Chuyện trò cùng hai “phù thủy” cồng chiêng

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
0:00 / 0:00
0:00
  • Nam miền Bắc
  • Nữ miền Bắc
  • Nữ miền Nam
  • Nam miền Nam
(GLO)- Là tôi đang muốn nói đến Nghệ sĩ Ưu tú, nghệ nhân Phạm Chí Khánh (SN 1962, nhà ở phố cổ Hàng Nón, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) và nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền (SN 1966), người đã quen thuộc với cồng chiêng Tây Nguyên từ khi xây dựng hồ sơ di sản trình UNESCO, hiện làm việc tại Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam. Những ngày vừa qua, họ đã có mặt tại Gia Lai để dạy người Bahnar, Jrai chỉnh chiêng.

Cồng chiêng là một giá trị đặc trưng của văn hóa Tây Nguyên. Có lẽ sẽ ít ai tưởng tượng được vùng đất giàu bản sắc này như thế nào nếu không còn cồng chiêng. Nhưng Tây Nguyên cũng có nhiều chiêng sai âm, lạc tiếng. Và, nhiều người vẫn thường băn khoăn rằng, khi những người già chỉnh chiêng tài hoa mất đi, ai thay họ làm công việc ấy?

Nghệ sĩ Ưu tú Phạm Chí Khánh. Ảnh: N.Q.T

Nghệ sĩ Ưu tú Phạm Chí Khánh. Ảnh: N.Q.T

Khoan nói về không gian, về nhà rông, bến nước, về các lễ nghi truyền thống… nơi cồng chiêng từ xưa vẫn chọn làm chốn “dung thân”, người viết bài này vừa có cuộc trò chuyện cùng 2 người đàn ông “đang yên đang lành” ở Hà Nội, lại khăn gói, lặn lội vào Gia Lai dạy người Bahnar, Jrai chỉnh chiêng mấy ngày qua. Đó là Nghệ sĩ Ưu tú, nghệ nhân Phạm Chí Khánh và nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền.

Điểm chung của 2 con người này là đều được đào tạo bài bản về âm nhạc dân tộc. Hơn thế, từ rất sớm, mỗi người một cách, họ đã liên tục đắm mình trong nghiên cứu, chế tác, chỉnh sửa và thực hành vốn cổ này. Cho đến một ngày cách nay đã lâu, gặp nhau rồi kết thành đôi và bây giờ Gia Lai là hướng lựa chọn của 2 con người mà tôi gọi là “phù thủy” này.

Theo nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền, chỉnh chiêng là việc đương nhiên, giống như chơi guitar thì lâu lâu phải lên dây đàn vậy. Âm nhạc của các tộc người Tây Nguyên có một số điểm chung, nhưng sự khác nhau cũng nhiều. Chính sự khác biệt này làm nên cái riêng, tính đặc trưng của âm nhạc cồng chiêng. Chỉnh chiêng bao gồm cả việc giữ lấy những thang âm gốc, vốn thuộc về mỗi tộc người. Và, lớp học chỉnh chiêng được Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch mở ngày 21-8 vừa qua với sự tham gia của gần 20 nghệ nhân Bahnar hướng tới mục đích này.

Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền. Ảnh: N.Q.T

Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền. Ảnh: N.Q.T

Là người có gần 50 năm “đánh đu” cùng đủ loại nhạc cụ của các dân tộc ở Việt Nam, từng đến nhiều quốc gia “nghiêng ngó” bộ môn mình theo đuổi, ông Phạm Chí Khánh cho rằng không ở đâu âm nhạc cổ truyền lại phong phú như nước ta. Nỗi lo của ông là khi các cụ già tài hoa xưa mất đi, lớp trẻ không biết chỉnh thì chiêng dù có quý đến mấy cũng trở nên vô dụng. Chiêng sai thì nhạc sai, nhạc sai thì không còn hấp dẫn được ai nữa. Từ đó, người ta sẽ lãng quên vốn quý ông bà tổ tiên cũng là điều đương nhiên.

Trao đổi với người viết bài này, nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền cho rằng, Tây Nguyên không chỉ có nhiều bộ chiêng bị sai tiếng, mất giọng mà hàng trăm bộ chiêng đã và đang được các tỉnh mua về cấp cho các buôn làng cũng có vấn đề. Theo ông Hiền, phần lớn các bộ chiêng loại này được dập theo khuôn, thay vì đúc như xưa. Do đó, chiêng thường mỏng và khi đánh thì phát ra một thứ âm thanh “oẳng” hoặc “xoảng” không dễ nghe, nếu không chỉnh sửa đúng cách, chắc chắn không sử dụng được.

Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền cũng cho rằng, Tây Nguyên hiện có một số người biết chỉnh chiêng theo kinh nghiệm. Vì gần như không bị cạnh tranh, họ thường đưa ra mức tiền công khá cao so với thu nhập của bà con (3 đến 5 triệu đồng/bộ) trong cộng đồng. Do đó, nếu Gia Lai ngày càng có nhiều người biết chỉnh chiêng thì không chỉ góp phần bảo tồn, phát huy được giá trị của không gian văn hóa cồng chiêng mà còn có thể khiến giảm giá chiêng, vốn hiện đang không rẻ trên thị trường.

Các “phù thủy” đều khẳng định, chỉnh chiêng không dễ nhưng cũng không quá khó như nhiều người nghĩ. Vào Gia Lai lần này, các ông mang theo phương pháp “lên dây” chiêng đã được nghiên cứu và thử nghiệm thành công để truyền dạy công khai một cách khoa học nhưng gần gũi, dễ hiểu. Trước nay, chỉnh chiêng được mô tả truyền khẩu khá... kỳ bí mà đằng sau nó có thể là sự giấu nghề hoặc bất lực trong diễn giải. Theo nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền và Nghệ sĩ Ưu tú Phạm Chí Khánh, chúng ta có trách nhiệm mở tung chúng ra giúp các học viên hiểu rõ bản chất của vấn đề, từ đó nắm vững lý thuyết và nhuần nhuyễn trong thực hành để có thể chỉnh chiêng thành thục khi trở lại buôn làng.

Nhóm nghệ nhân Bahnar học lý thuyết trong lớp chỉnh chiêng kéo dài 10 ngày, từ 21-8 đến 1-9-2023. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ

Nhóm nghệ nhân Bahnar học lý thuyết trong lớp chỉnh chiêng kéo dài 10 ngày, từ 21-8 đến 1-9-2023. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ

Theo một cán bộ quản lý lớp học, trong năm nay, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch mở 2 lớp chỉnh chiêng cho khoảng 40 học viên là người Bahnar, Jrai, mỗi lớp kéo dài 10 ngày. Các học viên được đài thọ nơi ăn ở (tại một homestay), được hỗ trợ tiền công lao động, được cấp tiền đi lại, cấp giấy chứng nhận. Ngoài ra, mỗi người còn được tặng một bộ đồ nghề mới do chính tay Nghệ sĩ Ưu tú Phạm Chí Khánh giàu kinh nghiệm thiết kế.

Hy vọng đội ngũ nghệ nhân chỉnh chiêng được đào tạo cơ bản này sẽ trở thành lực lượng đồng hành, thay thế các “đồng nghiệp” đáng kính cao tuổi ở các buôn làng trong tỉnh, đồng thời hướng dẫn những người có khả năng chung tay cùng lấy lại giọng điệu đúng cho cồng chiêng địa phương.

Có thể bạn quan tâm

Bồi đắp tình yêu văn hóa truyền thống

Bồi đắp tình yêu văn hóa truyền thống

(GLO)- Tháng 9-2020, Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam (Khu du lịch Đồng Mô, Hà Nội) đã chính thức khai trương, trở thành ngôi nhà chung của 54 dân tộc anh em trong cả nước. Với chủ trương “Để chủ thể văn hóa tự giới thiệu về mình”, từ cuối năm 2015, Ban Quản lý Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam phối hợp với các địa phương trong cả nước huy động theo hình thức luân phiên đồng bào các dân tộc tham gia hoạt động. Tính đến nay đã có hàng ngàn lượt người của 16 dân tộc luân phiên hoạt động tại đây.
Trưng bày di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên và nghệ thuật Xòe Thái tại Hà Nội

Trưng bày di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên và nghệ thuật Xòe Thái tại Hà Nội

(GLO)- Dự kiến ngày 1-12, Trung tâm Thông tin du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) sẽ khai mạc “Chương trình trưng bày Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận gắn với phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi” tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật (số 22 Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, TP. Hà Nội).
Tăng cường truyền thông, phổ biến giáo dục pháp luật về văn hóa

Tăng cường truyền thông, phổ biến giáo dục pháp luật về văn hóa

Phổ biến, giáo dục pháp luật có vai trò hết sức quan trọng để đưa chính sách pháp luật của Nhà nước vào đời sống. Trong lĩnh vực văn hóa, vấn đề phổ biến, giáo dục pháp luật trên các phương tiện truyền thông thời gian qua được dư luận hết sức quan tâm vì sẽ góp phần tích cực nâng cao nhận thức, ngăn ngừa, chấn chỉnh kịp thời những hành vi xâm hại giá trị của di sản, phản văn hóa, vi phạm thuần phong mỹ tục,...
Pơ thi của người Jrai ở Krông Pa

Pơ thi của người Jrai ở Krông Pa

(GLO)- Cả một vùng văn hóa Trường Sơn-Tây Nguyên dài dằng dặc, nghiêng nghiêng dáng núi, xanh miên man rừng đại ngàn. Đó là nơi cư trú của gần 30 tộc người tại chỗ, với những cung bậc văn hóa tương đồng và khác biệt đầy bí ẩn. Một trong những nét văn hóa độc đáo và bí ẩn luôn khiến các nhà khoa học mong muốn được tìm hiểu, đó là phong tục bỏ mả (pơ thi). Với bất cứ tộc người nào ở Tây Nguyên, pơ thi cũng là một ngày hội vui. Mới đây, chúng tôi có dịp tham dự một ngày vui như vậy ở Krông Pa.
Độc đáo lễ mừng lúa mới của người Ca Dong

Độc đáo lễ mừng lúa mới của người Ca Dong

(GLO)- Sinh sống tập trung ở 2 xã biên giới Sa Loong và Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum) và một bộ phận cư trú ở vùng miền núi thuộc các tỉnh Quảng Ngãi, Quảng Nam, bà con dân tộc Ca Dong cũng có lễ mừng lúa mới. Với người Ca Dong, lễ mừng lúa mới là một trong những lễ hội quan trọng và lớn nhất trong năm. Lễ mừng lúa mới nhằm tạ ơn Yàng lúa và các Yàng đã ban mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; cầu cho sức khỏe dồi dào, cuộc sống ấm no.
Khơi dậy tình yêu văn hóa truyền thống trong thế hệ trẻ

Khơi dậy tình yêu văn hóa truyền thống trong thế hệ trẻ

(GLO)- Liên hoan cồng chiêng, hát dân ca và diễn tấu nhạc cụ dân tộc thanh thiếu nhi toàn tỉnh lần thứ VI vừa được Tỉnh Đoàn, Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam tỉnh Gia Lai tổ chức vào ngày 19-11 tại Quảng trường 30-3 (thị trấn Phú Thiện). Liên hoan không chỉ mang đến những màn trình diễn ấn tượng mà còn tạo cơ hội giao lưu, khơi dậy tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ.
Ngoài 80 tuổi vẫn tâm huyết giữ nghề truyền thống

Ngoài 80 tuổi vẫn tâm huyết giữ nghề truyền thống

(GLO)- Tuy đã 84 tuổi nhưng ông Siu Hơng (làng Ấp, xã Ia Kriêng, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai) vẫn miệt mài với nghề đan lát. Những sản phẩm đẹp mắt, có hoa văn tinh xảo của ông không chỉ mang lại thu nhập mà còn góp phần lan tỏa đam mê gìn giữ nghề truyền thống cho thế hệ trẻ vùng biên.
“Truyền lửa” đam mê nghệ thuật cồng chiêng

“Truyền lửa” đam mê nghệ thuật cồng chiêng

(GLO)- Hơn 1 tháng qua, cứ khoảng 18 giờ 15 phút hàng ngày, người dân xã Chrôh Pơnan (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) lại được nghe thấy tiếng cồng, tiếng chiêng ngân vang hòa theo làn gió. Đó là tiếng cồng, tiếng chiêng của các học viên đang theo học lớp truyền dạy cồng chiêng.
Sắc màu văn hóa Việt tỏa sáng tại trụ sở UNESCO

Sắc màu văn hóa Việt tỏa sáng tại trụ sở UNESCO

Theo phóng viên TTXVN tại Pháp, đêm 6/11 tại trụ sở Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) ở thủ đô Paris của Pháp, các đại sứ, đại diện các nước bên cạnh tổ chức này của Liên hợp quốc (LHQ) đã có dịp thưởng thức một bữa tiệc đậm màu sắc văn hóa Việt Nam, gồm âm nhạc dân tộc, múa rồng và võ thuật cổ truyền, tranh dân gian và ẩm thực truyền thống.
Văn hóa bản địa “bắt mạch” đời sống

Văn hóa bản địa “bắt mạch” đời sống

(GLO)- Văn hóa truyền thống của đồng bào Bahnar, Jrai đang đứng trước cơ hội vươn xa, biến thành nguồn lực kinh tế. Sản phẩm từ buôn làng không những được duy trì mà còn có sức tiêu thụ mạnh mẽ hơn trước, không gian văn hóa từ đó cũng “bắt mạch” vào đời sống, tạo sinh kế cho người dân.