Nét tương đồng trong việc đặt tên của người Jrai và người Kinh

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Giống với mọi dân tộc khác, chuyện đặt tên của người Jrai là cả một câu chuyện dài. Ở đây chỉ nêu một số nét tương đồng trong việc đặt tên của 2 dân tộc Jrai và Kinh.

Việc đặt tên cho một đứa trẻ mới chào đời thường ngẫu nhiên tùy theo hoàn cảnh hoặc cũng có thể xuất phát từ một đặc điểm nào đó trên cơ thể. Một bà mẹ mải công việc, quên cả mình đã đến ngày sinh. Đứa bé bị đẻ rơi trên rẫy cạnh ụ mối. Địa điểm chào đời “đặc biệt” bỗng trở thành tên của đứa trẻ: Nó được mang tên là “Toai”, có nghĩa là ụ mối.

 Các bạn trẻ người Jrai ở làng Kép (phường Đống Đa) tham gia Liên hoan cồng chiêng và hát dân ca thanh-thiếu niên dân tộc thiểu số TP. Pleiku năm 2022. Ảnh: Trần Dung
Các bạn trẻ người Jrai ở làng Kép (phường Đống Đa) tham gia Liên hoan cồng chiêng và hát dân ca thanh-thiếu niên dân tộc thiểu số TP. Pleiku năm 2022. Ảnh: Trần Dung



Còn nếu làn da ngăm đen, đứa bé sẽ được gọi bằng cái tên “Ju”; bé nhỏ, chân tay dài, nó sẽ được mang một cái tên ví von là “Bek” (con nòng nọc)... Cái tên tạm này sẽ được gọi cho đến khi lễ “thổi tai” được tiến hành, lúc đó, bà mụ hoặc người nhà sẽ nghĩ cho bé một cái tên chính thức. Trừ một số ít trường hợp hay bị đau ốm hay gặp tai ương phải đổi tên, còn lại thì tên chính thức này sẽ theo suốt một con người cho đến lúc họ có người con lớn trưởng thành. Lúc này, tên chính thức lại được giấu đi để thay bằng tên của người con cả và được định vị bằng “a ma” hoặc “mí”. Chẳng hạn, người có tên là A ma Luynh, người ta sẽ biết ngay ông là cha của Luynh; người có tên là Mí Hnoan thì sẽ hiểu ngay bà là mẹ của Hnoan…

Người Jrai trong quá khứ thường có xu hướng chọn những cái tên “xấu”, ít khoa trương. Theo họ, với những cái tên như vậy các vị “thần ác” sẽ không chú ý, đứa trẻ sẽ tránh được ốm đau, tai họa. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chủ yếu là ở các gia đình giàu có, thế lực, đứa bé sẽ được chọn những cái tên “đẹp”. Tên “đẹp” đó là tên các nhân vật trong chuyện cổ tích hay dũng sĩ trong truyền thuyết, sử thi. Nếu con trai, đó có thể là những cái tên như: Rok, Sét, Rit. Nếu là con gái, có thể là HBia, HLim… Một xu hướng khá phổ biến khác là đặt tên theo điệp âm. Chẳng hạn, nếu con đầu có tên là Man thì những đứa kế tiếp sẽ là Jan, Gan… Một sự thú vị khác là ngoài tên chính, người Jrai cũng có biệt danh. Với trẻ nhỏ, đó là những biệt danh để bày tỏ sự nâng niu, âu yếm, ví dụ như “cục cưng”, “kho báu”. Với những người nổi bật trong cộng đồng, biệt danh đó có thể là “chàng trai can đảm”, “cánh tay sắt”, “cô gái pơ lang”… Ngoài ra, còn những biệt danh mang tính châm biếm, trêu đùa, căn cứ vào một khiếm khuyết nào đó trên cơ thể hoặc tính cách như: bụng phệ, mập lùn, râu xồm… Loại biệt danh này khá phổ biến và có đủ mọi cung bậc; đôi khi còn được gọi thường xuyên hơn cả tên thật của mình.

Khái lược về các xu hướng đặt tên trên đây cho thấy sự tương đồng rất ngẫu nhiên giữa người Jrai với người Kinh. Xin minh họa thêm sự tương đồng này ở khía cạnh đặt những cái tên “xấu xí”. Người Kinh xưa, trừ những gia đình trí thức, giàu có, tên được đặt bằng từ Hán Việt với đầy đủ lớp lang tên tự, tên hiệu, còn hầu hết người dân vẫn đặt tên bằng từ Nôm. Họ chọn những từ hiểm hóc, càng ít được dùng tới trong ngôn ngữ giao tiếp thường ngày càng tốt để đặt tên, thậm chí đó còn là những từ vô nghĩa trong kho tàng tiếng Việt. Chẳng hạn: Ện, Ọn, Duê, Dòa… Theo họ, những cái tên “xấu xí” như vậy sẽ tránh được sự chú ý của ma quỷ, đứa trẻ sẽ dễ nuôi. Cho đến nay, chúng ta còn bắt gặp rất nhiều người già mang những cái tên này. Chỉ nghe xướng lên, ta có thể biết rằng họ là lớp người của một thời lịch sử đã qua.

Đặt tên là sự biểu hiện của văn hóa. Văn hóa đặt tên cũng thay đổi theo nhận thức thẩm mỹ của mỗi giai đoạn phát triển xã hội. Hiện nay, dù cách đặt tên theo truyền thống của người Jrai vẫn còn phổ biến nhưng sự tương đồng trong việc đặt những cái tên “đẹp” như người Kinh cũng đang là một xu hướng. Chẳng hiếm hoi khi ở làng những cậu bé, cô bé mang những cái tên như Rơ Lan Hùng, Rơ Mah Dũng hay Ksor Hương, Kpui Hoa…

 

NGỌC TẤN
 

 

Có thể bạn quan tâm

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.

Tùy theo điều kiện của từng gia đình để chuẩn bị quy mô lễ cúng lớn hay nhỏ

Gia Lai: Độc đáo lễ thổi tai của người Jrai

(GLO)- Nằm trong chuỗi các hoạt động Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện năm 2025, sáng 27-3, tại xã Ia Yeng đã diễn ra lễ thổi tai của người Jrai. Nghi lễ được tái hiện rõ nét giúp du khách hiểu được ý nghĩa văn hóa tâm linh trong đời sống của người Jrai nơi đây.

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

(GLO)- Trên đời có thực sự tồn tại những con người có quyền năng hô mưa gọi gió? Chính hiện thực và truyền thuyết hư ảo đan cài vào nhau khiến lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở thung lũng Ayun Hạ trở thành một hiện tượng đặc biệt, hấp dẫn bởi sự linh thiêng, huyền bí.

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.