Công bố quốc tế mới nhất về 'con đường gia vị' qua Óc Eo

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Những hạt tinh bột gia vị tìm thấy tại An Giang đã cho thấy "con đường gia vị" qua thương cảng Óc Eo (An Giang).

Những hạt tinh bột vài nghìn tuổi

Những hiện vật vẫn tạm được giới khảo cổ học VN gọi là "chiếc bàn nghiền" lại tiếp tục được tìm thấy trong cuộc khai quật khảo cổ Óc Eo năm 2017 - 2020 của Viện Hàn lâm khoa học xã hội VN (VASS). Nhiều hiện vật tương tự đã được khai quật hàng chục năm trước, rồi đưa về trưng bày tại Bảo tàng An Giang.

Đến tháng 7.2023, nghiên cứu những tích tụ trên bề mặt các bàn nghiền đã cho thấy dấu vết những "con đường gia vị" từ Đông Nam Á hải đảo và Nam Á tỏa ra nhiều nơi trên thế giới qua thương cảng Óc Eo thời kỳ vương quốc Phù Nam vào những thế kỷ đầu công nguyên.

"Trước đây, trong giới khảo cổ học VN có nhiều tranh luận về các bàn nghiền. Có người nói đó là để nghiền gia vị, có người lại nói nghiền thảo dược làm thuốc. Rồi, các gia vị đó được nghiền để chế biến thực phẩm đặc biệt trong nghi lễ tôn giáo hay trong đời sống thường ngày. Rất nhiều câu hỏi, nhiều giả thuyết đưa ra, nhưng trước giờ chưa có bằng chứng nào thuyết phục về mặt khoa học. Thiếu thực chứng, mọi thứ chỉ là suy diễn…", TS Nguyễn Khánh Trung Kiên, chủ trì nhiệm vụ khai quật khảo cổ học do Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ triển khai, nhớ lại.

Khu di tích Óc Eo - Ba Thê, nơi triển khai nghiên cứu

Khu di tích Óc Eo - Ba Thê, nơi triển khai nghiên cứu

TS Nguyễn Khánh Trung Kiên vừa cùng nhóm nghiên cứu tại ĐH Quốc gia Úc công bố kết quả nghiên cứu về những bàn nghiền này trên tạp chí Science Advances. Nhóm nghiên cứu do TS Kiên làm trưởng nhóm cùng với GS Hsiao-chun Hung và 2 nghiên cứu sinh của ĐH Quốc gia Úc là Weiwei Wang và Chunguang Zhao tiến hành từ năm 2018 đến nay. Họ đã tìm kiếm các thành phần tinh bột còn bám lại trên bề mặt các bàn nghiền tìm thấy ở Óc Eo, từ đó tìm ra chức năng của công cụ này cũng như các loại gia vị từng được nghiền trên đó. Với các phát hiện đó, nhóm đã phỏng đoán về tập quán sử dụng gia vị của cư dân Óc Eo khi xưa.

"Phân tích các vi chất thực vật thu được từ bề mặt của các công cụ bằng đá mài Óc Eo, nhóm xác định được các gia vị được cho là có nguồn gốc Nam Á, Đông Nam Á hải đảo bao gồm nghệ, gừng, đinh hương, nhục đậu khấu, quế… Những gia vị này là nguyên liệu không thể thiếu được sử dụng trong công thức chế biến món cà ri ở Nam Á ngày nay. Phát hiện gia vị này gợi ý cho chúng tôi nghĩ đến khả năng những thương nhân hoặc du khách Nam Á đã mang truyền thống ẩm thực này vào Đông Nam Á trong thời kỳ có những tiếp xúc thương mại hàng hải ban đầu qua Ấn Độ Dương, bắt đầu từ khoảng 2.000 năm trước", nhóm nghiên cứu công bố trên tạp chí Science Advances.

Theo công bố này, có tổng cộng 717 hạt tinh bột được thu hồi từ bề mặt các dụng cụ được nghiên cứu, trong đó có 604 hạt có thể xác định được loài. Các nhà nghiên cứu đã nhận diện được 8 loại gia vị khác nhau, cùng với sự hiện diện của gạo. Nhiều hạt tinh bột có dấu hiệu biến dạng, bao gồm các cạnh bị vỡ, bề mặt phẳng, mất lớp vỏ mỏng do bị nghiền nát trên các bàn nghiền.

Bàn nghiền được tìm thấy nơi đáy dòng kênh cổ Lung Lớn,khu di tích Óc Eo - Ba Thê. Ảnh: Trung tâm khảo cổ học (Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ)

Bàn nghiền được tìm thấy nơi đáy dòng kênh cổ Lung Lớn,khu di tích Óc Eo - Ba Thê. Ảnh: Trung tâm khảo cổ học (Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ)

Chuyện của cà ri, chuyện của "con đường gia vị"

Nghiên cứu mới được công bố của TS Kiên và cộng sự cho biết các dấu tích trên công cụ nghiền và chày, cối đá cũng tiết lộ người cổ ở Óc Eo đã sử dụng các nguyên liệu bản địa ở Nam Á và Đông Nam Á như nghệ, gừng, riềng, gừng cát, rễ đinh hương, đinh hương, nhục đậu khấu và quế. Những loại gia vị này đều có thể được sử dụng làm nguyên liệu chế biến món cà ri. Trong số đó, các gia vị quế, nhục đậu khấu và đinh hương có thể đã được nhập khẩu vào Óc Eo từ các địa điểm xa xôi ở Nam Á và miền Đông Indonesia. Một hạt nhục đậu khấu được phân tích niên đại cho thấy tuổi của nó khoảng thế kỷ 2 - 3 và một bàn nghiền lớn được tìm thấy trong tầng đất cũng có niên đại tương đương.

Nhóm cho biết có lẽ món cà ri đã được biết đến từ hơn 4.000 năm trước ở Harappan (Pakistan) và Ấn Độ, nơi người ta tìm thấy các hạt tinh bột của nghệ, gừng, cà tím và xoài dính vào răng người và trong các nồi nấu. "Ngày nay, món cà ri vẫn còn phổ biến ở Đông Nam Á. Các nguyên liệu tìm thấy từ Óc Eo phù hợp với món cà ri Đông Nam Á hiện đại hơn là ở Nam Á khi được trộn với các loại gia vị đặc hữu, có kết hợp với nước cốt dừa…", nhóm cho biết.

Tuy nhiên, việc đưa ra được sự lan tỏa của món cà ri từ Ấn Độ sang Đông Nam Á chưa phải là điều quý giá nhất của nghiên cứu này. Điều quan trọng nhất chính là các phát hiện này xác nhận được việc trao đổi buôn bán gia vị giữa hải đảo Đông Nam Á đến Óc Eo thời kỳ vương quốc Phù Nam.

TS Nguyễn Khánh Trung Kiên cho biết sau khi phân tích các hạt tinh bột của gia vị, chúng ta biết được có một số loài rất phổ biến ở bản địa. Nhưng chúng ta cũng thấy có một số loại gia vị lại chỉ có ở một số vùng khác nhau trên thế giới; ví dụ một số đảo phía đông Indonesia như Maluku, nơi vẫn được gọi là "quần đảo gia vị". "Tại quần đảo này có nhiều loại gia vị rất quý, thậm chí đến thế kỷ 19 người Anh và Hà Lan vẫn còn phải đến đó để mua bán, chứ không phải chúng phổ biến khắp nơi trên thế giới. Và giờ đây, những nhà khảo cổ lại tìm thấy nó ở trong bề mặt những bàn nghiền với các loại như nhục đậu khấu, đinh hương. Một gia vị khác cũng cho thấy nó đã được nhập về từ Srilanka là quế", TS Kiên nói.

Cũng theo TS Kiên, bên cạnh các hạt tinh bột gia vị còn có các yếu tố khác góp phần khẳng định khả năng buôn bán các gia vị này từ các khu vực trên như các loại đồ trang sức hay đồ gốm chế tác tinh xảo… "Nó không có yếu tố của cư dân bản địa, trong khi các yếu tố Nam Á, Ấn Độ khá rõ. Từ đó ta thấy con đường thương mại thời cổ đi từ Ấn Độ băng qua eo Kra nơi miền Nam Thái Lan rồi sang Óc Eo…, mà trong đó gia vị là một mặt hàng quan trọng", TS Kiên cho biết.

Hơn thế nữa, nghiên cứu này còn góp phần mang lại lời giải cho bài toán liên quan đến hồ sơ di sản thế giới UNESCO của văn hóa Óc Eo. Hiện tại, VN đang triển khai kế hoạch lập hồ sơ đề cử khu di tích khảo cổ Óc Eo - Ba Thê (An Giang) trình UNESCO ghi danh là di sản thế giới.

"Nếu chứng minh được có một tuyến đường mua bán gia vị cách vài nghìn cây số như thế thì tiêu chí hồ sơ di sản sẽ được củng cố thêm về yếu tố quan hệ văn hóa liên vùng. Đó là một yếu tố rất độc đáo. Dĩ nhiên, trước đây các nhà nghiên cứu cũng đã từng nói về chuyện các thương gia phương xa tới Óc Eo để mua bán gia vị, hoặc lịch sử chép là người La Mã thích gia vị nhập từ Nam Á, nhưng chưa xác thực bằng tư liệu khảo cổ. Giờ đây, với nghiên cứu này, chúng ta đã có bằng chứng thực tế", TS Kiên cho biết.

Có thể bạn quan tâm

Cồng chiêng “nhí”: Nối dài mạch nguồn văn hóa

Cồng chiêng “nhí”: Nối dài mạch nguồn văn hóa

(GLO)- Sự ra đời và hoạt động hiệu quả của những đội cồng chiêng “nhí” ở huyện Kbang (tỉnh Gia Lai) không chỉ là kế thừa mà còn trở thành nhịp cầu nối dài mạch nguồn văn hóa truyền thống, để hồn cốt dân tộc tiếp tục sống mãi qua từng thế hệ.

Bình Định trưng bày tài liệu lưu trữ 'Ký ức thanh xuân tập kết ra Bắc'

Bình Định trưng bày tài liệu lưu trữ 'Ký ức thanh xuân tập kết ra Bắc'

Hơn 1.500 tài liệu, tư liệu, hình ảnh tại cuộc trưng bày mang tên ‘‘Ký ức thanh xuân tập kết ra Bắc”, góp phần tái hiện một giai đoạn lịch sử đặc biệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, khi hàng vạn người con miền Nam rời quê hương, mang theo khát vọng thống nhất đất nước, lên đường ra Bắc.

Cứu lấy di sản nhà dài Ê Đê

Cứu lấy di sản nhà dài Ê Đê

Trong nhịp đô thị hóa, nhà dài dần vắng bóng tại các buôn làng Ê Đê. Có ngôi nhà dài gần như nguyên bản, nhưng ông Y Jui Êban ở buôn Kmrơng Prông B (xã Ea Tu, TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) đang lo có thể đổ sập bất kỳ lúc nào.

Ksor Mang nặng lòng với văn hóa Jrai

Ksor Mang nặng lòng với văn hóa Jrai

(GLO)- Nhiều năm qua, anh Ksor Mang (SN 1986, buôn Phu Ma Nher, xã Ia Rtô, thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai) có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Jrai, nhất là việc truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ.

Xác lập 5 kỷ lục Phật giáo Việt Nam

Xác lập 5 kỷ lục Phật giáo Việt Nam

Trong khuôn khổ lễ bế mạc Đại lễ Phật đản Liên Hiệp Quốc - Vesak 2025 diễn ra ngày 8/5, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam ghi nhận cùng lúc 5 kỷ lục về Phật giáo. Các kỷ lục được trao tặng cho Ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

Xa dần tiếng trống hơ gơr

Xa dần tiếng trống hơ gơr

(GLO)- Đối với đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, trống là vật thiêng, có Yàng trống bảo hộ, có giá trị cao nên cất giữ nơi trang trọng và được đem ra dùng trong những dịp lễ hội lớn của buôn làng hoặc gia đình. Ngày nay, các buôn làng ở Tây Nguyên dường như xa dần tiếng trống hơ gơr.

Lan tỏa tình yêu thổ cẩm

Lan tỏa tình yêu thổ cẩm

(GLO)- Diễn ra trong gần 1 tháng, cuộc thi “Nét đẹp trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số qua ảnh” do Hội Liên hiệp phụ nữ huyện Ia Pa (tỉnh Gia Lai) tổ chức đã nhận được 33 tác phẩm dự thi. Mỗi bức ảnh là một thông điệp ý nghĩa mà những người mẫu không chuyên muốn truyền tải đến mọi người.

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.