Những nghề độc lạ

Là gốm nhưng không phải... gốm

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Sau thời gian dài thực nghiệm, nghệ nhân Đỗ Hữu Triết (51 tuổi, ngụ 66 Chi Lăng, TP.Huế, Thừa Thiên-Huế) sáng tạo thành công chất liệu mới có tên Việt kim diêu có thể đáp ứng nhu cầu sáng tạo nghệ thuật với nhiều đặc tính ưu việt.

ĐẤT SÉT PHA BỘT ĐỒNG

Ở Huế, nhắc đến Đỗ Hữu Triết là người ta nghĩ đến nghệ nhân có nhiều công lao trong phục dựng nghệ thuật pháp lam, góp sức to lớn trong trùng tu các công trình ở Đại nội Huế. Đầu năm 2024, ông cùng nhiều nghệ sĩ thân tín đã lập danh cho một chất liệu mới với tên Việt kim diêu. "Kim là kim loại, diêu là gốm, còn Việt là để thể hiện tính đại diện cho VN, cho sự ưu việt của loại vật liệu này. Nói một cách dễ hiểu, Việt kim diêu là loại chất liệu thuần Việt, được hình thành từ sự phối trộn giữa bột đồng với đất sét, cho phép người nghệ sĩ tạo hình tranh, tượng… đầy mới mẻ", ông nói.

Ông Triết kể, năm 1997, ông sang Nhật Bản học tập công tác bảo tồn di sản trong vòng mấy tháng thì tình cờ biết đến loại chất liệu có tên đất sét kim loại (metal clay). Đây là loại chất liệu được người Nhật tạo nên qua việc trộn một chất kết dính hữu cơ cùng các hạt siêu nhỏ, như vàng, bạc, đồng… để làm trang sức. Dù có giá rất đắt, nhưng với ý định sẽ tìm ra loại chất liệu tương tự mang đậm dấu ấn của VN, ông bấm bụng mua về một mẩu trang sức để nghiên cứu. Ròng rã trong nhiều năm thử nghiệm với nhiều kim loại khác nhau, từ nhôm đến sắt, thép…, ông phát hiện ra rằng chỉ với bột đồng pha cùng đất sét tỷ lệ dưới 50% sẽ cho ra loại chất liệu nửa gốm nửa kim rất bền.

Nghệ nhân Đỗ Hữu Triết giới thiệu tranh do ông sáng tác từ Việt kim diêu. ẢNH: HOÀNG SƠN
Nghệ nhân Đỗ Hữu Triết giới thiệu tranh do ông sáng tác từ Việt kim diêu. ẢNH: HOÀNG SƠN

"Nếu đất sét kim loại bị nung, chất hữu cơ cháy hết để kim loại kết khối và trở về nguyên bản thì Việt kim diêu đưa thẳng bột đồng vào đất sét nên khi nung sẽ cho ra chất liệu có nhiều đặc tính vật lý độc đáo. Hỗn hợp chứa kim loại nên nhiệt độ độ kết khối chỉ ở khoảng 900 độ C, trong khi độ kết khối của gốm thường ở 1.100 độ C. Việt kim diêu có độ co rút thấp nên rất thuận tiện cho các nghệ sĩ điêu khắc, mỹ thuật sử dụng để sáng tác", nghệ nhân Đỗ Hữu Triết phân tích và cho biết thêm điểm đặc biệt nữa là Việt kim diêu khi được tráng men đem đi nung sẽ có sự hòa tan giữa men và kim loại, hiện lên ánh kim cực kỳ đẹp mắt. "Gốm rất khó hoặc phải nung đạt đến 1.300 độ C mới tạo được ánh kim. Dẫu vậy, nhiệt độ quá cao sẽ dễ bị hỏng gốm", ông nói.

PHIÊU CÙNG CHẤT MEN PHÁP LAM

Xưởng sản xuất các sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ pháp lam của ông Đỗ Hữu Triết nay còn đảm nhận thêm nhiệm vụ chế tác các tác phẩm mỹ thuật từ chất liệu Việt kim diêu. Lúc tôi đến, ông Triết đang say sưa ngắm 2 bức tranh có tên Chuyển pháp luânNgôi đền cổ được ông sáng tác cách đây không lâu. Xung quanh chỗ ngồi tiếp khách, ông còn đặt nhiều bức tranh trừu tượng được "vẽ" bởi Việt kim diêu trên những tấm gạch men vuông (60 x 60 cm). Xen lẫn là những bức tượng màu đen, nâu… bật lên ánh kim.

Giới thiệu về 2 bức tranh, ông Triết cho biết Việt kim diêu sau khi đắp thành hình khối trên khung sẽ được phủ lên một lớp men pháp lam với nhiều màu sắc khác nhau. Sau đó, sản phẩm được mang đi nung ở môi trường nhiệt độ cao. "Pháp lam nằm ở đâu trong Việt kim diêu? Đó là câu hỏi tôi luôn trăn trở bởi mình là người phục chế pháp lam thành công với kỹ thuật tráng men lên cốt đồng. Tôi thử nghiệm dùng men pháp lam tráng lên Việt kim diêu và thật sự bất ngờ vì sau khi nung, đồng đã liên kết với men tạo hòa sắc chung rất đặc sắc", ông Triết nói và chia sẻ thêm: "Một kỹ thuật rất khó trong mỹ thuật là hòa sắc nhưng không bị lòe loẹt. Men pháp lam cùng Việt kim diêu tạo nên sắc màu mạnh, đối chọi nhưng lại hòa sắc…".

Chất liệu Việt kim diêu tạo được ánh kim đặc sắc trên một bức tượng do ông Đỗ Hữu Triết sáng tác. ẢNH: HOÀNG SƠN
Chất liệu Việt kim diêu tạo được ánh kim đặc sắc trên một bức tượng do ông Đỗ Hữu Triết sáng tác. ẢNH: HOÀNG SƠN

Dạo một vòng quanh xưởng và thấy những tác phẩm được đắp, nhào nặn từ Việt kim diêu, quả thật người xem rất khó phân biệt nó với đất sét vì màu sắc bên ngoài rất giống nhau. Chỉ khi qua lò nung cùng với lớp men pháp lam phủ lên, sản phẩm từ Việt kim diêu thật sự như được lột xác với ánh kim, màu sắc mỹ miều. "Việt kim diêu là chất liệu kế thừa chất gốm dân gian cộng với những kỹ thuật từ Nhật Bản, chất men của pháp lam sẽ tạo ra những tác phẩm mỹ thuật vượt lên những giá trị cổ truyền của ngành gốm. Cũng như câu chuyện sơn mài vốn dĩ đi từ thủ công mỹ nghệ đã trở thành câu chuyện lớn của mỹ thuật. Tôi mong rằng, với Việt kim diêu, VN sẽ có dòng gốm mỹ thuật nổi tiếng thế giới", ông Triết kỳ vọng.

"Vậy giới mỹ thuật và thị trường đã đón nhận Việt kim diêu thế nào?", tôi hỏi. Ông Triết cho biết nhiều nghệ sĩ đã sử dụng chất liệu này và rất phấn khích. Ông đang mời những họa sĩ tên tuổi tham gia sáng tác tác phẩm từ Việt kim diêu và dự kiến trong năm nay sẽ thực hiện các triển lãm tại Huế, TP.HCM và Hà Nội. Ông cũng làm hồ sơ mang 2 bức tranh đã nêu dự cuộc thi UOB Painting of the year 2024 (một trong những cuộc thi nghệ thuật uy tín ở Đông Nam Á). "Tôi đã bán ra khoảng 10 bức tranh. Những sáng tác từ Việt kim diêu luôn mang giá trị độc bản, đặc biệt là tranh Việt kim diêu phủ men pháp lam được thị trường Âu - Mỹ ưa chuộng vì tính độc đáo của nó. Là gốm nhưng không phải… gốm, bởi Việt kim diêu đã nâng tầm câu chuyện gốm mỹ nghệ thành chất liệu mỹ thuật ở tầm cao hơn", ông chia sẻ.

(còn tiếp)

Theo Hoàng Sơn (TNO)

Có thể bạn quan tâm

Dùng mặt nạ kỹ thuật số để phục hồi tranh. (Ảnh: Franetic)

Công nghệ đột phá phục chế tranh cổ chỉ trong vài giờ

(GLO)-Với những bức tranh có niên đại hàng thế kỷ, bị hỏng nặng, việc phục chế gặp nhiều rủi ro và tiêu tốn thời gian. Một bước đột phá về công nghệ vừa được các nhà khoa học thử nghiệm thành công, đã giải quyết được khó khăn này, đó là phương pháp mặt nạ kỹ thuật số.

Đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi

(GLO)- Người Tây Nguyên làm du lịch không chỉ bằng khu nghỉ dưỡng, mà còn bằng lòng hiếu khách và nghệ thuật kể chuyện. Vậy nên, đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi mà hãy đánh thức nó bằng chính giọng nói của rừng, bằng bàn tay của bà con và bằng tình yêu với buôn làng của mình.

Ý nghĩa các biểu tượng trong lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui

Ý nghĩa các biểu tượng trong lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui

(GLO)- Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui là hiện tượng văn hóa xã hội đặc sắc của cộng đồng người Jrai ở Plei Ơi, xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai. Nghi lễ này tập hợp nhiều biểu tượng văn hóa độc đáo giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới tâm linh của cư dân bản địa.

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

“Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về” - những câu thơ của nhà nghiên cứu Quách Tấn trong biên khảo Xứ trầm hương vừa là sự khẳng định danh xưng của một miền đất, vừa như lời mời gọi lữ khách bốn phương tìm về với thủ phủ của trầm hương Việt Nam.

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

(GLO)- Ở buôn E Kia (xã Ia Rsai, huyện Krông Pa), ông Hiao Thuyên được biết đến là một nghệ nhân tài hoa khi giỏi cả sáo trúc, biểu diễn cồng chiêng, hát dân ca... Bằng những việc làm thiết thực, ông đã góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Jrai và xây dựng khối đại đoàn kết ở buôn làng.

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Nhắc đến đại ngàn Tây Nguyên, có lẽ biểu tượng văn hóa “sừng sững” chính là những mái nhà rông, nhà dài truyền thống của đồng bào các dân tộc. Trong những biến chuyển của thời đại, không gian che chở các hộ gia đình và lan tỏa văn hóa cộng đồng ấy khó tránh khỏi những hư hao, nghiêng ngả.

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

(GLO)- Tuy có sự phát triển của hệ thống thủy lợi song lễ cúng cầu mưa vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống cư dân vùng thung lũng Cheo Reo. Sự đa dạng trong nghi thức cúng của mỗi cộng đồng dân cư đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

(GLO)- Người Bahnar quan niệm rằng mọi sự vật, hiện tượng đều có sự hiện diện của thần linh và con người phải tôn trọng, thờ cúng. Vì vậy, họ có nếp sống, sinh hoạt văn hóa với hệ thống lễ hội vô cùng phong phú, gắn với vòng đời người và chu kỳ canh tác nông nghiệp.

null