Quan tâm bảo tồn loại hình hát ru

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Hát ru là một trong các loại hình dân ca thuộc di sản phi vật thể được truyền miệng từ đời này qua đời khác của các dân tộc, trong đó có dân tộc Jrai và Bahnar.

Đối với dân tộc Kinh, ở 3 miền Bắc-Trung-Nam, mỗi nơi đều có làn điệu hát ru riêng. Dường như người mẹ, người chị nào cũng thuộc đôi ba bài hát ru và đã từng hát ru con, ru em ngủ trên võng, trong nôi hay trong vòng tay ấm áp của mình.

Và bao đời nay, những đứa trẻ lớn lên đều thấm đẫm những lời ru ngọt ngào, êm ái của mẹ, của bà, của chị. Trong bài “Đất nước lời ru” của Văn Thành Nho đã nói lên tiếng lòng ấy: “Ru con/Mẹ ru con/Tiếng ru cả cuộc đời/Ru con/Lời ru/Cất lên từ ngàn đời/Biển xanh xanh/Trời xanh xanh/Cho con bao hy vọng/Rừng xanh xanh/Dòng sông xanh/Cho con bao hy vọng”.

Một tiết mục hát dân ca kết hợp trình diễn nhạc cụ dân tộc tại Liên hoan hát ru, hát dân ca và nhạc cụ truyền thống các dân tộc huyện Đak Pơ. Ảnh: Phương Duyên

Một tiết mục hát dân ca kết hợp trình diễn nhạc cụ dân tộc tại Liên hoan hát ru, hát dân ca và nhạc cụ truyền thống các dân tộc huyện Đak Pơ. Ảnh: Phương Duyên

Với dân tộc Jrai, Bahnar, bên cạnh các làn điệu dân ca mượt mà, sâu lắng như hát giao duyên, hát sinh hoạt… thì hát ru cũng rất phổ biến. Các mẹ, các chị ở khắp buôn làng ai cũng có thể cất lên đôi làn điệu hát ru để vỗ về con, em chìm vào giấc ngủ.

Người mẹ Jrai, Bahnar thường địu con bằng tấm dồ đeo trên vai và đặt em bé vào. Khi em bé thõng 2 chân xuống một cách thoải mái, mặt có thể nép vào lưng mẹ, rồi có thể xoay ra phía trước để bé úp vào lồng ngực ấm áp, người mẹ lấy tay vỗ nhẹ vào lưng hay vào mông của bé và cất lên tiếng ru êm dịu: “À ơ con trai nhỏ bé của mẹ/À ơ con, ngủ đi con, ngủ cho ngoan/Thương, mẹ thương con trai của mẹ/Cha và anh con đốt rẫy làm nương/Mẹ đang bận dệt áo cho con” (hát ru Bahnar).

Người mẹ mỗi khi rời nhà lên rẫy hay đi lấy nước thường địu con theo bên mình nhằm bảo vệ đứa con yêu quý. Đứa bé sau khi no sữa, mẹ dịu dàng vỗ về với lời ru nhẹ nhàng để con chìm vào giấc ngủ êm ái trong hơi ấm của tình mẫu tử: “Ru ơ ru, con ơi đừng khóc nào/Ru ơ ru, con ơi ngủ ngon nào/Cho mẹ cha vào rừng làm nương (ơ) làm rẫy/Mai, ngày mai, con như đàn chim phí bay giữa trời/Con sẽ đi khắp mọi miền quê hương đất nước/Con sẽ thấy cuộc đời đẹp hơn hoa pơ lang” (hát ru Jrai). Do vậy, không gian người Jrai, Bahnar hát ru rộng thoáng, lúc ở trong chòi giữ rẫy, có khi đi xúc cá, hái rau rừng và cả khi đang lao động ngoài nương rẫy.

Lời hát ru của người Kinh thường được rút ra từ ca dao với nội dung phong phú, đa dạng. Có thể đó là lời ca ngợi quê hương, đất nước, công cha nghĩa mẹ, giao duyên… nhưng cũng có thể đó là những lời răn dạy, bài học luân lý nhắn gửi cho người yêu, cho chồng con một cách tế nhị và sâu sắc: “Ầu ơ, gió đưa bụi chuối sau hè/Anh mê vợ bé bỏ bầy con thơ/Ầu ơ, con thơ tay ẵm tay bồng/Tay dắt mẹ chồng đầu đội thúng bông”.

Còn nội dung ca từ trong những bài hát ru của người Jrai, Bahnar (đã được sưu tầm và công bố) thường giản đơn, mộc mạc hơn, đa phần chỉ xoay quanh các sinh hoạt, lao động hàng ngày ở buôn làng, nương rẫy: “Đi, chị cõng con, chị ru con ngủ/Tí nữa anh về, anh bắt cho con/Con chim pôt tiếng hót vang vang/Con chim jong biết hót gọi nhau/Chim chrao nhanh nhảu trả lời” (hát ru Bahnar).

Xét về âm nhạc, phần âm thanh tác động đến tâm hồn đứa trẻ một cách tích cực nên tiếng hát, giọng điệu của người mẹ, người chị hát ru mang sắc thái riêng có ảnh hưởng đến tâm lý đứa trẻ. Người Kinh có giọng hát ru mang sắc thái của từng vùng miền khác nhau nhưng nhìn chung giai điệu bài hát ru bao giờ cũng mượt mà, êm ái, dễ đi vào lòng người: “À ơi, chim xanh ăn trái xoài xanh/Ăn no tắm mát đậu nhành líu lo… À ơi, ơi à” (hát ru Nam Bộ). Còn hát ru của người Jrai, Bahnar có cấu trúc âm nhạc khá chặt chẽ.

Theo nhạc sĩ Lê Xuân Hoan, thông thường, bài hát ru Jrai có 2 hoặc 4 câu được lặp đi lặp lại nhiều lần do nội dung ca từ. Chính điều đó làm cho tuyến giai điệu của bài hát ru có thay đổi chút ít cho phù hợp với ngữ âm của lời ca. Thế nhưng, tất cả những bài hát ru nói riêng, dân ca nói chung của người Jrai đều xây dựng trên điệu thức 5 âm có 1 hoặc 2 bán cung. Mặt khác, tất cả các bài hát ru bao giờ cũng vào nhịp ngay từ đầu, kết thúc cũng vậy.

Ngày nay, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa đã tác động không nhỏ đến đời sống tinh thần của người dân. Có lẽ vì thế mà những lời hát ru con của các bà mẹ cũng dần vắng bóng. Từ thôn quê người Kinh đến buôn làng các dân tộc thiểu số dường như thiếu vắng tiếng à ơi ru con giữa buổi trưa nồng hay trong đêm thanh vắng. Đó là một thiệt thòi lớn để hình thành nên nhân cách mang đậm bản sắc dân tộc ở mỗi đứa trẻ được sinh ra.

Để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số, các địa phương ở Gia Lai đã tổ chức nhiều liên hoan hát ru, dân ca và trình diễn các nhạc cụ dân tộc thường niên nhằm tôn vinh, khuyến khích các mẹ, các chị sưu tầm, bảo tồn những làn điệu hát ru của dân tộc mình; đồng thời trao truyền lại cho thế hệ trẻ sau này.

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.