Bảo tồn văn hóa cồng chiêng trong môi trường hiện nay

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên chứa đựng những giá trị văn hóa, xã hội, lịch sử sâu sắc. Trước nhất, với tư cách là một nghệ thuật diễn xướng, cồng chiêng đã đạt tới kỹ thuật điêu luyện trong việc chỉnh âm, tạo ra âm sắc, điệu thức phù hợp với bản sắc, sắc thái âm thanh từng dân tộc; trong việc tổ chức các dàn chiêng, với quy định giới tính, thứ bậc (chiêng đực, chiêng cái, chiêng bố, chiêng mẹ, chiêng con), tư thế diễn tấu, các kỹ xảo dùng tay đấm, dùng dùi, kỹ thuật tạo ra các âm trì tục, kỹ thuật hòa âm theo bài chiêng cơ bản… Điều đó chứng tỏ các dân tộc Tây Nguyên đạt tới kỹ thuật và trình độ thẩm âm cao.

Ảnh: Đức Thụy
Ảnh: Đức Thụy
Vượt ra ngoài lĩnh vực âm nhạc học, văn hóa cồng chiêng ẩn chứa các giá trị văn hóa, nhân văn sâu sắc. Đó là tiếng nói, là ngôn ngữ tâm linh, giúp con người hòa đồng với thiên nhiên, với thần linh, hòa đồng và thắt chặt quan hệ cộng đồng giữa con người và con người. Cồng chiêng là người bạn thân thiết của con người ở mọi lúc, mọi nơi, từ khi cất tiếng chào đời, đặt tên, khi trưởng thành, lúc lập gia thất, khi có tuổi và lúc trở về với đất. Cồng chiêng cất tiếng trầm hùng trong ngôi nhà thân thương, khi ngoài rẫy, giữa rừng thiêng, trong lễ ăn trâu trước nhà rông… Nó thực sự là người bạn tâm tình của mỗi con người.

Ngày nay, khi Tây Nguyên bước vào xã hội hiện đại, con người cũng như cồng chiêng “ngơ ngác” giữa ngã ba đường, quen quen, lạ lạ, nửa muốn kéo giữ, nửa như chối từ, khiến cồng chiêng bị rẻ rúng, có khi bị những kẻ vô tâm biến thành đồng nát, đem bán như thứ bỏ đi. Cồng chiêng bị “chảy máu” như đã nhiều người cảnh báo. Tỉnh Gia Lai năm 1999 có 5.117 bộ cồng chiêng, thì tới năm 2002 chỉ còn chưa tới 3.000 bộ, tỉnh Đak Lak từ năm 1982 đến 1992 mất đi 850 bộ… Bên cạnh việc mất dần các bộ cồng chiêng, còn là sự thưa thớt tiếng chiêng trong nghi lễ, trong sinh hoạt cộng đồng, khiến con người không chỉ bơ vơ trước thiên nhiên, thánh thần, mà cả ngay giữa cộng đồng.

Trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa cồng chiêng hiện tại của Tây Nguyên, theo tôi, có hai hướng chủ yếu. Thứ nhất, đây là hướng chủ yếu, chúng ta bảo tồn các giá trị và sắc thái văn hóa truyền thống của văn hóa cồng chiêng trong môi trường xã hội hiện nay. Trong sự bảo tồn và phát huy này sẽ nảy sinh mâu thuẫn giữa các giá trị truyền thống và môi trường xã hội đã có sự thay đổi nhiều. Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy, môi trường xã hội hiện đại không chỉ cản trở việc bảo tồn văn hóa cồng chiêng, mà lại có khía cạnh thúc đẩy việc bảo tồn nó, một khi chúng ta nhận thức và khai thác khía cạnh ấy.

Chúng ta cũng thử suy nghĩ theo chiều hướng, trong đời sống xã hội hội nhập ngày nay, cồng chiêng không chỉ cất lên âm thanh mang bản sắc của các dân tộc Tây Nguyên, mà còn có khả năng âm thanh của nó hòa chung vào với âm thanh của các dân tộc khác, “nói” ngôn ngữ của các dân tộc khác, không chỉ nói ngôn ngữ truyền thống của mình mà còn nói được ngôn ngữ của đời sống hiện đại nữa. Làm được điều đó thì cồng chiêng có thêm sức mạnh vượt qua không gian của Tây Nguyên.

Với sự nỗ lực chung của cả nước, của các nhà khoa học, sự công nhận và tôn vinh của cộng đồng quốc tế đối với di sản phi vật thể truyền khẩu cồng chiêng Tây Nguyên, chúng ta cần nhận thức sâu sắc giá trị nhiều mặt của cồng chiêng, nâng cao lòng tự hào với di sản quý báu này và quan trọng hơn là tìm mọi cách làm sống dậy, làm phong phú hơn giá trị của cồng chiêng, phát huy nó trong đời sống hiện đại để phục vụ cho đời sống văn hóa, nghệ thuật của các dân tộc Tây Nguyên cũng như các dân tộc anh em trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam.
GS. TS Ngô Đức Thịnh

Có thể bạn quan tâm

Nhà thơ Ngô Thanh Vân: Đường văn chạm vào trái tim, thành tình yêu biết hát

Nhà thơ Ngô Thanh Vân: Đường văn chạm vào trái tim, thành tình yêu biết hát

(GLO)- Hơn 20 năm nuôi mộng văn chương, nhà thơ Ngô Thanh Vân đã trình làng 5 tập thơ, 2 tập truyện ngắn, 2 tập tản văn. Với chị, khi đường văn chạm vào trái tim sẽ trở thành tình yêu biết hát bởi mong muốn của người viết là được đồng hành với bạn đọc bằng những điều bình dị, chân thành nhất.

Ngọt thơm hương vị bánh dân gian

Ngọt thơm hương vị bánh dân gian

(GLO)- Nhân lễ giỗ Hoàng đế Quang Trung lần thứ 233 (1792-2025), ngày 19-9, tại Bảo tàng Quang Trung (xã Tây Sơn, tỉnh Gia Lai), Hội Liên hiệp phụ nữ (LHPN) tỉnh phối hợp với Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tổ chức hội thi “Làm bánh dân gian”.

EXPO 2025: Phô diễn vẻ đẹp tâm hồn xứ sở

EXPO 2025: Phô diễn vẻ đẹp tâm hồn xứ sở

(GLO)- Từ chỗ “xuất khẩu” thành công sắc màu thổ cẩm, tiếng cồng chiêng và võ cổ truyền, đoàn nghệ nhân và vận động viên Gia Lai tham gia Triển lãm Thế giới 2025 (EXPO 2025) tại Nhật Bản đã phô diễn trọn vẹn vẻ đẹp của tâm hồn xứ sở.

Ghè Tây Nguyên chứa đựng rất nhiều câu chuyện thú vị. Ảnh: Phương Duyên

Nghe ghè kể chuyện nhân sinh…

(GLO)- Ghè (còn gọi là ché) là một trong những vật dụng gần như không thể thiếu trong đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Từ chất liệu chế tác, kích thước đến kiểu dáng tai ghè, đặc biệt là hoa văn đều ẩn chứa những câu chuyện thú vị.

Mùa thu hát trên đồi

Mùa thu hát trên đồi

(GLO)- Phố núi Pleiku vẫn hằng lưu nhớ trong tâm trí nhiều người với một ngày đi qua bốn mùa đậm đà hương sắc. Ngày qua ngày, sắc thu chín đượm trên phố nhỏ. Mỗi sớm mai hay lúc muộn chiều, ngồi nơi gác nhỏ, nghe mùa thu hát trên đồi, tôi lại thấy yêu hơn cuộc sống này.

Thắp lên lời thơ quê xứ

Thắp lên lời thơ quê xứ

(GLO)- Giữa thời đại ngổn ngang những thanh âm đô thị, giữa nhịp sống hối hả dễ bào mòn gốc rễ bản thể, tập thơ Cồn quê xứ (NXB Hội Nhà văn, 2025) vừa ra mắt bạn đọc đầu tháng 7-2025 như một vọng âm dịu dàng từ đất mẹ, khiến ta như lắng lại...

Chuyện quanh gian bếp nhà Ma Hoa

Chuyện quanh gian bếp nhà Ma Hoa

(GLO)- Nhiều năm qua, căn bếp của già làng Kpă Jao-người trong buôn vẫn quen gọi là Ma Hoa (buôn Chính Hòa, xã Phú Túc, tỉnh Gia Lai) dần trở thành bảo tàng sống, lưu giữ ký ức về đời sống, văn hóa, gợi lại thanh âm của bao mùa lễ hội đã qua.

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

Dấu ấn nhiếp ảnh trẻ ở sân chơi quốc gia

(GLO)- Tham gia Festival Nhiếp ảnh trẻ năm 2025, các tay máy Gia Lai đã đạt giải thưởng cao hoặc có tác phẩm được chọn triển lãm, củng cố kỳ vọng về lứa nghệ sĩ kế thừa với tố chất trẻ trung, tư duy nhanh nhạy và cực kỳ nghiêm túc trong sáng tạo nghệ thuật.

Hát bội ngân vang trong lễ giỗ danh nhân Đào Tấn

Hát bội ngân vang trong lễ giỗ danh nhân Đào Tấn

(GLO)- Cuối tuần qua, tại Đền thờ danh nhân văn hóa Đào Tấn (thôn Vinh Thạnh 1, xã Tuy Phước), lễ giỗ tưởng niệm 118 năm ngày mất của Hậu tổ nghệ thuật hát bội không chỉ là dịp tri ân công lao bậc tiền nhân, mà còn là cơ hội để các nghệ nhân giao lưu, chung tay gìn giữ di sản hát bội Bình Định.

null