Về quốc hiệu của vương quốc Champa

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Năm 1471, tròn 550 năm trước, vua Lê Thánh Tông mang quân chinh phạt Champa, sáp nhập các khu vực Amaravati và Vijaya vào Đại Việt, đổi tên thành Quảng Nam thừa tuyên đạo. Mãi đến năm 1832, vương quốc Champa hoàn toàn sáp nhập vào Đại Nam thời Minh Mạng. Trải qua 18 thế kỷ tồn tại và phát triển, tên gọi vương quốc Champa đến nay vẫn là vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, xác định rõ ràng, thống nhất.  

Việc nghiên cứu về Champa cần dựa vào các cứ liệu có tính kiểm chứng và các sử liệu mang tính tự sự. TRONG ẢNH: Trưng bày các hiện vật Champa tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng. Ảnh: N.T
Việc nghiên cứu về Champa cần dựa vào các cứ liệu có tính kiểm chứng và các sử liệu mang tính tự sự. TRONG ẢNH: Trưng bày các hiện vật Champa tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng. Ảnh: N.T


Những dữ liệu chưa thống nhất

Theo nữ sĩ Huỳnh Thị Bảo Hòa, “nước Chiêm Thành khởi đầu chửa lập thành quốc hiệu (trước Thiên-Chúa giáng sinh 102 năm), chỉ là một quận, thống thuộc bộ Việt Thường nhà Hán đặt chức quan Trưởng Sử cai trị và kiêm quận Nhật Nam (Jènan). Nhà Hậu-Hán vua Thuận-Đế ở quận Tượng-Châu (Tượng-quận) có người tên là Khu-Liên nổi loạn giết quan quân huyện Tầu, rồi tự xưng làm Vua và đổi quận Tượng-Lâm làm nước Lâm-ấp (dương lịch 137).

Đến đời nhà Tùy cai trị nước Tầu, Vua Tùy sai tướng Lưu-Phương sang đánh quốc-đô Lâm-ấp mà chiếm lấy của cải châu báu. Vua nước Lâm-ấp lúc ấy là Phạm Chí năm 630 mới sang cống vua Thái-Tôn nhà Đường. Phạm Chí chết, người dân Lâm-ấp tên là Chư-Cát-Địa lên nối ngôi và đổi hiệu là Hoàn-Vương-Quốc. Thế kỷ thứ IX, sử chép: Đời nhà Đường sai Trương-Châu qua đánh nước Hoàn-Vương và đổi quốc hiệu là Chiêm-Thành, ấy là người Tầu đổi quốc hiệu cho nước Hoàn-Vương. Quốc hiệu Chiêm-Thành lưu truyền cho đến ngày nay”. (Chiêm-Thành lược khảo, Nhà in Đông Tây, Hà Nội, 1936).

Trong khi đó, sách Việt sử xứ Đàng Trong 1558-1777 (Nhà sách Khai Trí, 1967) của GS Phan Khoang viết: “Đến cuối đời Đông Hán, con của viên Công-tào huyện Tượng-Lâm là Khu-Liên nhân trong xứ có loạn, giết quan Huyện-lệnh mà tự lập làm vua. Ấy là năm Sơ-bình thứ 3 đời vua Hiến-đế nhà Hán, tức là năm 192. Theo lời ghi khắc trên một tấm bia tìm được thì vị vua đầu tiên của người Chàm là Cri Mara. Vậy các nhà khảo cứu cho rằng Cri Mara có thể là nhân vật Khu-Liên nói trên. Nước lập nên ấy, sử Trung-hoa gọi là Lâm-ấp, còn người ấy tự xưng là Cam (Chàm) hoặc Chiêm-bà (Champa).

Nước Lâm-ấp lấy đất Quảng-nam ngày nay làm trung tâm điểm, dựng đô ở Trà-kiệu (…) Đời vua Đường Túc-tông, Càn-nguyên năm đầu (758), sử Trung-quốc gọi Lâm-ấp là Hoàn-vương. Ấy là năm đầu của đệ ngũ vương triều Chàm, và quốc hiệu này được giữ cho đến năm vương triều này cáo chung (859)… Năm 875 thì một triều vua mới lên làm vua ở phía bắc tại Indrapura (Đồng-dương) trong tỉnh Quảng Nam ngày nay. Ấy là đệ lục vương triều (875-991). Đồng thời, sử Trung-quốc cũng đổi gọi là nước Chiêm-thành”.

Đây là những tài liệu mang tính sơ khảo, lược khảo về Champa, nhưng dựa trên những nguồn tài liệu nghiên cứu về Champa của các học giả Trung Hoa, Việt Nam hay phương Tây, vì vậy có những cách gọi quốc hiệu và niên đại khác nhau, chưa thống nhất…

Khái niệm Champa cần được định nghĩa lại

Theo các nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương và Bùi Chí Trung: “Cho đến những năm gần đây, nhiều nhà nghiên cứu đều thừa nhận rằng, việc tìm hiểu lịch sử của vương quốc cổ Champa quả là khó khăn và phức tạp. Trong những công trình cập nhật mới nhất, các nhà nghiên cứu đều nhận định, sở dĩ có tình trạng trên là vì những tài liệu liên quan đến vương quốc cổ này chủ yếu dựa vào những ghi chép rời rạc và mơ hồ của Trung Hoa hay Việt Nam về vùng đất mà vương quốc này tọa lạc tại miền Trung Việt Nam; hoặc dựa vào những minh văn Champa đã được tìm thấy, mà phần lớn đều không có niên đại chính xác. (Dấu ấn văn hóa Champa ở miền Trung Việt Nam, NXB Đà Nẵng, 2021).

Một điều đáng quan tâm nữa là cùng với thời gian, những cuộc chiến tranh liên miên giữa Champa và các nước láng giềng phá hủy nặng nề những di sản văn hóa, lịch sử, ảnh hưởng lớn đến việc nghiên cứu. Như nhà nghiên cứu Phan Du viết về trận Chiêm phạt đầu tiên của Đại Việt xảy ra vào năm Thiên Phúc thứ III (982): “Lê Đại Hành liền ra lệnh đóng chiến thuyền, sửa soạn binh khí, rồi xuống chiếu thân chinh, đem quân đánh chiếm kinh đô Chiêm Thành, lúc đó là Đồng-dương, san bằng cả thành trì, phá hủy cả tông miếu…

Sau một năm lưu trú tại đây, vua Lê Đại Hành mới quay về, đem theo 100 cung nữ Chiêm, một thầy tăng người Thiên Trúc và rất nhiều bảo vật, bạc, vàng” (Quảng Nam qua các thời đại, Cổ học Tùng thư, 1974). Hay năm 774, “người Java và Mã-Lai vào cướp phá và tiêu hủy ngôi đền cổ Pô Nagar tại Nha-trang. Năm 878, người Java và Mã-Lai lại vào cướp phá và tiêu hủy ngôi đền Bhadrâdhipâticvara ở phía tây thành Virapura gần Phan-rang ngày nay” (Việt sử xứ Đàng Trong - Phan Khoang).

Trước những vấn đề còn tranh cãi về nguồn gốc hình thành và tên gọi vương quốc Champa, nhà nghiên cứu Đổng Thành Danh (Trung tâm Nghiên cứu văn hóa Chăm Ninh Thuận) cho rằng, “khái niệm Champa cần phải được định nghĩa lại, vị trí của nó trong bối cảnh quá khứ, trong diễn trình lịch sử cũng nên cần được định vị lại. Để làm được điều đó ta không nên chỉ dựa vào sử liệu Trung Hoa, không nên chỉ dựa vào các lý thuyết hàn lâm mang tính giả định, mà nên dựa vào các cứ liệu có tính kiểm chứng (như khảo cổ học) và các sử liệu mang tính tự sự (bia ký) (Khởi nguồn của Champa: Một tiếp cận dựa trên sử liệu phi truyền thống, 2020).

Việc định nghĩa, định vị lại vương quốc Champa chính là nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu khoa học, bài bản, thống nhất về một vương quốc cổ có nền văn hóa, văn minh rực rỡ. Đây là một quá trình lâu dài và đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc, dày công của các nhà nghiên cứu; từ đó góp phần tích cực vào xây dựng một nước Việt Nam thống nhất, độc lập trên cơ sở tôn trọng sự đa dạng của lịch sử, văn hóa...

https://baodanang.vn/channel/5433/202110/ve-quoc-hieu-cua-vuong-quoc-champa-3893341/

Theo ANH QUÂN (baodanang)

Có thể bạn quan tâm

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

(GLO)- Tại Kỳ họp thứ 19 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể diễn ra tại Thủ đô Asunción (Cộng hòa Paraguay) vào ngày 4-12, UNESCO đã chính thức ghi danh Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

“Điểm sáng văn hóa vùng biên”

“Điểm sáng văn hóa vùng biên”

(GLO)- Năm 1993, Sở Văn hóa-Thông tin (VH-TT) và Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Gia Lai đã ký kết chương trình phối hợp hành động với nhiều hoạt động thiết thực, trong đó có mô hình “Điểm sáng văn hóa vùng biên”.

Mừng lúa mới trên cao nguyên

Mừng lúa mới trên cao nguyên

(GLO)- Sau khi thu hoạch mùa vụ và đưa lúa về kho, đồng bào Jrai náo nức với lễ mừng lúa mới. Nghi lễ nông nghiệp cổ truyền độc đáo này đã được bà con duy trì từ bao đời nay.

Biến sản phẩm văn hóa thành quà tặng du lịch

Biến sản phẩm văn hóa thành quà tặng du lịch

(GLO)- Quà lưu niệm từ sản phẩm văn hóa vừa là “sứ giả” du lịch, vừa góp phần đem lại thu nhập cho người dân. Việc tổ chức các cuộc thi tay nghề đan lát, dệt thổ cẩm nhằm tìm kiếm sản phẩm đặc sắc làm quà tặng đã góp phần nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy du lịch nông thôn phát triển.

Tiết mục hát dân ca của em Đinh Doanh và đoàn nghệ nhân xã Pờ Tó trong chương trình “Cồng chiêng cuối tuần-Thưởng thức và trải nghiệm” tại huyện Ia Pa. Ảnh: V.C

Cồng chiêng cuối tuần trở lại Ia Pa

(GLO)- Tối 17-11, chương trình “Cồng chiêng cuối tuần-Thưởng thức và trải nghiệm” tiếp tục được tổ chức tại huyện Ia Pa, tỉnh Gia Lai. Chương trình mang đến nhiều tiết mục đặc sắc làm nức lòng người dân và du khách.

Giá trị của liên hoan

Giá trị của liên hoan

Liên hoan Cải lương toàn quốc năm 2024 tổ chức tại TP Cần Thơ vừa khép lại. Bên cạnh những hồ hởi, vui vẻ, nhiều nỗi niềm của sân khấu cải lương truyền thống cũng đã bộc lộ trong mùa liên hoan năm nay.

Chuyện một “công trình sư” Bahnar

Chuyện một “công trình sư” Bahnar

(GLO)- Sau khi hoàn tất việc cắt lúa, ông Chánh thư thái ngồi trò chuyện cùng chúng tôi bên ghè rượu. Phẩm chất nghệ sĩ của người nông dân với tư cách “công trình sư” một loạt công trình, mô hình ghi dấu bản sắc văn hóa tại Quảng trường Đại Đoàn Kết (TP. Pleiku) hiện diện trước mặt chúng tôi.

Các nghệ nhân làng Chuet 2 (phường Thắng Lợi) phục dựng lễ báo hiếu cha mẹ tại Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam. Ảnh: Thu

Lễ báo hiếu của người Jrai

(GLO)- Lễ báo hiếu cha mẹ là tập tục văn hóa truyền thống đã có từ xa xưa trong đời sống của cộng đồng người Jrai. Đây là dịp để những người con đền đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục và cầu mong thần linh ban sức khỏe cho cha mẹ.

Bảo tồn bản sắc làng Bahnar - Kỳ cuối: Cần phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Bảo tồn bản sắc làng Bahnar - Kỳ cuối: Cần phát huy giá trị văn hóa truyền thống

(GLO)- Cách đây gần 18 năm, trong một số công trình điều tra văn hóa các làng đồng bào dân tộc thiểu số ở TP. Pleiku thì người ta xếp một số buôn làng trong khu vực, trong đó có làng Wâu và Ktu (xã Chư Á) là làng tương đối có giá trị, đưa vào diện bảo tồn và phát triển.

Sân trường rộn tiếng cồng chiêng

Sân trường rộn tiếng cồng chiêng

(GLO)- Cứ mỗi buổi sinh hoạt, khuôn viên Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Lơ Pang (xã Lơ Pang, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai) lại rộn ràng tiếng cồng chiêng. Âm thanh quen thuộc ấy đến từ đôi tay nhỏ bé của các em học sinh thuộc Câu lạc bộ (CLB) Cồng chiêng của trường.