Vì sao cây bòn bon được chọn khắc trên Nhân đỉnh?

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Bòn bon là một giống cây ăn quả nhiệt đới khá dân dã ở nước ta và các nước Đông Nam Á. Khi vua Minh Mạng đúc Cửu đỉnh, nó đã vinh dự được khắc lên Nhân đỉnh.

 Cây bòn bon với mỹ danh 'Nam trân' được khắc trên Nhân đỉnh. ẢNH: NAM HOA
Cây bòn bon với mỹ danh 'Nam trân' được khắc trên Nhân đỉnh. ẢNH: NAM HOA


Loại quả rừng dân dã

Cây bòn bon (hay lòn bon - ngữ âm người Quảng Nam là loòng boong, phía Bắc gọi là cây dâu da đất, trong Nam gọi cây bòn bon) mọc nhiều ở các vùng núi, ra trái từng chùm ngay trên thân và cành cây. Đây là loại cây ăn quả khá dân dã, tuy nhiên vùng Đại Lộc, Quế Sơn, Tiên Phước (Quảng Nam) nổi tiếng là có trái lòn bon ngon nhất với vị ngọt thanh pha chút chua và rất thơm.
Trái bòn bon, thật kỳ lạ, có thể ăn bất cứ lúc nào, dù no hay đói cũng có thể ăn được mà không sợ bị xót ruột. Cây bòn bon dễ trồng, dễ sống, ít tốn công chăm sóc nhưng cho nhiều quả, từ lâu đã trở thành một món đặc sản dân dã của xứ Quảng.

Sách Đại Nam nhất thống chí (tập 2, quyển 7: tỉnh Quảng Nam) viết: “[Lòn bon] nguồn Ô Da và nguồn Thu Bồn đều có. Tháng 8, tháng 9 quả chín, sắc trắng, vỏ mỏng, vị ngọt và thơm, có lệ thượng tiến để dùng vào việc tế tự. Năm Minh Mệnh thứ 17 khắc hình tượng vào Nhân đỉnh”.

Từ truyền thuyết cứu chúa Nguyễn đến hình ảnh khắc trên Nhân đỉnh

Tương truyền, khi xưa trong một lần bị quân Tây Sơn vây đánh, quân chúa Nguyễn bị bại và phải trốn lánh vào vùng rừng núi Quảng Nam, phía thượng nguồn sông Ô Da (cách viết của các sách sử cũ, chỉ sông Vu Gia ngày nay - NV). Đoàn quân bại trận vừa đói vừa mệt, may mắn gặp được rừng bòn bon, bèn hái lấy quả mà ăn, nhờ đó vượt qua được cơn đói khát.

Sau này bước lên ngôi cao, vua Gia Long (Nguyễn Phúc Ánh) không quên những ngày cơ cực, không quên ơn loại cây rừng đã cứu mạng cho mình và binh sĩ ngày nào, nên ngài ban cho thứ quả chua chua ngọt ngọt ấy mỹ danh là “Nam trân” - nghĩa là thứ quả quý ở phương Nam. Cây còn được gọi là “Phụng quân mộc” - cây gặp vua.

Đó là truyền thuyết trong dân gian, còn sách Đại Nam nhất thống chí (tập 2, quyển 7: tỉnh Quảng Nam) ghi người ban cái tên “Nam trân” lại là vua Minh Mạng (Minh Mệnh): “…đầu đời Minh Mệnh ban cho tên là Nam trân…”. Những quả bòn bon thơm ngon nhất trong vùng, từ đó được tiến vua mỗi khi đến mùa. Vua Minh Mạng còn quy định những quy chế riêng với những khu rừng có loại quả này. Thậm chí vua còn đặt ra chức quan “Quản Nam trân” để canh giữ, coi sóc vùng rừng có loại bòn bon quý này.


 

 Một vườn bòn bon vào mùa quả chín. ẢNH: T.L
Một vườn bòn bon vào mùa quả chín. ẢNH: T.L


Trong khi đó, theo sách Việt sử toàn thư (Phạm Văn Sơn, xuất bản năm 1983), ngày 29.1.1775, quân Trịnh tiến chiếm Phú Xuân, Định vương Nguyễn Phúc Thuần ngày 30.1.1775 qua cửa Tư Dung ra biển để chạy vào Quảng Nam, còn Hoàng tôn Dương cũng vượt đèo Hải Vân vào Quảng Nam. Tháng 1.1775, tại Quảng Nam, chúa Nguyễn Phúc Thuần phong Hoàng tôn Dương làm Đông cung Thế tử (người sẽ nối ngôi chúa), giao ở lại Quảng Nam chống quân Tây Sơn, còn chúa cùng một số tướng lĩnh tiếp tục xuôi thuyền vào Gia Định.

Giai đoạn chúa Nguyễn rút vào Quảng Nam dù sao vẫn còn nhiều quân, nhiều tướng. Nguyễn Phúc Ánh lúc đó còn nhỏ (13 tuổi) chủ yếu chỉ chạy theo chú mình (Nguyễn Phúc Thuần) và chúa Nguyễn Phúc Thuần cũng chỉ lưu lại Quảng Nam một thời gian rất ngắn, nên chuyện chú cháu chúa Phúc Thuần - Phúc Ánh bị quân Tây Sơn dồn chạy vào vùng núi Đại Lộc là chưa đủ cơ sở, và thực tế cũng chưa thấy tài liệu nào ghi cụ thể chúa Nguyễn Phúc Thuần đụng độ với quân Tây Sơn ở Quảng Nam.

Trong các truyền thuyết dân gian về Nguyễn Phúc Ánh (sau này là vua Gia Long) khi bị Tây Sơn truy đuổi, có nhắc đến giai thoại ở vùng Bến Tre, Nguyễn vương được người dân dâng bữa chỉ có cơm nguội với mắm cá chốt và vài trái bần chua. Cây bần từ đó được ban mỹ danh “Thủy liễu” vì trông giống cây liễu nhưng mọc dưới bãi bùn lầy.

Đại Nam liệt truyện tập 2, quyển 30, truyện chép về Nguyễn Văn Nhạc (vua nhà Tây Sơn Thái Đức Nguyễn Nhạc - NV) có đoạn: “…Đông cung [Hoàng tôn Dương – NV] đi đến xứ Ô Da, Lý Tài bức bách đón về Hội An…”, nên rất có thể “xứ Ô Da” đó chính là chỉ vùng thượng nguồn sông Ô Da (sông Vu Gia). Như vậy, vị chúa Nguyễn được quả bòn bon cứu đói trong truyền thuyết chỉ có thể là Hoàng tôn Nguyễn Phúc Dương.

Căn cứ theo những ghi chép từ hai bộ sách của Quốc sử quán triều Nguyễn là Đại Nam nhất thống chí và Đại Nam liệt truyện, có thể thấy không phải vua Gia Long ban mỹ danh “Nam trân” cho cây bòn bon, mà nhiều khả năng là về sau, khi biết đến thứ đặc sản này của Quảng Nam, vua Minh Mạng đã ban tên quý đó cho nó, đồng thời đặt ra các chính sách về chăm sóc cũng như triều cống như đã nói ở trên. Và khi đúc Cửu đỉnh, vua Minh Mạng cũng cho khắc hình cây bòn bon với mỹ danh “Nam trân” trên Nhân đỉnh - chiếc đỉnh ứng với vị thế của ông.

Theo NAM HOA (TNO)

Có thể bạn quan tâm

Những người giữ hồn dân ca Jrai

Những người giữ hồn dân ca Jrai

(GLO)- Nhằm bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa của dân tộc Jrai, nhiều nghệ nhân ở xã Ia Rbol (thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai) từng ngày âm thầm lưu giữ những làn điệu dân ca như một cách thể hiện tình yêu với cội nguồn.

Lưu giữ “men say” của đại ngàn

Lưu giữ “men say” của đại ngàn

(GLO)- Hiện nay, nhiều gia đình người dân tộc thiểu số ở Gia Lai vẫn giữ nghề ủ rượu cần truyền thống từ men lá tự nhiên. Theo thời gian, họ đã cùng nhau lưu giữ “men say” của đại ngàn, giúp cho thức uống mang đậm dấu ấn văn hóa của cộng đồng các dân tộc ở Tây Nguyên được chắp cánh bay xa.

Gương mặt thơ: Trúc Phùng

Gương mặt thơ: Trúc Phùng

(GLO)- Đây là số cuối cùng của chuyên mục “Gương mặt thơ” trên báo Gia Lai Cuối tuần do tôi phụ trách.Chuyên mục đã đi được hơn 2 năm (từ tháng 10-2022), tới nay đã giới thiệu tác phẩm của hơn 100 nhà thơ nổi tiếng trên thi đàn cả nước.

Người Mường ở xã Ia Lâu “giữ lửa” cồng chiêng

Người Mường ở xã Ia Lâu “giữ lửa” cồng chiêng

(GLO)- Rời quê vào thôn Đà Bắc (xã Ia Lâu, huyện Chư Prông) lập nghiệp đã hơn 30 năm, nhưng cộng đồng người Mường vẫn luôn duy trì và nỗ lực bảo tồn văn hóa cồng chiêng của dân tộc. Với họ, “giữ lửa” cồng chiêng chính là cách làm thiết thực nhất tạo sự gắn kết bền chặt với quê hương, nguồn cội.

Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là di sản có tiềm năng khai thác kinh tế du lịch. Ảnh: Minh Châu

Những ngày làm hồ sơ “Không gian văn hóa cồng chiêng”

(GLO)- Ngày 23-3-2004, Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch) ban hành quyết định về việc xây dựng hồ sơ ứng cử quốc gia “Vùng văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên” là di sản tiếp nối trình UNESCO công nhận là kiệt tác di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại.

Về miền di sản

Về miền di sản

(GLO)- Những địa danh lịch sử, điểm di sản là nơi thu hút nhiều người đến tham quan, tìm hiểu. Được tận mắt chứng kiến và đặt chân lên một miền đất giàu truyền thống luôn là trải nghiệm tuyệt vời và xúc động đối với nhiều người.

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

(GLO)- Tại Kỳ họp thứ 19 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể diễn ra tại Thủ đô Asunción (Cộng hòa Paraguay) vào ngày 4-12, UNESCO đã chính thức ghi danh Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

“Điểm sáng văn hóa vùng biên”

“Điểm sáng văn hóa vùng biên”

(GLO)- Năm 1993, Sở Văn hóa-Thông tin (VH-TT) và Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Gia Lai đã ký kết chương trình phối hợp hành động với nhiều hoạt động thiết thực, trong đó có mô hình “Điểm sáng văn hóa vùng biên”.