao tuổi tại làng Pyang-nơi bà đã chứng kiến bao mùa lễ hội, bao lớp người ra đi và ở lại, lưu giữ bao ký ức về những ngôi nhà mồ bị “bỏ lại” theo gió núi, mưa ngàn. Ảnh: Hoàng Ngọc

Không chỉ nghệ nhân nói ra nỗi lo, mà những người từng nhờ ông dựng nhà mồ cũng mang trong mình sự biết ơn lẫn suy tư. Chị Đinh Thị Aloai, người vừa làm lễ bỏ mả cho chồng cách đây không lâu, chia sẻ: “Cả làng giờ chỉ còn một mình ông Keo biết làm nhà mồ truyền thống. Những năm trước, ông còn khỏe, có thể ngồi hàng tuần, hàng tháng để làm nhà mồ cho các gia đình trước mỗi mùa lễ hội. Nếu không có ông, chẳng biết mai này con cháu sẽ làm thế nào khi đến lúc chia tay người thân”.

dscf6772-6915.jpg
Lễ bỏ mả của người Bahnar ở làng Kôn, xã Ya Ma. Ảnh: Hoàng Ngọc

Cũng bởi sự độc đáo ấy, trong thời gian diễn ra lễ bỏ mả, nhiều người yêu văn hóa lại tìm về làng Pyang. Trong đó có nghệ sĩ nhiếp ảnh Nhất Hạnh (phường An Khê), người đã gắn bó nhiều năm với vùng đất này.

Ông Hạnh chia sẻ: “Năm nào tới mùa lễ hội, tôi cũng cùng bạn bè nhiếp ảnh từ khắp nơi về làng Pyang chụp hình lễ bỏ mả. Tôi từng đi nhiều nơi, nhưng hiếm nơi nào còn giữ được những nhà mồ đặc sắc như vậy. Đó là giá trị vô giá của Tây Nguyên mà chúng ta cần giữ gìn”.

dscf6932.jpg
Nhà mồ được dựng lên bằng sự kỳ công và tâm huyết của cộng đồng, để rồi bị “bỏ lại”. Đó là cách người Bahnar tiễn biệt người thân một cách trọn vẹn, sâu sắc nhất. Ảnh: Hoàng Ngọc

Trước những thay đổi trong tín ngưỡng, tôn giáo, nhà mồ truyền thống dần thưa vắng trên cao nguyên Gia Lai. Những công trình nghệ thuật được dựng lên bằng cả tâm huyết, để rồi bị “bỏ lại” là cách người Bahnar tiễn biệt một kiếp người bằng tình cảm sâu sắc nhất. Nhưng nếu không kịp lưu giữ và trao truyền, mảng giá trị đặc sắc trong di sản văn hóa Tây Nguyên mai này có lẽ chỉ còn trong ký ức.

Có thể bạn quan tâm

Mở lối vào thế giới sắc màu

Mở lối vào thế giới sắc màu

(GLO)- Từ nét màu nước chấm phá, mực tàu loang trên giấy dó, đến những dòng thư pháp bay bổng hay gam màu rực rỡ của tranh sáp màu, acrylic - tất cả hòa quyện tại những lớp học vẽ. Mùa hè, những lớp học nhỏ ấy lặng lẽ góp phần vun đắp tâm hồn nghệ thuật cho nhiều bạn trẻ.

Thương hoài mùa nhãn

Thương hoài mùa nhãn

(GLO)- Pleiku đang trong những ngày mưa dầm và gió cả. Ngồi nghe gió sột soạt từng cơn dọc theo mái nhà, thi thoảng, vài ba tiếng rơi lộp độp của chùm quả nhãn phía sát nhà bà Năm ở kế bên lại dội vào lòng tôi niềm thương nhớ khôn nguôi. Ký ức những mùa quả ngọt lại ùa về da diết.

Tiết mục múa “Tiếng gọi đại ngàn”. Ảnh: Thùy Dung

Thêm phong phú tiết mục để phục vụ du lịch

(GLO)-Nhằm làm phong phú thêm các tiết mục nghệ thuật truyền thống phục vụ du khách, Đoàn Ca kịch bài chòi (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh) đã dàn dựng hai tiết mục đặc sắc phục vụ du lịch, gồm tiết mục múa “Tiếng gọi đại ngàn” và trích đoạn ca kịch bài chòi “Nữ tướng Bùi Thị Xuân”. 

Hòa điệu cùng tình yêu nghệ thuật múa

Cặp đôi nghệ sĩ Nguyễn Cơ-Hồng Mai: Hòa điệu cùng tình yêu nghệ thuật múa

(GLO)- Cùng sinh năm rồng (1988) và lớn lên với tình yêu dành cho từng nhịp vũ đạo, Nguyễn Văn Cơ và Trần Thị Hồng Mai-hai nghệ sĩ trưởng thành từ Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San trở thành cặp đôi hiếm hoi của làng múa ở cao nguyên Pleiku, luôn song hành cả trên sân khấu và trong đời sống.

Đoàn viên xã Tuy Phước đang kiểm tra sách. Ảnh: Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Tuy Phước

Xã Tuy Phước phát động xây dựng “Tủ sách hy vọng”

(GLO)- Từ ngày 20 đến 22-7, Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Tuy Phước (tỉnh Gia Lai) phát động xây dựng mô hình “Tủ sách hy vọng”. Đây là hoạt động nhằm thiết thực chào mừng Đại hội Đảng bộ xã lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025 - 2030 (dự kiến diễn ra trong tháng 8-2025).

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

Ngọn đèn nhỏ bên khung cửa

(GLO)- Chồng tôi nhận quyết định chuyển công tác vào một sáng cuối tháng Năm, khi sương vẫn còn giăng mờ trên những con dốc quen thuộc của phố núi Pleiku. Tin anh phải xuống Quy Nhơn theo diện hợp nhất 2 tỉnh không bất ngờ.

Bảo vật quốc gia ngai vua triều Nguyễn đặt tại Điện Thái Hòa, Đại Nội Huế.

Phục chế ngai vàng triều Nguyễn: Trả lại nguyên trạng năm 2015, đảm bảo đúng tinh thần bảo vật quốc gia

(GLO)-Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) vừa có văn bản chính thức góp ý kế hoạch phục chế ngai vua triều Nguyễn, bảo vật quốc gia bị phá hoại hồi tháng 5 - 2025 tại điện Thái Hòa, yêu cầu phục hồi hiện trạng "gần giống nhất" so với năm 2015, thời điểm hiện vật được lập hồ sơ công nhận.