Lễ cúng bến nước của người Jrai: Độc đáo, nhân văn

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Cư dân tại chỗ ở thị xã Ayun Pa là người Jrai Chor, sống tập trung ở 26 làng tại các xã: Ia Rbol, Ia Sao, Ia Rtô và Chư Băh. Người Jrai ở Ayun Pa tín ngưỡng “vạn vật hữu linh” nên có nhiều nghi lễ nhằm thỏa mãn nhu cầu đời sống tâm linh, trong đó có lễ cúng bến nước.
Nước có vai trò quyết định trong đời sống. Không có nước thì không thể tồn tại. Trước đây, khi lập làng, người Jrai thường chọn nơi gần sông suối để có nguồn nước nuôi dưỡng sự sống cho con người và phục vụ lao động sản xuất. Mỗi làng Jrai thường có bến nước riêng. Đây cũng là nơi mọi người gặp nhau sau một ngày lao động vất vả, chia sẻ cùng nhau bao nỗi vui buồn.
 Ảnh minh họa: Huy Tịnh
Ảnh minh họa: Huy Tịnh
Người Jrai quan niệm muốn cuộc sống yên ổn, khỏe mạnh thì con người phải quý trọng nguồn nước. Hàng năm, các buôn người Jrai ở Ayun Pa thường tổ chức cúng bến nước nhằm tạ ơn và cầu xin Yàng Bến nước (yang Piên Ia) tiếp tục phù hộ cho dân làng có đủ nước sinh hoạt, sản xuất, không ốm đau, mọi người đều có sức khỏe dồi dào. Nét chung là như vậy nhưng mỗi buôn thường tiến hành một số lễ thức khác nhau. Có lẽ chính điều này làm nên sự phong phú trong văn hóa dân gian nói chung và văn hóa của người Jrai ở Ayun Pa nói riêng.
Mới đây, chúng tôi có dịp chứng kiến lễ cúng bến nước của người dân buôn Rưng Ma Nhiu, xã Ia Rbol. Trước khi làm lễ, già làng thông báo cho cả làng biết ngày giờ tổ chức. Mọi người đóng góp tiền, gà, gạo, rượu tùy theo điều kiện gia đình. Dân làng tập trung dọn vệ sinh sạch sẽ đường xuống bến nước, sau đó mổ heo. Làm heo xong thì cắt phần thịt cúng để riêng gồm: đầu, 1 đùi, đuôi và tim, gan (để sống). Khi cúng, dân làng không được tập trung quá đông ở bến nước mà chỉ có 1 người cúng chính và 3-5 người giúp việc (người Jrai quan niệm như vậy không khí mới trang nghiêm, thần linh mới nghe được lời khấn của con người). Khi già Ksor Hơ cất lên lời khấn linh thiêng cũng là lúc xung quanh hoàn toàn yên tĩnh. Chúng tôi dường như nghe được cả tiếng nước sông đang trôi và tiếng gió đang trườn nhẹ qua những vòm lá.
Trước tiên, già Ksor Hơ thực hiện các lễ thức cúng Thần đất, Thần rừng ở trên bờ, sau đó mới mang thịt, rượu ra cây nêu đã dựng sẵn dưới bến nước. Tại đây, già Ksor Hơ đọc bài khấn cảm tạ Yàng Bến nước và nói lên những ước nguyện của dân làng trong năm mới. Xong các nghi thức dưới bến nước, già Ksor Hơ trở lại nơi đặt 3 ghè rượu ban đầu. Một người phụ nữ lớn tuổi trong làng hút rượu từ 3 ghè cúng, mỗi ghè 1 chén, mời già Ksor Hơ uống hết (tượng trưng cho việc thần linh đã chấp nhận những ước nguyện của con người và vui vẻ cùng uống rượu với người đại diện dân làng).
Lúc này, có 1 hố nước đã vét sẵn ngay bên bờ sông. Sau mấy giờ được lọc qua cát, nước trở nên trong vắt. Xong lễ, phụ nữ của mỗi gia đình đã chuẩn bị các đồ đựng nước và đến lấy nước ở hố này đem về. Sau đó, dân làng cùng nhau ăn uống, vui chơi đến chiều tối. Theo phong tục của buôn Rưng Ma Nhiu, trong lễ cúng bến nước không sử dụng cồng chiêng. Thức ăn không ăn hết thì bỏ lại, không được đem về.
Người trong buôn Rưng Ma Nhiu cho biết lễ cúng bến nước có từ xưa lắm rồi. Mỗi hộ chung tiền đóng góp thì không tốn kém bao nhiêu. Chỉ vài triệu đồng mà dân làng được 1 ngày cùng nhau ăn uống, vui chơi, chuyện trò, tâm sự thoải mái, nói cười rổn rảng. Dư âm niềm vui ấy còn lan mãi sang những ngày sau. Hiện tại, để tổ chức được lễ cúng bến nước hơi khó vì người biết cúng rất ít. Ngoài việc phải biết thực hiện các lễ thức, thuộc bài cúng, chủ lễ phải là người được dân làng tin yêu, kính trọng. Trong cuộc sống, người cúng phải kiêng cữ một số điều như không ăn thịt chó, không được uống rượu say... Già Ksor Hơ là một trong số rất ít người biết cúng thì năm nay cũng đã ngoài 90 tuổi.
Trò chuyện với chúng tôi, già Rmah Phung, già Ksor Kai cùng nhiều người dân bày tỏ sự trân trọng đối với lễ cúng bến nước nhưng cũng trăn trở về sự phai nhạt. Hy vọng rằng, mỗi người dân buôn Rưng Ma Nhiu cũng như các buôn làng khác ý thức được nét đẹp văn hóa truyền thống này để duy trì và bảo tồn.
 THU ÂN

Có thể bạn quan tâm

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.

Tùy theo điều kiện của từng gia đình để chuẩn bị quy mô lễ cúng lớn hay nhỏ

Gia Lai: Độc đáo lễ thổi tai của người Jrai

(GLO)- Nằm trong chuỗi các hoạt động Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện năm 2025, sáng 27-3, tại xã Ia Yeng đã diễn ra lễ thổi tai của người Jrai. Nghi lễ được tái hiện rõ nét giúp du khách hiểu được ý nghĩa văn hóa tâm linh trong đời sống của người Jrai nơi đây.

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

(GLO)- Trên đời có thực sự tồn tại những con người có quyền năng hô mưa gọi gió? Chính hiện thực và truyền thuyết hư ảo đan cài vào nhau khiến lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở thung lũng Ayun Hạ trở thành một hiện tượng đặc biệt, hấp dẫn bởi sự linh thiêng, huyền bí.

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.