NXB Tổng hợp TPHCM phối hợp cùng Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO) ở TPHCM vừa chính thức phát hành bộ sách quý với hai ấn phẩm: Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam và Thánh Mẫu linh tiêm.
Đây là hai cuốn sách đầu tiên nằm trong dự án Vietnamica - dự án châu Âu về nghiên cứu lịch sử và số hóa tư liệu văn bia Việt Nam.
Tác phẩm Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam của tác giả Maurice Durand; tổ chức biên soạn: Olivier Tessier; các dịch giả: Nguyễn Thị Hiệp, Marcus Durand, Philippe Papin.
Để có được cuốn sách này, tác giả Maurice Durand (1914-1966), đại diện của Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội, đã đích thân đi diền dã nhiều nơi, đến từng góc phố - những nơi có điện thần để nghiên cứu về hiện tượng mà ông cho là rất đặc biệt này. Và ông được mệnh danh là vị “thành hoàng” đích thực về Việt Nam học của Pháp với công trình nghiên cứu về chủ đề hầu đồng hết sức ấn tượng.
 |
| "Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam" và "Thánh Mẫu linh tiêm" là hai cuốn sách quý giá về tín ngưỡng và tâm linh Việt |
Cuốn sách bao gồm phần nghiên cứu, phân tích, mô tả hoạt động hầu đồng, điện thờ, trang phục của các thanh đồng Việt Nam những năm 40-50 thế kỷ XX. Tác giả miêu tả hiện tượng lên đồng bằng con mắt quan sát khách quan, không định kiến dưới góc nhìn khảo cứu một cách nghiêm túc theo quan điểm nhân học phương Tây hiện đại.
 |
| "Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam" của tác giả Maurice Durand là kết quả của những chuyến điền dã tại nhiều nơi của Việt Nam |
Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam ghi lại những nghi thức nhập môn hầu đồng sơ khai, hoạt động hầu đồng lặng lẽ dưới vỏ bọc ồn ào đầy biến động của thủ đô vào thời kỳ đó.
Vào năm 2016, khi tín ngưỡng này được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại thì tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam mới thật sự được tôn vinh và được biết đến rộng rãi hơn trên thế giới.
Thông qua cuốn sách này, tác giả Maurice Durand giúp bạn đọc truy nguyên tín ngưỡng thờ Mẫu giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX qua việc mô tả các trình thức: Lên đồng; Nhập môn trình đồng; Điện thần và văn chầu, cùng các phụ lục: tranh vẽ màu; hình ảnh; đồ cúng và vật phẩm vàng mã; tục thờ Hổ; tín ngưỡng thờ Trần Hưng Đạo; truyện về tín ngưỡng thờ Liễu Hạnh ở Phố Cát và bản dập, phiên âm, dịch nghĩa Chư vị văn chầu.
Với Thánh Mẫu linh tiêm (tác giả: khuyết danh), được tổ chức biên soạn bởi Olivier Tessier; dịch và giới thiệu: Phạm Văn Ánh, Nguyễn Thị Hiệp. Linh tiêm, nghĩa là chiếc thẻ tre, tiếng Việt gọi là “thẻ” hoặc “xăm”. Trong mấy trăm loại hình chiêm bốc, bói toán, ảnh hưởng lớn nhất phải kể đến là “đoán linh tiêm” (rút quẻ, rút xăm), “chiêm tiêm” (đoán xăm), “thần tiêm”, “thánh tiêm”… Trong dân gian lưu truyền câu thành ngữ “Vào chốn miếu đường làm hai việc: thắp hương và cầu tiêm hỏi sự tình”.
Bộ Thánh Mẫu linh tiêm được xuất bản mang ký hiệu A.2431, hiện lưu trữ tại Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm (Hà Nội). Bản microfilm kí hiệu N0793 lưu trữ tại Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp. Bên cạnh bộ linh tiêm này, hiện còn một bộ linh tiêm khác tương tự, đó là Linh tiêm đền thiêng Bắc Lệ Công Đồng (được sưu tầm tại tỉnh Lạng Sơn năm 2006) - gồm 24 ván in, mỗi ván in hai mặt, tổng cộng 48 linh tiêm (nhưng bị mất ván linh tiêm thứ 5 và 6).
Trên cơ sở này, nhóm dịch Điện thần và nghi thức hầu đồng Việt Nam triển khai dịch nghĩa, lên khuôn, chụp hình cuốn sách gỗ và lưu bản dập của EFEO vào phần phụ lục.
 |
| Cuốn sách "Thánh Mẫu linh tiêm" |
Nội dung chính của hai bộ linh tiêm này phân làm 12 mục tương tự nhau: Tổng đoán (đoán chung); Tự thân (bản thân); Gia trạch (nhà cửa, đất đai); Phong thủy (đất cát, mồ mả); Cầu mưu (dự định); Hôn nhân (cưới hỏi); Lục giáp (sinh đẻ); Xuất hành; Hành nhân (người đi xa); Thất vật (mất của); Quan sự (việc quan, việc kiện tụng); Bệnh hoạn (đau ốm).
Quá trình xuất hiện, sử dụng linh tiêm trong tín ngưỡng dân gian cho thấy một quá trình dài đi từ thiêng liêng đến phàm tục. Hiện nay ở nhiều đền, phủ vẫn lưu hành các thẻ xăm có nội dung khác nhau, có bộ khá mới, được soạn theo hướng thích nghi với hoạt động và nhu cầu của con người trong xã hội hiện đại. Tục xin thẻ ngày nay gắn liền với các nhu cầu thực tế như tiền tài, danh vọng, con cái, nhân duyên…
Theo QUỲNH YÊN (SGGPO)
