Sắc thần - “Bảo vật trấn môn” của làng Việt

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
0:00 / 0:00
0:00
  • Nam miền Bắc
  • Nữ miền Bắc
  • Nữ miền Nam
  • Nam miền Nam
(GLO)- Sắc thần không chỉ có giá trị ở phương diện tâm linh mà cũng là “sổ đỏ”, “bảo vật trấn môn” của làng Việt xưa. Vì vậy, sắc thần được dân làng gìn giữ, bảo vệ rất kỹ lưỡng.

Sắc phong là loại hình văn bản chính thức của nhà nước phong kiến công nhận và phong tặng phẩm hàm cho thần linh hoặc nhân vật có công lao với đất nước và cộng đồng, do người đứng đầu quốc gia là nhà vua phê duyệt. Trong phạm vi bài này, chúng tôi giới thiệu sơ lược về sắc phong dành cho các vị thần thời Nguyễn.

Về hình thức, sắc phong thường làm bằng giấy dó tinh luyện có độ mịn và độ bền cao. Những đạo sắc đơn giản có kích thước nhỏ gọn, chỉ gồm văn tự ghi nội dung trên một mặt giấy, có dấu son xác nhận, không trang trí, ví dụ sắc phong hàm cửu phẩm, bát phẩm cho những người có công mộ dân khai hoang thời Nguyễn hiện còn thấy ở nhà họ Nguyễn, họ Văn, họ Tô vùng An Khê. Những đạo sắc cầu kỳ có khổ giấy lớn hơn, nhuộm màu vàng tươi hoặc đỏ đồng, vẽ hoa văn cả hai mặt, trong đó phần trang trí mặt trước là chính với đồ án trung tâm họa hình rồng cưỡi mây, các đường nét trang trí này được nhũ bạc, có tính thẩm mỹ cao, ví dụ sắc phong cho thần linh và sắc phong cho các đại công thần.

Sắc phong thần Bạch Mã và Thành hoàng năm 1909 tại đình An Khê. Ảnh: Anh Minh ảnh 1

Sắc phong thần Bạch Mã và Thành hoàng năm 1909 tại đình An Khê. Ảnh: Anh Minh

Về mặt nội dung, sắc thần phản ánh hệ thống tín ngưỡng dân gian được chính quyền công nhận, tuy không đa dạng bằng hệ thống thần linh do dân gian ghi nhận trong các bài văn tế lưu truyền ở đình miếu, nhưng là những thông tin cụ thể và có độ tin cậy cao. Nội dung sắc thần gồm các phần như: lời tuyên bố của nhà vua, bắt đầu bằng chữ “sắc” hoặc “sắc chỉ”; địa chỉ cụ thể của làng xã được nhận sắc (đối với sắc thời Nguyễn, còn sắc thời Lê trước đó không ghi mà đôi khi được ghi chú ở lề mặt sau); nêu lý do thần được nhà nước công nhận và dân chúng phải thờ phụng (công trạng chung của các vị thần được phong tặng thường có mẫu chung là “hộ quốc tí dân”, tức giúp nước giúp dân); lý do phong tặng (nhà vua thể hiện lòng biết ơn của mình đối với các vị thần, có thể nhân một số dịp cụ thể hơn như mừng đại lễ đăng quang, mừng thọ); lời khen tặng của nhà vua dành cho vị thần được phong tặng thể hiện qua các danh hiệu chính thức được công nhận, những mỹ từ này đồng thời biểu lộ quyền năng, sức mạnh của vị thần ấy; cuối cùng là lời ủy thác của nhà vua rằng, mong thần hãy giúp đỡ, che chở cho dân chúng của mình.

Dòng văn tự cuối cùng trên sắc thần ghi rõ niên hiệu và niên đại của đạo sắc được ban hành, cho biết cụ thể vào thời vua nào, ngày tháng năm nào. Con dấu vuông màu đỏ son của nhà vua sẽ được đóng tại dòng chữ này, để xác nhận toàn bộ nội dung của sắc thần đúng là lời của người đứng đầu nhà nước phong kiến, thường là 4 chữ triện lớn “Sắc mệnh Chi Bảo”.

Ngoài thông tin tín ngưỡng, sắc thần còn là tài liệu đặc biệt hữu ích trong việc tìm hiểu lịch sử khai hoang lập làng của người Việt. Bởi việc phong sắc gắn liền với hoạt động lập làng xây đình, có làng, xã mới được nhà nước cấp sắc công nhận. Có thể nói, sắc thần không chỉ có giá trị ở phương diện tâm linh mà cũng là “sổ đỏ”, trở thành linh hồn, “bảo vật trấn môn” của các làng Việt xưa, được dân làng gìn giữ, bảo vệ rất kỹ lưỡng. Vì vậy, nói sắc thần là “trang sử vàng” của đất nước, đúng về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.

Trong thời chiến tranh loạn lạc, nhiều người được giao trọng trách giữ sắc thần đã hy sinh của cải, sức khỏe của cá nhân để bảo vệ sắc được nguyên vẹn. Nhờ vậy mà nhiều đạo sắc thần có niên đại hàng trăm năm trải qua biến thiên lịch sử vẫn đẹp tươi như mới khiến những người tiếp xúc như chúng tôi vô cùng ngạc nhiên và xúc động.

Tuy nhiên hiện nay, đối với đa số người dân, sắc thần vẫn còn là một cái gì đó rất xa lạ, huyền bí. Phần nhiều người nghiên cứu cũng mới biết, mới nói về giá trị văn hóa tín ngưỡng tâm linh, còn giá trị lịch sử thì ít người nhận thức đầy đủ. Vì thế, cần thêm nhiều nghiên cứu chỉ rõ hơn sự quan trọng của sắc thần với tư cách là di sản văn tự đặc biệt trong việc tìm hiểu, nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng, lịch sử địa phương nói riêng và lịch sử đất nước nói chung, để người dân và chính quyền các cấp có ý thức, biện pháp hữu hiệu bảo vệ và phát huy giá trị của sắc thần trên phạm vi toàn quốc.

Đối với giới cổ ngoạn, sắc thần là loại cổ vật đặc biệt có nhiều giá trị về hội họa, thư pháp, độc bản, đẹp, dễ trang trí, dễ vận chuyển, dễ bảo quản nên được nhiều người ưa thích săn lùng, sưu tầm. Nhu cầu này đã kích thích nạn trộm cắp, buôn bán sắc thần diễn ra trong và ngoài nước ngày càng nghiêm trọng. Việc hàng trăm sắc thần của Việt Nam được rao bán trên mạng yangmingauction.com ở nước ngoài gây xôn xao dư luận hiện nay là tiếng chuông báo động khẩn cấp về tình trạng thất thoát nguồn di sản văn tự, tài sản văn hóa quý báu của quốc gia.

Gia Lai hiện còn giữ được 26 đạo sắc thần, trong số đó chỉ còn một nửa là nguyên vẹn, phần còn lại hoặc hư hại hoặc hư hại rất nặng. Và đây cũng không phải là tất cả số sắc thần mà địa phương từng có, bởi một số đã bị thiêu rụi trong chiến loạn, một số bị ẩm mốc đến mục nát không còn dấu vết, một số bị kẻ gian lấy cắp… Do vậy, những đạo sắc còn giữ lại được đến ngày nay là tài sản văn hóa quý báu chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, chính trị, tín ngưỡng, khoa học, thẩm mỹ mà tất cả chúng ta cần nhanh chóng chung tay bảo vệ và phát huy giá trị.

Có thể bạn quan tâm

Cô gái Jrai với tình yêu t'rưng

Cô gái Jrai với tình yêu t'rưng

(GLO)- Trong các chương trình biểu diễn nghệ thuật tại thị xã Ayun Pa và huyện Ia Pa (tỉnh Gia Lai), người xem đều bị lôi cuốn bởi tiếng đàn t'rưng trong trẻo của cô gái dân tộc Jrai nhỏ nhắn với nụ cười tươi Rmah H’Thu (SN 2002, thôn Plơi Apa Ơi H'Trông, xã Chư Mố, huyện Ia Pa). Cháy hết mình trên sân khấu, H’Thu đã khơi dậy đam mê âm nhạc dân tộc cho nhiều bạn trẻ.
Di sản gốm cổ Quảng Đức ở Tây Nguyên

Di sản gốm cổ Quảng Đức ở Tây Nguyên

(GLO)- Gốm cổ Quảng Đức là một trong những di sản văn hóa không chỉ riêng của tỉnh Phú Yên mà còn lan tỏa, ảnh hưởng đến đời sống văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số (DTTS) ở Tây Nguyên. Di sản ấy đã góp phần làm cho văn hóa Tây Nguyên thêm phong phú và đa dạng.
Quảng Nam chuyển giao 2 chi tiết Bảo vật quốc gia cho Đà Nẵng

Quảng Nam chuyển giao 2 chi tiết Bảo vật quốc gia cho Đà Nẵng

Ngày 7/9, UBND tỉnh Quảng Nam có công văn gửi UBND TP Đà Nẵng thống nhất chủ trương chuyển giao 2 chi tiết con ốc và hoa sen - hiện vật cầm ở 2 tay pho tượng Bồ tát Tara (Laskmindra - Lokesvara) từ Bảo tàng Quảng Nam về Bảo tàng Điêu khắc Chăm, Đà Nẵng để tượng Bồ tát Tara được hoàn chỉnh, phát huy tốt nhất giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học.
Tượng nhà mồ Tây Nguyên: Phong phú, đặc sắc

Tượng nhà mồ Tây Nguyên: Phong phú, đặc sắc

(GLO)- Mỗi khi có dịp đến với vùng đất Tây Nguyên, đâu đó chúng ta tình cờ nhìn thấy những tượng gỗ dân gian, tượng nhà mồ với nhiều sắc thái khác nhau được đặt ở cổng làng, khu vực nương rẫy hoặc ở khu nhà mồ của các dân tộc thiểu số bản địa. Tượng nhà mồ thường được thể hiện rất sinh động, mỗi bức đều có ý nghĩa riêng; trong đó, tượng nhà mồ của các dân tộc Bahnar, Jrai, Ê Đê… được tạc khá phong phú và đặc sắc.
Mang chiêng đi đánh xứ Hàn

Mang chiêng đi đánh xứ Hàn

(GLO)- Được sự cho phép của UBND tỉnh Gia Lai, nhận lời mời và sự tài trợ kinh phí từ Trường Đại học Jeonju Kijeon (Hàn Quốc), Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch thành lập đoàn nghệ nhân tham dự lễ hội Âm thanh thế giới lần thứ 22 tại nước này.
Khúc tự tình miền sơn cước

Khúc tự tình miền sơn cước

Từ chốn rừng thiêng, trập trùng núi của miền đất huyền ảo, những bài sử thi, dân ca, dân vũ ra đời hòa cùng điệu chiêng, nhịp trống, điệu rơkel, m’buốt... Người Tây Nguyên có thể một mình lang thang đi tìm lời ru nguồn cội, rong chơi tháng ngày trong mùa lữ hành; trong những mùa đi, mùa ở, họ đều cất lên những lời tình tự.
Vu lan báo hiếu – nét đẹp trong văn hóa người Việt

Vu lan báo hiếu – nét đẹp trong văn hóa người Việt

Đạo hiếu vốn là giá trị truyền thống cốt lõi và rất quan trọng trong văn hóa Việt Nam, khuyến khích con cái tôn trọng và chăm sóc cha mẹ, cũng như những người già trong gia đình. Báo hiếu với tổ tiên, ông bà, cha mẹ là nét đẹp văn hóa của người Việt từ bao đời nay.
Tuổi trẻ Ayun Pa bảo tồn chiêng cổ

Tuổi trẻ Ayun Pa bảo tồn chiêng cổ

(GLO)- Thông qua việc thành lập các câu lạc bộ (CLB) cồng chiêng và tích cực tham gia các chương trình nghệ thuật, tuổi trẻ thị xã Ayun Pa (tỉnh Gia Lai) đã góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn di sản cồng chiêng, đồng thời lan tỏa tình yêu văn hóa truyền thống trong cộng đồng.
Chuyện trò cùng hai “phù thủy” cồng chiêng

Chuyện trò cùng hai “phù thủy” cồng chiêng

(GLO)- Là tôi đang muốn nói đến Nghệ sĩ Ưu tú, nghệ nhân Phạm Chí Khánh (SN 1962, nhà ở phố cổ Hàng Nón, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) và nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền (SN 1966), người đã quen thuộc với cồng chiêng Tây Nguyên từ khi xây dựng hồ sơ di sản trình UNESCO, hiện làm việc tại Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam. Những ngày vừa qua, họ đã có mặt tại Gia Lai để dạy người Bahnar, Jrai chỉnh chiêng.
Rà soát, hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO ghi danh di sản "Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ"

Rà soát, hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO ghi danh di sản "Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ"

(GLO)- Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp với Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam và UBND tỉnh Bắc Ninh khẩn trương rà soát, hoàn thiện hồ sơ theo yêu cầu của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2023 (nếu có) và đăng ký hồ sơ ưu tiên của Việt Nam cho đợt xét duyệt năm 2025-2026.
Việt Nam đang yêu cầu Mỹ hoàn trả cổ vật

Việt Nam đang yêu cầu Mỹ hoàn trả cổ vật

Lãnh đạo Cục Di sản văn hóa xác nhận với Tiền Phong rằng một số cổ vật có nguồn gốc từ Việt Nam bị buôn bán trái phép sắp được hoàn trả về Việt Nam. Cơ quan Điều tra an ninh nội địa Hoa Kỳ khẩn trương hoàn tất thủ tục hoàn trả cổ vật về cho Việt Nam.