Phát hiện di vật Champa tại Chư Păh

Theo dõi Báo Gia Lai trênGoogle News
(GLO)- Theo nguồn tin của cán bộ Văn hóa xã Nghĩa Hòa (huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai), chúng tôi về thăm gia đình ông bà Bùi Văn Trị-Võ Thị Vạn ở thôn 3, tìm hiểu về một hiện vật Chăm mới tình cờ được tìm thấy. 
Ông Trị kể, cách đây ít lâu, để tái canh rẫy cà phê, gia đình ông đã thuê máy múc đất, có chỗ đào sâu cả mét. Sau đó, một hôm, vợ chồng ông đi làm, phát hiện thấy một hiện vật khác lạ, lại khá đẹp mắt nên đã mang về nhà, rửa sạch. Hay tin, bà con hàng xóm đến xem khá đông, thậm chí đã có người từ xa đến hỏi mua "hòn đá mài dao" ấy.
Theo quan sát của chúng tôi, vật được làm từ đá (sa thạch) gồm 2 bộ phận có liên quan với nhau. Bộ phận thứ nhất có hình dáng giống với một chiếc đe. Bộ phận thứ 2 là một hình trụ tròn, đặc, bóng láng, tựa 1 cái chày. Phần mặt “đe” được mài nhẵn, phẳng lì. Trong khi đó, chân hiện vật như choãi ra khi được đặt xuống đất. Tuy không có chữ hoặc hoa văn nhưng có thể thấy, hiện vật được tạo tác một cách khéo léo, hướng đến những ứng dụng mang tính thực tế.
Hiện vật nặng 14,3 kg, trong đó, bộ phận “đe” 11,3 kg và “chày” 3 kg. Kích thước mặt “đe” ở chỗ dài nhất đo được 36 cm, chỗ rộng nhất 17,5 cm và nơi hẹp nhất là 13,5 cm. Khoảng cách từ mặt dưới của chân đế đến mặt trên cùng của “đe” là 14 cm.  Bộ phận “chày” có độ dài 26 cm, đường kính 8,5 cm.
Tại Gia Lai, dường như đây là hiện vật đầu tiên được tìm thấy (Bảo tàng tỉnh hiện không có hiện vật này-N.V). Trong khi đó, ở một số địa phương khác như Bình Định, Quảng Ngãi, Lâm Đồng…, từ lâu đã biết đến loại “đe” và “chày” đá vừa nêu. Theo đó, Bảo tàng các tỉnh trên đều thống nhất gọi đây là bộ chày nghiền/bàn nghiền… của người Chăm. Về niên đại hiện vật, có nơi cho rằng, nó xuất hiện khá sớm, từ khoảng thế kỷ VII nhưng cũng có địa phương xác định biên độ dao động hơn, vào thế kỷ XI-XIII.
 Ông Bùi Văn Trị và hiện vật Chăm mới được tìm thấy. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ
Ông Bùi Văn Trị và hiện vật Chăm mới được tìm thấy. Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ
Trao đổi với chúng tôi, nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương (nguyên cán bộ Bảo tàng Champa TP. Đà Nẵng) và TS. Nguyễn Tiến Đông (Viện Khảo cổ học) đều cho rằng, đây là bộ bàn nghiền. Xưa kia, người Chăm dùng nó để nghiền các loại hạt, không chỉ phục vụ nhu cầu ăn uống, làm gia vị mà nhiều khi còn để tạo màu, phục vụ lễ hội. Người Chăm gọi bộ hiện vật trên là pesani/pêsani. Trong khi đó, TS. Đinh Bá Hòa (nguyên Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bình Định) lại cho rằng, mặc dù loại hiện vật này gắn với đời sống thường ngày của người Chăm xưa nhưng nó có thể còn liên quan đến yếu tố tín ngưỡng.
Thông tin bàn nghiền có mối liên hệ với Linga (“chày”: dương), Yoni (“đe”: âm) của TS. Đinh Bá Hòa không được nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương chia sẻ. Ông cho rằng, không nên nhìn văn hóa Champa đâu cũng là Linga và Yoni. Ông Trần Kỳ Phương dẫn chứng thêm rằng, đồ vật này hiện đang được nhiều người Ấn Độ sử dụng ngay trên đất nước họ.
Dịp này, chúng tôi đã dành ra một khoảng thời gian đáng kể để tìm hiểu về loại “đe” và “chày” vừa nêu. Hóa ra, đúng như nhiều nhà khoa học đã thừa nhận: Nghiên cứu về hiện vật kể trên vẫn còn quá nhiều khoảng trống, trừ việc thống nhất xác định đây là di vật (bàn nghiền) của người Chăm, dùng để nghiền hạt…
Cho đến nay, nhiều tỉnh Tây Nguyên, trong đó có Gia Lai đã tìm thấy đền tháp, tượng, bia ký… Champa. Việc phát hiện thêm một bộ hiện vật đá còn nguyên vẹn của người Chăm tại Chư Păh, cho phép các nhà nghiên cứu có cơ hội tìm hiểu sâu và rộng hơn về một nền văn hóa từng hiện diện ở Tây Nguyên nhiều thế kỷ trước.
NGUYỄN QUANG TUỆ

Có thể bạn quan tâm

Cần phát huy giá trị di tích: “Địa điểm vụ thảm sát nhân dân làng Tân Lập năm 1947”

Cần phát huy giá trị di tích: “Địa điểm vụ thảm sát nhân dân làng Tân Lập năm 1947”

(GLO)- Sáng 6-11, tại TP. Pleiku, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai tổ chức hội thảo khoa học di tích lịch sử “Địa điểm vụ thảm sát nhân dân làng Tân Lập năm 1947, xã Kông Bơ La, huyện Kbang” nhằm hoàn thiện hồ sơ, trình cấp có thẩm quyền đề nghị xếp hạng di tích quốc gia.

Trao giải Cuộc thi đan lát, dệt thổ cẩm truyền thống tạo ra các sản phẩm lưu niệm phục vụ du khách

Trao giải Cuộc thi đan lát, dệt thổ cẩm truyền thống tạo ra các sản phẩm lưu niệm phục vụ du khách

(GLO)- Nằm trong khuôn khổ Tuần lễ hoa dã quỳ-núi lửa Chư Đang Ya, chiều 9-11, tại khu vực sân nhà rông làng Gri, xã Chư Đang Ya (huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai), Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND huyện Chư Păh tổ chức trao giải Cuộc thi đan lát, dệt thổ cẩm truyền thống.

Các nghệ nhân làng Chuet 2 (phường Thắng Lợi) phục dựng lễ báo hiếu cha mẹ tại Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam. Ảnh: Thu

Lễ báo hiếu của người Jrai

(GLO)- Lễ báo hiếu cha mẹ là tập tục văn hóa truyền thống đã có từ xa xưa trong đời sống của cộng đồng người Jrai. Đây là dịp để những người con đền đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục và cầu mong thần linh ban sức khỏe cho cha mẹ.

Bảo tồn bản sắc làng Bahnar - Kỳ cuối: Cần phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Bảo tồn bản sắc làng Bahnar - Kỳ cuối: Cần phát huy giá trị văn hóa truyền thống

(GLO)- Cách đây gần 18 năm, trong một số công trình điều tra văn hóa các làng đồng bào dân tộc thiểu số ở TP. Pleiku thì người ta xếp một số buôn làng trong khu vực, trong đó có làng Wâu và Ktu (xã Chư Á) là làng tương đối có giá trị, đưa vào diện bảo tồn và phát triển.

Sân trường rộn tiếng cồng chiêng

Sân trường rộn tiếng cồng chiêng

(GLO)- Cứ mỗi buổi sinh hoạt, khuôn viên Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Lơ Pang (xã Lơ Pang, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai) lại rộn ràng tiếng cồng chiêng. Âm thanh quen thuộc ấy đến từ đôi tay nhỏ bé của các em học sinh thuộc Câu lạc bộ (CLB) Cồng chiêng của trường.

Người giữ nghề dệt thổ cẩm ở Ia Rsươm

Người giữ nghề dệt thổ cẩm ở Ia Rsươm

(GLO)- Không chỉ dệt thổ cẩm giỏi, chị Rah Lan H’Nghí (SN 1988, buôn Toát, xã Ia Rsươm, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai) còn nhiệt tình chỉ dạy cho chị em trong buôn để góp phần bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Bảo tồn bản sắc văn hóa ở TP. Pleiku dưới góc nhìn mới - Kỳ cuối: Giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa

Bảo tồn bản sắc văn hóa ở TP. Pleiku dưới góc nhìn mới - Kỳ cuối: Giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa

(GLO)- Chính quyền TP. Pleiku đã dành nguồn lực đầu tư để Plei Ốp thành điểm đến của du khách trải nghiệm văn hóa truyền thống và bản sắc dân tộc Jrai thông qua phục dựng một số lễ hội cộng đồng như: cúng giọt nước, pơ thi…

Rơ Châm Nguyên nặng tình với dân ca Jrai

Rơ Châm Nguyên nặng tình với dân ca Jrai

(GLO)-Nhiều năm qua, người dân làng Kte (xã Ia Phí, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) luôn dành sự yêu mến và kính trọng đối với bà Rơ Châm Nguyên bởi bà biết hát và lưu giữ nhiều bài dân ca của dân tộc Jrai.