1. Phục dựng nghĩa là khôi phục và dàn dựng lại cho giống như thật, đúng nguyên bản, làm sống dậy cái đã từng có. Với ý nghĩa đó, hoạt động phục dựng được ngành Văn hóa Gia Lai thực hiện trong 5 năm qua đã hồi sinh hàng chục lễ hội đặc sắc trước nguy cơ mai một, biến mất trong đời sống cộng đồng.
 |
Phục dựng lễ mừng chiến thắng của người Bahnar tại xã Kon Gang, huyện Đak Đoa. Ảnh: H.N |
Mới đây nhất, Bảo tàng tỉnh tổ chức phục dựng lễ mừng chiến thắng tại làng Klot, xã Kon Gang, huyện Đak Đoa. Hơn 20 năm qua, cộng đồng Bahnar ở đây không còn duy trì nghi lễ này. Thạc sĩ Y Phương-Trưởng phòng Dịch vụ (Bảo tàng tỉnh) cho biết: “Tôi sinh ra ở làng Klot. Tôi nhận ra nhiều lễ hội gắn liền với đời sống của người Bahnar ở đây không còn được duy trì. Trong đó, lễ mừng chiến thắng có thể nói là “linh hồn” trong hệ thống lễ hội của người Bahnar, phản ánh sinh động, sâu sắc đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng.
Nếu không giúp bà con phục dựng và nhận thức lại về việc gìn giữ bản sắc di sản văn hóa, lễ mừng chiến thắng cùng nhiều lễ hội khác sẽ có nguy cơ biến mất. Qua hoạt động này, chúng tôi hy vọng những chủ nhân của di sản có ý thức gìn giữ và tiếp tục phát huy giá trị văn hóa độc đáo này. Đồng thời, chính quyền địa phương cần quan tâm nhiều hơn nữa, tuyên truyền, định hướng để bà con nâng cao ý thức bảo vệ di sản”.
2. Trong 5 năm qua, Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San đã phục dựng hàng chục lễ hội khác nhau của người Bahnar, Jrai ở nhiều địa phương trong tỉnh. Những lễ hội đã được Nhà hát phục dựng như: lễ cúng bến nước, lễ cúng giọt nước, lễ cúng cầu mưa, lễ mừng lúa mới (của người Bahnar, Jrai), lễ cúng nhà rông mới, lễ cúng năm mới của đồng bào Bahnar, lễ bơ jrao (nghi lễ nông nghiệp diệt sâu bệnh cho mùa màng bội thu) của người Jrai.
Một số địa phương trong tỉnh cũng dành nguồn lực cho hoạt động phục dựng, khuyến khích cộng đồng bảo tồn di sản cha ông như các huyện: Đak Đoa, Đak Pơ, Kbang... Trong đó, huyện Đak Đoa tổ chức phục dựng nhiều nghi lễ đặc trưng của 2 dân tộc Bahnar, Jrai sinh sống trên địa bàn như: lễ mừng lúa mới của người Bahnar ở làng Đak Mong (xã Đak Krong), làng Tul Đoa (xã Đak Sơ Mei); lễ cúng giọt nước của người Jrai làng Bông (xã Hà Bầu).
Gần đây nhất, huyện tổ chức phục dựng lễ cầu mưa của người Bahnar ở làng Hnap, xã Kdang. Bà Đặng Thị Hoài-Giám đốc Trung tâm Văn hóa-Thông tin và Thể thao huyện-cho biết: Hàng năm, huyện luôn dành kinh phí cho hoạt động phục dựng các lễ hội của đồng bào Jrai, Bahnar với mục tiêu khôi phục, bảo vệ các giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch. Cách làm này mang lại hiệu quả thiết thực khi để các hoạt động phục dựng do cộng đồng tự thực hiện để đảm bảo tính nguyên bản.
 |
Phục dựng lễ cúng giọt nước tại làng Bông, xã Hà bầu, huyện Đak Đoa. Trong ảnh, hội đồng già làng thực hiện nghi lễ cúng tại giọt nước. Ảnh: Hoàng Ngọc |
Cùng với phục dựng các lễ hội của các dân tộc tại chỗ, đầu năm 2024, huyện Đak Pơ còn tổ chức phục dựng lễ hội Gầu Tào (lễ hội mùa xuân) của người Mông (xã Ya Hội). Sau gần 40 năm định cư trên vùng đất mới, lễ hội truyền thống của cộng đồng dân tộc Mông được tái hiện, góp phần làm phong phú thêm hệ thống lễ hội gắn với các dân tộc thiểu số trên vùng đất Gia Lai.
Phục dựng lễ hội góp phần khôi phục các giá trị của di sản bị mai một trong các buôn làng, đồng thời tác động rõ rệt tới nhận thức của mỗi người dân về cội nguồn văn hóa. Là thế hệ trẻ của xã Kon Gang, anh Nhoi (làng Klot) cho hay: “Nhờ hoạt động phục dựng mà nhiều thanh niên như mình mới lần đầu được chứng kiến và tham gia vào lễ mừng chiến thắng của người Bahnar. Mình rất tự hào vì dân tộc có những lễ hội đặc sắc, đồng thời cũng ý thức được vai trò, trách nhiệm trong việc bảo vệ và phát huy di sản mà ông bà để lại”.
3. Những lễ hội được phục dựng đều rất đặc trưng trong đời sống văn hóa, phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan các dân tộc. Phục dựng các lễ hội chính là tiếp thêm động lực để nuôi dưỡng mạch nguồn của tinh thần đại đoàn kết-phẩm chất rất đặc trưng, tiêu biểu trong văn hóa Tây Nguyên.
Chưa kể, trong quá trình phục dựng, những giá trị nổi bật trong văn hóa tộc người như: nghệ thuật trình diễn, trang phục dân tộc, ẩm thực truyền thống và nhiều giá trị nhân văn khác… cũng được phục hồi.
 |
Phụ nữ Bahnar lên rẫy suốt những bông lúa bằng tay để chuẩn bị dâng các vị thần linh-một hoạt động trong phục dựng lễ mừng lúa mới của người Bahnar ở xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Ảnh: Hoàng Ngọc |
Những giá trị đó làm nên không gian văn hóa đặc sắc, góp phần hình thành các sản phẩm du lịch độc đáo. Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở huyện Phú Thiện sau khi được phục dựng đã trở thành sản phẩm du lịch vào mỗi dịp 30-4, 1-5 là một minh chứng. Mỗi dịp lễ hội, huyện Phú Thiện đón 6-8 ngàn lượt người dân và du khách đến trải nghiệm. Và cũng khởi đi từ lễ hội, Phú Thiện còn kết nối với các điểm du lịch địa phương, kết hợp giới thiệu nông sản đặc sản tiêu biểu, từ đó góp phần không nhỏ trong thu hút đầu tư, quảng bá du lịch.
Trong định hướng phát triển du lịch cộng đồng-loại hình thế mạnh của tỉnh, hoạt động lễ hội được xem là linh hồn của sự trải nghiệm. Do đó, cần khuyến khích người dân bảo tồn, phát huy bản sắc trong không gian sinh hoạt văn hóa này. Song đi liền với hoạt động phục dựng, cơ quan quản lý, địa phương cần giúp người dân hiểu được giá trị, ý nghĩa, tiềm năng to lớn của việc bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội truyền thống.
Thạc sĩ Y Phương cho rằng: “Sự mai một bản sắc văn hóa, trong đó có việc đánh mất đi nhiều lễ hội đặc trưng thường diễn ra ở những nơi tốc độ đô thị hóa cao, nhưng đồng thời cũng âm thầm diễn ra ở những buôn làng mà đời sống người dân còn nghèo, trình độ nhận thức hạn chế. Do đó, quá trình phục dựng cần khảo sát kỹ càng, thực tế. Trong đó, cũng cần giải quyết vấn đề từ gốc gác, giúp bà con nâng cao nhận thức, kiến thức để họ chủ động gìn giữ, bảo tồn vốn quý của mình”.
