Thời gian qua, nhiều đề tài nghiên cứu khoa học trong tỉnh đã thật sự phát huy giá trị khi được chuyển giao và ứng dụng vào thực tế, góp phần đa dạng hóa sinh kế và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Khoa học mở hướng đi mới
Nhìn những cánh đồng đậu phụng xanh rì ở xã Vĩnh Thuận (huyện Vĩnh Thạnh), khó ai tin nơi đây từng là chân ruộng mía kém hiệu quả. Chỉ sau 2 năm áp dụng đề tài “Chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng mía kém hiệu quả gắn liên kết chuỗi”, nông dân địa phương đã có những thay đổi căn bản. “Trước kia trồng mía chỉ mong hòa vốn, giờ trồng đậu phụng giúp gia đình có đồng ra đồng vào ổn định. Một sào đậu lãi ròng từ 2 triệu đồng, gấp nhiều lần trước đây”, anh Trương Văn Đức, ở xã Vĩnh Thuận, chia sẻ.
Không chỉ đơn thuần là thay đổi cây trồng, mô hình còn thể hiện tư duy phát triển nông nghiệp theo hướng khoa học. Ông Phạm Vũ Bảo, Phó Viện trưởng Viện KHKT Nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ (ASISOV), cho biết: Trước thực trạng cây mía dần mất vị thế, không ít nông dân đã “loay hoay” tìm hướng chuyển đổi sang các cây trồng khác như mì, bắp, cỏ chăn nuôi, nhưng vẫn gặp khó khăn. Cỏ chỉ phù hợp với các hộ nuôi bò, mì thường bị dịch bệnh tấn công, còn rau màu lại phụ thuộc nhiều vào thị trường tiêu thụ. Qua khảo nghiệm thực tế, chúng tôi xác định cây đậu phụng đáp ứng tốt cả 3 yếu tố: Năng suất - thích nghi - đầu ra ổn định nên được chọn làm cây trồng chiến lược thay thế cây mía tại nhiều địa phương trong tỉnh.
Nông nghiệp không chỉ có cây trồng. Chăn nuôi và thủy sản cũng đang ghi nhận những bước chuyển mạnh mẽ nhờ các ứng dụng KH&CN. Mô hình chăn nuôi gà hữu cơ thảo dược tại Bình Định do Th.S Nguyễn Ngọc Sinh (Trường ĐH Nông lâm TP Hồ Chí Minh phân hiệu Gia Lai) làm chủ nhiệm đã tạo ra sản phẩm thịt gà sạch, giá bán cao gấp 1,5 - 2 lần gà thường, mang lại lợi nhuận ổn định cho người chăn nuôi. Đặc biệt, sản phẩm đang được đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, không chỉ góp phần khẳng định uy tín và chất lượng trên thị trường trong nước mà còn tạo nền tảng pháp lý quan trọng để mở rộng thị trường, tiến tới xuất khẩu ra nước ngoài.
 |
| Cánh đồng đậu phụng xanh tươi của ông Trương Văn Đức ở xã Vĩnh Thuận (huyện Vĩnh Thạnh). Ảnh: HƯƠNG GIANG |
Tương tự, kỹ thuật PCR trong chẩn đoán bệnh thủy sản đang được Trạm Nghiên cứu thực nghiệm KH&CN thuộc Trung tâm Ứng dụng KH&CN Bình Định (Sở KH&CN) triển khai áp dụng vào thực tế giúp người nuôi tôm phát hiện sớm các mầm bệnh nguy hiểm; từ đó kịp thời xử lý, phòng ngừa dịch bùng phát, tránh được thiệt hại lên đến hàng trăm triệu đồng mỗi vụ nuôi.
Không dừng lại ở vùng đồng bằng, KH&CN còn len lỏi đến vùng cao, vùng khó khăn với những dự án nhân văn. Đề tài “Bảo tồn gen giống cây trồng bản địa gắn với phát triển kinh tế cho phụ nữ nông thôn và đồng bào dân tộc thiểu số” do Th.S Trương Thị Thuận (ASISOV) chủ nhiệm, đã hỗ trợ phụ nữ và đồng bào dân tộc thiểu số gìn giữ giống lúa cạn, bắp nếp, mì ngọt truyền thống, đồng thời tăng thu nhập 20 - 30% cho các hộ tham gia.
Ấn tượng hơn là hệ thống cảnh báo trượt lở đất do Th.S Nguyễn Kim Long (Viện Địa công nghệ và Môi trường) phát triển. Với 15 cảm biến IoT tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) giám sát 24/7 tại 124 điểm nguy cơ, hệ thống có thể cảnh báo sớm tới 48 giờ trước khi xảy ra sạt lở - một bước tiến vượt bậc giúp chuyển từ thế bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa thiên tai. Chỉ cần ngăn chặn được vài vụ sạt lở lớn mỗi năm, tỉnh có thể tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng và bảo toàn tính mạng người dân.
Thúc đẩy chuyển giao hiệu quả
Thành công của các mô hình trên cho thấy khi nghiên cứu gắn với thực tiễn, KH&CN sẽ không chỉ là đòn bẩy kinh tế mà còn là nền tảng phát triển bền vững.
Tuy nhiên, một thực tế cần nhìn nhận là không phải đề tài nào cũng đến được với cuộc sống. Nhiều đề tài vẫn “ngủ quên” sau nghiệm thu do không có đơn vị tiếp nhận, thiếu kinh phí hoặc chưa phù hợp với nhu cầu thực tiễn. Một số DN - mắt xích quan trọng trong chuỗi chuyển giao vẫn còn dè dặt tiếp cận công nghệ mới vì lo ngại rủi ro đầu tư.
Để khắc phục tình trạng này, Sở KH&CN Bình Định đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. TS Nguyễn Hữu Hà, Phó Giám đốc Sở KH&CN, cho biết: “Chúng tôi xác định ba hướng đi trọng tâm, đó là nghiên cứu phải có địa chỉ, ứng dụng phải có cơ sở và kết nối phải có chiều sâu”.
Cụ thể, các đề tài hiện nay chủ yếu theo hình thức “đặt hàng” từ các sở, ngành, địa phương hoặc DN, đảm bảo hướng nghiên cứu sát thực tiễn. Sau nghiệm thu, Sở KH&CN không dừng lại ở việc bàn giao kết quả mà còn chủ động kết nối với đơn vị sử dụng, hỗ trợ chuyển giao và nhân rộng. Riêng năm 2024, đã có 6 mô hình ứng dụng tại các huyện, thị xã, thành phố. Năm 2025, dự kiến tăng lên 10 nhiệm vụ, ưu tiên các lĩnh vực có thế mạnh của từng địa phương.
Với những kết quả đạt được cho thấy, khi nghiên cứu xuất phát từ nhu cầu thực tiễn và được chuyển giao hiệu quả, khoa học không còn là điều xa vời mà trở thành công cụ thiết thực giúp người dân nâng cao thu nhập, thích ứng với biến đổi và phát triển bền vững.
HƯƠNG GIANG
