Những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, cứ mỗi khi mùa mưa đến, chúng tôi lại rủ nhau vào các vườn cao su “săn” nấm mối. Mới sáng tinh sương, khi những hạt mưa buổi đêm còn trĩu nặng trên mỗi tán cây ngọn cỏ, dân “săn” nấm đã lục tục lên đường. Phải đi sớm bởi tuổi thọ của nấm mối không quá nổi 1 ngày, lại nữa là để “đi trước một bước” với lũ côn trùng tinh ranh cũng rất biết sự bổ dưỡng của loại nấm này.
Nấm mối, đúng như tên gọi của nó, thường mọc ở những nơi có mối làm tổ. Người ta nói rằng nấm mối mọc được là nhờ một loại men do mối tiết ra. Nói vậy nhưng không có nghĩa là ở đâu có tổ mối là nấm mối mọc. Thường thì chúng chỉ mọc ở những vùng đất mới. Đất cũ, canh tác đã lâu năm gần như là vắng bóng loại nấm khó tính này. Ngoài ra, nơi chúng cư ngụ còn phải có độ ẩm thích hợp, có bóng cây che và lá mục.
 |
Nấm mối mọc trong vườn cà phê. Ảnh: Nguyên Võ |
Điều kiện đó không đâu lý tưởng cho bằng những vườn cao su 2 đến 3 năm tuổi. Từ xa, cứ thấy những chấm trắng lờ mờ nổi lên giữa những đám lá mục, tới nơi đích là nấm mối. Nấm mối ít mọc riêng lẻ, thường chúng mọc thành đám, chen chúc bên nhau; thân màu trắng ngà, đầu nấm nhẵn mịn, hơi nhớt, màu nâu nhạt-một đặc điểm rất dễ nhận biết. Có nhiều khi chúng tôi tìm thấy những đám nấm mối to bằng cả tấm chiếu với đủ “thế hệ”: Bên cạnh loại đã xòe ô là những cây mới nhú đầu còn nhọn hoắt; dưới chúng nữa là loại đang lấp ló đội đất chực nhô lên.
“Săn” nấm cũng là một thú vui, tựa như đi câu vậy. Quả thật, sau một chặng đường tìm kiếm, niềm vui bỗng như vỡ òa trước món quà đầy hào phóng mà thiên nhiên ban tặng. Có người không kìm được hét váng cả lên. Niềm vui cuộc sống đôi khi chỉ bằng những điều giản dị và đơn sơ như thế.
Bây giờ, vào mùa, thi thoảng tôi vẫn thấy người dân ở vùng Ia Grai, Đức Cơ đi hái nấm mối về bán. Tuy nhiên, tìm được nấm mối tự nhiên bây giờ có lẽ cũng không dễ. Bởi còn rất ít những nơi đất đai đủ điều kiện cho chúng mọc. Cho đến bây giờ nấm mối trắng tự nhiên vẫn là loài gần như duy nhất con người chưa thể trồng nhân tạo. Bởi vậy mà từ một món ăn dân dã, nấm mối bây giờ đã trở thành một thứ đặc sản. Ở các thành phố lớn, 1 kg nấm mối có giá cả triệu đồng. Ngay ở Pleiku, 1 kg nấm mối cũng đã có giá hơn 500 ngàn đồng.
Đã bao năm rồi, tôi chưa vào vườn cao su tìm nấm mối, chưa thưởng thức lại hương vị thơm ngon của những tai nấm do chính tay mình thu hái. Trong các loại nấm, có lẽ chẳng loại nào dễ chế biến như nấm mối. Không cần thực phẩm cao sang nào kèm, chỉ một chút dầu ăn, nước mắm và rau thơm, tự thân nấm mối cũng đủ cho ta những thức món dân dã mà đậm đà hương sắc khó quên.
Ví dụ như món canh rau lang nấm mối mà có lẽ đã rất nhiều người tự tay chế biến và thưởng thức. Nấm mối hái về gọt sạch chân, ngâm vào nước muối pha loãng cho nhạt mùi đất. Rau lang rửa sạch thái nhỏ. Phi dầu ăn lên, cho nấm vào xào chín rồi vớt ra. Nước dùng đun sôi, cho rau lang vào; vừa chín thì cho nấm vào, nêm muối, bột canh cho vừa, vậy là đã có bát canh ngọt mát.
Hay như món cháo nấm, việc chế biến cũng vô cùng đơn giản: Nấm mối sau khi được xào chín với dầu ăn, nước mắm và gia vị, đợi cháo nấu chín nhừ thì cho vào trộn đều, để sôi lại vài phút rồi bắc ra, vậy là đã có một nồi cháo béo ngậy, thơm lừng. Và tôi còn có thể kể ra đây hàng chục món ăn khác từ nấm mối mà cách chế biến cũng thật giản đơn tương tự. Thế nên cứ ước, giá các nhà khoa học nghiên cứu được cách trồng nấm mối nhân tạo thì tuyệt vời biết mấy.
