Nhớ làng

Theo dõi Báo Gia Lai trênGoogle News
(GLO)- Đã lâu không về làng, tôi cảm thấy nhớ. Không nhớ sao được khi mỗi lần về làng, tôi không chỉ có thêm niềm vui, bạn bè, mà còn thêm cơ hội làm phong phú sự hiểu biết về truyền thống văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc thiểu số.

Một buổi sáng cuối tuần, tôi dạo bước đến Quảng trường Đại Đoàn Kết (TP. Pleiku) để chiêm ngưỡng không gian trưng bày “Thiên đường Tây Nguyên-Gia Lai” của nhà sưu tầm Đặng Minh Tâm. Nhìn lại những cổ vật, hiện vật trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, tôi bỗng nhớ về không gian của những buôn làng truyền thống ngày xưa.

Tôi gắn bó với Tây Nguyên đến nay cũng gần nửa thế kỷ. Tôi đã từng ghi dấu chân ở khắp buôn làng của đồng bào Jrai, Bahnar, Giẻ Triêng, Xê Đăng, Ê Đê, Brâu, Rơ Mâm… Từ cảm giác ban đầu ngạc nhiên, lạ lẫm, rồi tìm hiểu, làm quen, dần dần yêu thích và thán phục khi tiếp cận với đời sống văn hóa, phong tục tập quán của cộng đồng các dân tộc nơi đây. Tuy nhiên, sự biến đổi nhanh chóng của kinh tế-xã hội nước ta từ sau ngày giải phóng (1975), nhất là tốc độ đô thị hóa trong thời kỳ đổi mới đã từng bước làm thay đổi vùng đất Tây Nguyên, khiến các buôn làng truyền thống của dân tộc đổi thay.

Đêm hội làng Ốp (phường Hoa Lư, TP. Pleiku). Ảnh: Phan Nguyên

Đêm hội làng Ốp (phường Hoa Lư, TP. Pleiku). Ảnh: Phan Nguyên

Gần đây, bên cạnh việc triển khai chính sách về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc Tây Nguyên nói chung, các địa phương trong khu vực bắt đầu chú trọng thiết lập các dự án bảo tồn buôn làng truyền thống gắn với phát triển du lịch.

Cuối năm 2022, tỉnh Lâm Đồng đã chi hàng chục tỷ đồng để thực hiện dự án bảo tồn 2 làng dân tộc Cơ Ho ở huyện Di Linh và huyện Lạc Dương. Họ cho rằng, chính buôn làng truyền thống là cái nôi lưu giữ các giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc và trực tiếp truyền lại cho thế hệ con cháu nối tiếp và phát huy. Thực hiện dự án chính là một bước tác động, hỗ trợ để tăng “sức đề kháng” cho cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trước sự phân rã, hòa tan, mai một các giá trị văn hóa truyền thống trong nhịp sống hiện đại. Trong đó, chú ý đến cấu trúc cảnh quan môi trường, kiến trúc nhà ở, khôi phục các loại hình văn hóa dân gian, các lễ hội truyền thống, nghề thủ công, phong tục tập quán…

Ở Đak Lak, chính quyền địa phương tập trung xây dựng buôn truyền thống dân tộc Ê Đê-Akô Dhông ở TP. Buôn Ma Thuột thành hình mẫu vừa cổ xưa vừa hiện đại, còn lưu giữ những nét văn hóa điển hình của người Ê Đê như: nhà dài, bến nước, ẩm thực, thổ cẩm…

Đối với tỉnh Gia Lai, làng Ốp (phường Hoa Lư, TP. Pleiku) được xem là làng văn hóa du lịch khá điển hình của địa phương. Đây là làng Jrai đã có lịch sử gần 100 năm, còn lưu giữ những nét văn hóa truyền thống của dân tộc Jrai với một không gian rộng, thoáng, giao thông thuận lợi.

Giữa quý III-2023, tỉnh Kon Tum đã tổ chức hội thảo nhằm tìm ra phương án để bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Brâu, 1 trong 5 dân tộc ít người nhất Việt Nam. Hiện nay, làng truyền thống Brâu ở Đak Mế (Ngọc Hồi, Kon Tum) dường như không còn nữa và một số phong tục tập quán đã bị mai một. Việc khôi phục ngôi làng truyền thống Brâu để bảo tồn và phát huy văn hóa bản địa của dân tộc này đang là bài toán khó đối với các nhà văn hóa và chính quyền địa phương.

Trong vài mươi năm trở lại đây, sự mai một của các buôn làng truyền thống, kể cả những làng buôn ở cách xa đô thị, là do các yếu tố khách quan và chủ quan tác động làm mất đi không gian và môi trường sống, nhất là không gian sản xuất của cộng đồng, như nương rẫy, rừng núi, sông suối bị suy kiệt và thu hẹp. Thứ đến là không gian tín ngưỡng không còn “thiêng” trong niềm tin của cộng đồng, vì các Yàng hộ mệnh như: thần núi, thần sông… dường như vắng bóng trên thực tế; bên cạnh đó, không gian sống và sinh hoạt của cộng đồng bị bó hẹp trong giới hạn cho phép nên thiếu các điều kiện để thực hiện các nghi lễ truyền thống, giữ gìn các nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình.

Do vậy, trong các dự án bảo tồn buôn làng truyền thống, các ngành chuyên môn, nhất là các nhà văn hóa địa phương nên tích cực tham mưu chính quyền địa phương cần tôn trọng và bảo tồn các không gian cần thiết, những cấu trúc không thể thiếu đối với buôn làng truyền thống. Vì thiếu những cấu trúc đó sẽ làm mất đi “phần hồn” của buôn làng. Ví dụ, làng truyền thống người Bahnar đều phải có nhà rông và khu sinh hoạt, khu nhà mồ, bến nước; làng thường đặt bên khu đất bằng phẳng cạnh con sông, con suối. Không gian sản xuất người Bahnar chủ yếu là nương rẫy, ruộng khô và ruộng nước. Cộng đồng Bahnar còn lưu giữ các lễ hội truyền thống và các nghề thủ công truyền thống. Cồng chiêng là nhạc cụ không thể thiếu trong các lễ hội hàng năm của người Bahnar.

Nhớ làng! Nhưng để tìm được một buôn làng truyền thống của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên không phải dễ. Có người bạn từng nói với tôi rằng, sau nhiều năm trở lại, anh thấy nhiều buôn làng các dân tộc Jrai, Bahnar, Ê Đê, Xê Đăng… sao “đổi mới” nhiều quá! Các tập tục, sinh hoạt văn hóa truyền thống của cộng đồng cũng dần phai nhạt.

Nhắc lại điều này để nói lên rằng, việc bảo tồn buôn làng truyền thống các dân tộc Tây Nguyên là vấn đề then chốt và cấp thiết trong bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số hiện nay. Việc bảo tồn buôn làng truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng là xu thế tất yếu đem lại lợi ích, kích thích nội lực của cộng đồng nhằm phát huy tối đa bản sắc văn hóa và sự sáng tạo của các thành viên cộng đồng buôn làng.

Có thể bạn quan tâm

Mùa nấm mối

Mùa nấm mối

(GLO)- Đã 3 mùa mưa qua, khu vườn nhà tôi đều xuất hiện nấm mối. Những búp nấm nhú lên mặt lá ủ sau một thời gian dài ủ meo mầm, khi gặp cơn mưa đầu mùa rồi nắng lên vài hôm, có cơn mưa tiếp theo là những tai nấm mối thân trắng, núm đầu dù màu xám đội lên từng khóm.

Dã quỳ trong sương đêm

Dã quỳ trong sương đêm

(GLO)- Dã quỳ là biểu tượng của sức sống mãnh liệt, kiêu hãnh. Khi gợi nhắc sắc hoa màu nhớ, người ta thường nghĩ đến màu vàng rực rỡ trong nắng ban mai, trong buổi bình minh hé giấc hay rực ấm lúc chiều tà.

Thương hoài bếp lửa

Thương hoài bếp lửa

(GLO)- Ở quê, mẹ tôi vẫn dùng bếp củi. Mỗi lần về quê, tôi rất thích ngồi bên bếp lửa ấy, thi thoảng lại dụi đầu vào vai mẹ. Ngọn lửa tí tách reo vui gọi về trong tôi biết bao kỷ niệm ấu thơ.

Thân Thương loài hoa của núi - Dã quỳ

Thân thương loài hoa của núi

(GLO)- Khi những cơn mưa cuối mùa khép lại báo hiệu mùa khô Tây Nguyên đã đến, những dải hoa dã quỳ (còn có tên cúc quỳ, sơn quỳ, quỳ dại,…) bắt đầu vươn mình khoe sắc. Những đóa hoa dã quỳ nhỏ bé, tràn đầy năng lượng và sức sống, tạo nên những dải sóng đồi vàng rực, mê hoặc lòng người.

Minh họa: HUYỀN TRANG

Nhớ mùa cà phê

(GLO)- Lâu lắm rồi, tôi mới có 1 ngày nghỉ rớt vào giữa tuần. Vui vẻ tận hưởng ngày nghỉ đột xuất cũng là một cách để hưởng thụ cuộc sống. Tôi lấy điện thoại ra gọi bạn. Sau một hồi chuông dài, tôi nghe tiếng bạn giữa vô số thanh âm ồn ào. Bạn nói đang bận hái cà phê.

Minh họa: HUYỀN TRANG

Vườn quê giữa phố

(GLO)- Chẳng biết chủ vườn là ai nhưng tự nhiên lại thấy mến khi họ đã mang chút hương đồng gió nội vào chốn phố xá chật chội. Vườn có rau cải ngồng, diếp cá, rau lang, chuối xanh... Bao nhiêu món rau quê cứ thế bày biện.

Áo bà ba

Áo bà ba

(GLO)- Đang mua hàng thì bỗng nhiên tôi cảm thấy có người phía sau nhìn mình. Tôi quay đầu lại và bất giác mỉm cười chào chị.

Thạch sương sâm - Món quà ký ức

Thạch sương sâm - Món quà ký ức

(GLO)- Khu chợ Bà Định (TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) đông đúc kẻ bán người mua với đủ thực phẩm tươi rói vào sáng sớm. Vậy nhưng, hàng thạch sương sâm của bà Nguyễn Thị Hoa (trú tại 34/25 Hoàng Sa, TP. Pleiku) luôn có sức hút đặc biệt. Dù nắng hay mưa, hàng của bà luôn bán hết trước 8-9 giờ sáng.

Gửi lại trên đồi

Gửi lại trên đồi

(GLO)- Đôi khi, một chuyến đi xa chỉ chừng mấy mươi cây số cũng đủ khiến chúng ta bước ra khỏi cái vòng quẩn quanh thường nhật, thu lấy một ít năng lượng mới trước khi mình bị “mòn” đi bởi những trật tự cũ càng.

Chênh chao mùa về

Chênh chao mùa về

(GLO)- Những ngày này, mưa dường như đã ngừng rơi. Khoảng mênh mông bao la chờn vờn mây trắng bỗng trở thành phông nền cho bức tranh thiên nhiên vời vợi nắng. Gió cũng đã thao thiết trở mùa.

Chiếc áo ấm cũ

Chiếc áo ấm cũ

Mấy ngày nay trời trở lạnh. Mẹ lúi húi dọn tủ đồ, rồi lấy ra chiếc áo len đã cũ, phần ống tay đen nhẻm, lại còn bị bung chỉ một đoạn. Thay vì bỏ đi, mẹ vuốt ve rồi lấy kim chỉ ra khâu khâu vá vá.

Ảnh minh hoạ. Nguồn: Internet

Thương những tàn phai

(GLO)- Giao mùa, khi làn gió mang hơi lạnh ào qua, những chiếc lá khô bứt khỏi cành rơi lả tả. Một chiếc lá rơi, một cánh hoa tàn, một buổi chiều nhạt nắng tạo nên khung cảnh tịch liêu với vẻ đẹp rất riêng. Có người bảo đó là cái đẹp của sự tàn phai.

Ảnh minh hoạ. Nguồn: Internet

Đồ cũ

(GLO)- Có lẽ thuộc tuýp người hoài cổ nên tôi thường tiếc nuối những điều thuộc về xưa cũ. Đôi khi, không hẳn là những khắc khoải mơ hồ mà ám ảnh tôi bằng cả một vùng ký ức ắp đầy nhớ thương day dứt. Một ngày bất giác chạm vào, lòng lại chênh chao nhớ người, nhớ về một thời gian khó ngày xưa.

Bước chạy trong mây

Bước chạy trong mây

Một cuốc chạy bộ ngẫu hứng, từ bờ biển Mân Thái lên đỉnh Sơn Trà (TP.Đà Nẵng) cho tôi vỡ ra nhiều điều. Tôi tự nhủ mình đang có những bước chạy trong mây...

Minh họa: HUYỀN TRANG

Hoài niệm thư tay

(GLO)- Khi ngồi bên hiên nhà cùng cơn mưa cuối mùa, tôi lại nhớ về những người bạn thân từ thuở nhỏ. Đã mấy lần cầm điện thoại, định gọi hoặc nhắn tin trong nhóm, nhưng rồi lại thôi.