Phát hiện di vật Champa tại Chư Păh

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Theo nguồn tin của cán bộ Văn hóa xã Nghĩa Hòa (huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai), chúng tôi về thăm gia đình ông bà Bùi Văn Trị-Võ Thị Vạn ở thôn 3, tìm hiểu về một hiện vật Chăm mới tình cờ được tìm thấy. 
Ông Trị kể, cách đây ít lâu, để tái canh rẫy cà phê, gia đình ông đã thuê máy múc đất, có chỗ đào sâu cả mét. Sau đó, một hôm, vợ chồng ông đi làm, phát hiện thấy một hiện vật khác lạ, lại khá đẹp mắt nên đã mang về nhà, rửa sạch. Hay tin, bà con hàng xóm đến xem khá đông, thậm chí đã có người từ xa đến hỏi mua "hòn đá mài dao" ấy.
Theo quan sát của chúng tôi, vật được làm từ đá (sa thạch) gồm 2 bộ phận có liên quan với nhau. Bộ phận thứ nhất có hình dáng giống với một chiếc đe. Bộ phận thứ 2 là một hình trụ tròn, đặc, bóng láng, tựa 1 cái chày. Phần mặt “đe” được mài nhẵn, phẳng lì. Trong khi đó, chân hiện vật như choãi ra khi được đặt xuống đất. Tuy không có chữ hoặc hoa văn nhưng có thể thấy, hiện vật được tạo tác một cách khéo léo, hướng đến những ứng dụng mang tính thực tế.
Hiện vật nặng 14,3 kg, trong đó, bộ phận “đe” 11,3 kg và “chày” 3 kg. Kích thước mặt “đe” ở chỗ dài nhất đo được 36 cm, chỗ rộng nhất 17,5 cm và nơi hẹp nhất là 13,5 cm. Khoảng cách từ mặt dưới của chân đế đến mặt trên cùng của “đe” là 14 cm.  Bộ phận “chày” có độ dài 26 cm, đường kính 8,5 cm.
Tại Gia Lai, dường như đây là hiện vật đầu tiên được tìm thấy (Bảo tàng tỉnh hiện không có hiện vật này-N.V). Trong khi đó, ở một số địa phương khác như Bình Định, Quảng Ngãi, Lâm Đồng…, từ lâu đã biết đến loại “đe” và “chày” đá vừa nêu. Theo đó, Bảo tàng các tỉnh trên đều thống nhất gọi đây là bộ chày nghiền/bàn nghiền… của người Chăm. Về niên đại hiện vật, có nơi cho rằng, nó xuất hiện khá sớm, từ khoảng thế kỷ VII nhưng cũng có địa phương xác định biên độ dao động hơn, vào thế kỷ XI-XIII.
 Ông Bùi Văn Trị và hiện vật Chăm mới được tìm thấy. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ
Ông Bùi Văn Trị và hiện vật Chăm mới được tìm thấy. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ
Trao đổi với chúng tôi, nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương (nguyên cán bộ Bảo tàng Champa TP. Đà Nẵng) và TS. Nguyễn Tiến Đông (Viện Khảo cổ học) đều cho rằng, đây là bộ bàn nghiền. Xưa kia, người Chăm dùng nó để nghiền các loại hạt, không chỉ phục vụ nhu cầu ăn uống, làm gia vị mà nhiều khi còn để tạo màu, phục vụ lễ hội. Người Chăm gọi bộ hiện vật trên là pesani/pêsani. Trong khi đó, TS. Đinh Bá Hòa (nguyên Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bình Định) lại cho rằng, mặc dù loại hiện vật này gắn với đời sống thường ngày của người Chăm xưa nhưng nó có thể còn liên quan đến yếu tố tín ngưỡng.
Thông tin bàn nghiền có mối liên hệ với Linga (“chày”: dương), Yoni (“đe”: âm) của TS. Đinh Bá Hòa không được nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương chia sẻ. Ông cho rằng, không nên nhìn văn hóa Champa đâu cũng là Linga và Yoni. Ông Trần Kỳ Phương dẫn chứng thêm rằng, đồ vật này hiện đang được nhiều người Ấn Độ sử dụng ngay trên đất nước họ.
Dịp này, chúng tôi đã dành ra một khoảng thời gian đáng kể để tìm hiểu về loại “đe” và “chày” vừa nêu. Hóa ra, đúng như nhiều nhà khoa học đã thừa nhận: Nghiên cứu về hiện vật kể trên vẫn còn quá nhiều khoảng trống, trừ việc thống nhất xác định đây là di vật (bàn nghiền) của người Chăm, dùng để nghiền hạt…
Cho đến nay, nhiều tỉnh Tây Nguyên, trong đó có Gia Lai đã tìm thấy đền tháp, tượng, bia ký… Champa. Việc phát hiện thêm một bộ hiện vật đá còn nguyên vẹn của người Chăm tại Chư Păh, cho phép các nhà nghiên cứu có cơ hội tìm hiểu sâu và rộng hơn về một nền văn hóa từng hiện diện ở Tây Nguyên nhiều thế kỷ trước.
NGUYỄN QUANG TUỆ

Có thể bạn quan tâm

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.

 Linh thiêng lễ cúng Quý Xuân tại An Khê. Ảnh: Ngọc Minh

Linh thiêng lễ cúng Quý Xuân tại An Khê

(GLO)- Ngày 8 và 9-3 (nhằm mùng 9 và 10-2 âm lịch), Ban Nghi lễ đình An Khê tổ chức lễ cúng Quý Xuân tại An Khê trường và An Khê đình thuộc Khu di tích Tây Sơn Thượng đạo (thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai).

Phục dựng lễ mừng lúa mới của người Jrai. Ảnh: Lam Nguyên

Nghĩ suy trong mùa lễ hội

(GLO)- Lễ hội là sinh hoạt văn hóa dân gian đậm tính cộng đồng và được tổ chức khắp mọi miền đất nước. Ngoài 2 dân tộc bản địa Jrai và Bahnar, trên địa bàn tỉnh Gia Lai còn có 42 dân tộc anh em khác sinh sống với bản sắc văn hóa lễ hội độc đáo.

Ông Đinh Plih sắp xếp bộ cồng chiêng và các vật dụng sẵn sàng đem theo khi đi trình diễn, quảng bá văn hóa dân tộc Bahnar. Ảnh: N.M

Đinh Plih: Tự hào “vốn liếng” văn hóa Bahnar

(GLO)- “Ý nghĩa của công việc không phải chỉ nằm ở chỗ tiền bạc mà còn ở nhu cầu về tinh thần, biểu hiện của giá trị, một vốn liếng để tự hào”. Câu nói này thật đúng đối với ông Đinh Plih (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai). Với ông, hạnh phúc đơn giản là bản thân được sống trọn với đam mê.

Sức sống của lễ hội Tây Nguyên

Sức sống của lễ hội Tây Nguyên

(GLO)- Hoa pơ lang thắp lửa cuối khu nhà mồ làng Pyang, thị trấn Kông Chro, tỉnh Gia Lai. Nổi bật giữa lớp lớp nhà mồ cũ là 3 nhà mồ mới làm. Đó là những dấu hiệu mùa lễ hội giữa núi rừng Trường Sơn.

Lễ bỏ mả của người Bahnar ở Kông Chro

Lễ bỏ mả của người Bahnar ở Kông Chro

(GLO)- Từ 21 đến 23-2, làng Pyang (thị trấn Kông Chro, huyện Kông Chro, tỉnh Gia Lai) tưng bừng tổ chức lễ bỏ mả-một trong những lễ hội lớn và đặc sắc nhất của người Bahnar Đông Trường Sơn

Gìn giữ giai điệu của đá

Gìn giữ giai điệu của đá

Trong dịp đầu xuân, tại chương trình trình diễn, trải nghiệm di sản văn hóa diễn ra ở Bảo tàng – Thư viện tỉnh, người dân và du khách có dịp thưởng thức những giai điệu của đá được trình diễn bởi nghệ nhân ưu tú A Thu (50 tuổi) ở thôn Đăk Rô Gia (xã Đăk Trăm, huyện Đăk Tô).

Sức sống từ lễ hội ở làng Kép 2 (xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh) khiến ngôi làng này trở thành điểm du lịch văn hóa hấp dẫn. Ảnh: M.C

Gìn giữ lễ hội để phát triển du lịch

(GLO)- Lễ hội Tây Nguyên không chỉ là sự kiện mang tính cộng đồng mà là “kho báu” cho du lịch. Đánh giá đúng thực trạng lễ hội trong các buôn làng để có giải pháp khai thác phát triển du lịch là vấn đề cần được tính đến.

Lễ báo hiếu: Thơm thảo tấm lòng con cái

Lễ báo hiếu, thơm thảo tấm lòng con cái

(GLO)- Trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, người Bahnar luôn nhắc nhau: “Phải kính trọng cha mẹ như mặt trăng, kính trọng ông bà như mặt trời”. Khi đã trưởng thành, con cái đều nghĩ đến việc tổ chức lễ báo hiếu cha mẹ (teh nhung ăn kră).

Nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa ở cơ sở

Nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa ở cơ sở

(GLO)- UBND tỉnh Gia Lai ban hành QĐ số 60/2024/QĐ-UBND quy định chi tiết tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa”, “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu” để hướng dẫn thực hiện, bảo đảm phù hợp với đặc thù văn hóa và tình hình kinh tế-xã hội của địa phương.

Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia vừa họp, bỏ phiếu thống nhất đề xuất Thủ tướng Chính phủ công nhận Quần thể di tích Tây Sơn Thượng đạo là di tích quốc gia đặc biệt. Ảnh: Ngọc Minh

Chuyện làm hồ sơ di tích Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, những người làm công tác di sản văn hóa (như cách gọi ngày nay) của tỉnh Gia Lai-Kon Tum bắt tay vào việc thu thập thông tin để làm hồ sơ di tích đề nghị xếp hạng, trong đó có hồ sơ di tích Tây Sơn Thượng đạo.

Chùa Bửu Minh (huyện Chư Păh)

Vọng tiếng chuông ngân

(GLO)- Trên địa bàn tỉnh Gia Lai có nhiều ngôi chùa bắt đầu bằng chữ Bửu như chùa Bửu Minh (huyện Chư Păh), Bửu Thắng, Bửu Nghiêm, Bửu Hải (TP. Pleiku). Riêng cái tên Bửu Tịnh được đặt cho 2 ngôi chùa, 1 ở Ayun Pa, 1 ở Krông Pa. Nhà tôi ở gần chùa Bửu Tịnh (xã Phú Cần, huyện Krông Pa).