Một thời sưu tầm văn nghệ dân gian

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Tôi sinh hoạt cùng anh chị em văn nghệ sĩ ở Gia Lai-Kon Tum từ những năm cuối thập niên tám mươi của thế kỷ trước. Khi ấy, phong trào nghiên cứu, sưu tầm văn hóa dân gian (Folklore) đang rộ lên. Tôi tự cảm thấy đây là lĩnh vực cũng cần tìm hiểu và có trách nhiệm với nơi mình đang sống.

Bấy giờ, cơ quan chuyên môn có trách nhiệm về lĩnh vực nghiên cứu văn hóa dân gian là Sở Văn hóa-Thông tin Gia Lai-Kon Tum. Chúng tôi là nhà giáo, hoàn toàn là “tay ngang” mặc dù là dân học văn ra. Tiếng của người dân tộc thiểu số chưa hề biết nhưng cũng tập tành tranh thủ ngày nghỉ đi vào làng để sưu tầm truyện cổ, dân ca Jrai, Bahnar. Khổ nỗi, lúc bấy giờ mượn được một chiếc máy cassette để ghi âm không phải dễ vì ai cũng nghèo. Mượn được máy thì phải tự bỏ tiền túi để mua băng.

Thầy giáo Nguyễn Tô Hoài (Nguyễn Đỗ) dạy văn ở Trường THPT Pleiku phải nhờ các em học sinh có cha mẹ khá giả tác động với gia đình mới có cassette để hoạt động. Vì không có thời gian ở buôn làng nhiều ngày nên công việc của nhóm do anh Nguyễn Đỗ đứng đầu làm theo kiểu trải mành, rảnh lúc nào thì tham gia lúc đó.

Điều thuận lợi lúc này là có sự ủng hộ nhiệt tình của nhà giáo Siu Pơi, bấy giờ đang là Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Gia Lai-Kon Tum, nhà giáo Ksor Yin… Hai thầy đã động viên và giúp phần dịch thô khi rã băng và cung cấp nhiều bài dân ca của dân tộc mình vốn thuộc từ thuở bé.

Cuốn sách nhỏ Dân ca Jrai được Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc chấp thuận xuất bản vào năm 1993. Ảnh: B.Q.V

Cuốn sách nhỏ Dân ca Jrai được Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc chấp thuận xuất bản vào năm 1993. Ảnh: B.Q.V

Tôi nhớ lúc này, được sự hậu thuẫn của các ông: Ksor Krơn, Nay Phin, Ksor Tuyên…, nhà giáo Siu Pơi ấp ủ cùng với Rmah Del (Sở Văn hóa-Thông tin) chuẩn bị bắt tay vào làm từ điển Jrai-Việt (Jrai-Yuan). Lúc này, nhà giáo Siu Pơi đã đọc cho chúng tôi nghe bài dân ca Jrai đầu tiên (bằng tiếng mẹ đẻ, rồi dịch thô ra tiếng phổ thông) về tình yêu khá hay.

Ban đầu ông gọi đầu đề bài dân ca là “Yêu em”, sau đó chúng tôi sửa trong bản chính là “Yêu người con gái”: “Em còn bé anh chơi với em/Em lớn lên anh múc nước cho em/Em thành con gái, anh đan cho em cái gùi/Bây giờ sao hai đứa mình không gần nhau?/Anh muốn rủ em đi xúc cá/Anh muốn gọi em đi câu/Em ơi!/Đến mùa vui/Em đội dù lá arong/Em cầm cái dù cán bạc/Em quàng khăn Lào/Em cười, răng em trắng xóa/Em ơi, em nói dễ nghe/Em cười cởi mở/Em không giận ai/Em mặt trái xoan/Em đẹp em xinh!/Môi em hoa pơlah/Móng tay lông nhím/Mắt như sao hôm/Em xinh đẹp lắm/Sao không của anh?”.

Tôi nhớ, khi sưu tầm được những bài dân ca tình yêu hay, anh Nguyễn Đỗ thường reo lên như bắt được vàng và ngày đó, chúng tôi lại bù khú với nhau vài cốc rượu đế tự tán thưởng. Trong vai trò một giáo viên dạy văn, lại là người sáng tác thơ, anh Nguyễn Đỗ cho rằng: “Phải nói rằng phần thơ tình dân gian của người Jrai là có nhiều giá trị nhất bởi vừa cổ xưa vừa gần chất thơ. Những bài thơ tình dân gian Jrai này có cái gì hoang dã nhưng đầy chất người bản năng, đầy ma lực…”.

Chính những lần tháp tùng điền dã một cách tự giác, tự do này, tôi đã thấm dần cái chất Folklore đầy hấp dẫn tự lúc nào không hay.

Nhớ không nhầm, phải mất vài ba năm sau, kể từ khi nhen nhóm kế hoạch sưu tầm đến khi hoàn thành bản thảo, cuốn sách nhỏ Dân ca Jrai mới được Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc chấp thuận xuất bản vào năm 1993. Một công trình tuy nhỏ với khoảng 24 bài dân ca về tình yêu đôi lứa và 9 bài dân ca về phong tục, lễ nghi nhưng đã để lại dấu ấn trong tôi về bước đầu tham gia nghiên cứu, sưu tầm văn hóa dân gian trên quê hương của người Jrai, Bahnar.

Sau nhóm nhà giáo chúng tôi có sản phẩm trình làng, thì nhà giáo Siu Pơi cũng đã hoàn tất bản thảo cuốn Từ điển Jrai-Việt (1994), góp phần vào việc tra cứu và giảng dạy tiếng mẹ đẻ cho học sinh ở buôn làng.

Có thể bạn quan tâm

Nối nghề

Nối nghề

Lần đầu tiên nghệ nhân Y Pư giới thiệu nghề làm gốm thủ công tại Bảo tàng tỉnh trong khuôn khổ Tuần lễ Văn hóa - Du lịch tỉnh Kon Tum lần thứ 3 (năm 2016) đã để lại ấn tượng đẹp.

Ông Đinh Plih sắp xếp bộ cồng chiêng và các vật dụng sẵn sàng đem theo khi đi trình diễn, quảng bá văn hóa dân tộc Bahnar. Ảnh: N.M

Đinh Plih: Tự hào “vốn liếng” văn hóa Bahnar

(GLO)- “Ý nghĩa của công việc không phải chỉ nằm ở chỗ tiền bạc mà còn ở nhu cầu về tinh thần, biểu hiện của giá trị, một vốn liếng để tự hào”. Câu nói này thật đúng đối với ông Đinh Plih (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai). Với ông, hạnh phúc đơn giản là bản thân được sống trọn với đam mê.

Sức sống của lễ hội Tây Nguyên

Sức sống của lễ hội Tây Nguyên

(GLO)- Hoa pơ lang thắp lửa cuối khu nhà mồ làng Pyang, thị trấn Kông Chro, tỉnh Gia Lai. Nổi bật giữa lớp lớp nhà mồ cũ là 3 nhà mồ mới làm. Đó là những dấu hiệu mùa lễ hội giữa núi rừng Trường Sơn.

Lễ bỏ mả của người Bahnar ở Kông Chro

Lễ bỏ mả của người Bahnar ở Kông Chro

(GLO)- Từ 21 đến 23-2, làng Pyang (thị trấn Kông Chro, huyện Kông Chro, tỉnh Gia Lai) tưng bừng tổ chức lễ bỏ mả-một trong những lễ hội lớn và đặc sắc nhất của người Bahnar Đông Trường Sơn

Gìn giữ giai điệu của đá

Gìn giữ giai điệu của đá

Trong dịp đầu xuân, tại chương trình trình diễn, trải nghiệm di sản văn hóa diễn ra ở Bảo tàng – Thư viện tỉnh, người dân và du khách có dịp thưởng thức những giai điệu của đá được trình diễn bởi nghệ nhân ưu tú A Thu (50 tuổi) ở thôn Đăk Rô Gia (xã Đăk Trăm, huyện Đăk Tô).

Lễ báo hiếu: Thơm thảo tấm lòng con cái

Lễ báo hiếu, thơm thảo tấm lòng con cái

(GLO)- Trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, người Bahnar luôn nhắc nhau: “Phải kính trọng cha mẹ như mặt trăng, kính trọng ông bà như mặt trời”. Khi đã trưởng thành, con cái đều nghĩ đến việc tổ chức lễ báo hiếu cha mẹ (teh nhung ăn kră).

Nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa ở cơ sở

Nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa ở cơ sở

(GLO)- UBND tỉnh Gia Lai ban hành QĐ số 60/2024/QĐ-UBND quy định chi tiết tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa”, “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu” để hướng dẫn thực hiện, bảo đảm phù hợp với đặc thù văn hóa và tình hình kinh tế-xã hội của địa phương.

Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia vừa họp, bỏ phiếu thống nhất đề xuất Thủ tướng Chính phủ công nhận Quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo là di tích quốc gia đặc biệt. Ảnh: Ngọc Minh

Chuyện làm hồ sơ di tích Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, những người làm công tác di sản văn hóa (như cách gọi ngày nay) của tỉnh Gia Lai-Kon Tum bắt tay vào việc thu thập thông tin để làm hồ sơ di tích đề nghị xếp hạng, trong đó có hồ sơ di tích Tây Sơn Thượng đạo.

Chùa Bửu Minh (huyện Chư Păh)

Vọng tiếng chuông ngân

(GLO)- Trên địa bàn tỉnh Gia Lai có nhiều ngôi chùa bắt đầu bằng chữ Bửu như chùa Bửu Minh (huyện Chư Păh), Bửu Thắng, Bửu Nghiêm, Bửu Hải (TP. Pleiku). Riêng cái tên Bửu Tịnh được đặt cho 2 ngôi chùa, 1 ở Ayun Pa, 1 ở Krông Pa. Nhà tôi ở gần chùa Bửu Tịnh (xã Phú Cần, huyện Krông Pa).

Nhân văn lễ trưởng thành của người Jrai

Nhân văn lễ trưởng thành của người Jrai

(GLO)- Tôi thấy vô cùng hạnh phúc và đúng đắn khi quyết định gắn bó đời mình với mảnh đất Krông Pa (tỉnh Gia Lai). Không chỉ là nơi đầy nắng và gió mà Krông Pa còn có nhiều trầm tích văn hóa của người bản địa Jrai, được thể hiện rõ rệt nhất qua các lễ hội.

Nét đẹp tặng chữ đầu xuân

Nét đẹp tặng chữ đầu xuân

(GLO)- Mỗi dịp Tết đến Xuân về, người dân Việt lại náo nức với những phong tục truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc. Trong đó, nét đẹp tặng chữ đầu xuân đã trở thành một truyền thống hiếu học của dân tộc và mang ý nghĩa cầu chúc may mắn, tài lộc, hạnh phúc cho năm mới.