Kâm Bul - Lễ cầu an của người Gia Rai

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

Cùng với các lễ hội liên quan đến Yang (Dàng), lúa hay mừng nhà rông… linh thiêng và gần gũi, lễ cầu an (Kâm Bul) của đồng bào Gia Rai (nhánh A Rap) ở làng Ba Rgốc (xã Sa Sơn, huyện Sa Thầy) mang nét đặc trưng.

Nguyên gốc, Kâm Bul để cầu an không bắt buộc phải cúng trâu (hay dê), không cần dựng cây nêu, nhưng sau này, do kết hợp với một số sự kiện trọng đại khác của làng nên Kâm Bul được tổ chức với quy mô cộng đồng làng vẫn có thể được lồng ghép một số nội dung liên quan đến dựng cây nêu.

Theo ông A Nhi - người thích sưu tầm, tìm hiểu văn hóa dân gian của người Gia Rai ở làng Ba Rgốc, trước khi phát rẫy, chuẩn bị vào mùa gieo tỉa mới, dân làng làm lễ Kâm Bul để xua đuổi xui xẻo, rủi ro, cầu mong may mắn tốt lành, mọi người mạnh khỏe, bình an, mùa màng bội thu.

Gắn với tập quán canh tác nương rẫy mỗi năm một vụ, ngày trước, hầu như năm nào, người Gia Rai cũng làm lễ Kâm Bul; song sau này, theo sự thay đổi thói quen sinh hoạt - sản xuất, lễ cầu an ngày càng thưa dần. Đặc biệt, sau nhiều năm vắng bóng, gần đây, làng Ba Rgốc mới có dịp tái hiện Kâm Bul truyền thống, nên lễ này thực sự là dịp vui, dịp tốt được dân làng chào đón.

Không cầu kỳ, kỹ lưỡng như một số lễ hội có dựng cây nêu và ăn trâu, ăn dê, Kâm Bul được tiến hành khá đơn giản với lễ vật chính là con heo, ghè rượu. “Tuy vậy, Kâm Bul luôn đảm bảo các nghi lễ trang trọng và nghiêm túc tuân thủ những điều cấm kỵ liên quan đến tâm linh của mọi người”- già A Bleng ở làng Ba Rgốc lưu ý.

 

Chung tay chuẩn bị lễ hội. Ảnh: TN
Chung tay chuẩn bị lễ hội. Ảnh: TN


Theo trình tự tổ chức Kâm Bul, trước ngày được chọn, trai trẻ trong làng đã vào rừng chặt cây, lồ ô, le mang về tập trung ở gần nhà rông. Riêng bông lau thì sáng sớm hôm tổ chức lễ cầu an mới được lấy về cho tươi mới. Vì Kâm Bul được tổ chức trước kỳ chọn rừng, phát rẫy, đó cũng là mùa bông lau nở rộ, nên rất thích hợp khi lấy loại bông này để chế tác hình nộm người dùng trong buổi lễ.

Sau nhiều năm bỏ ngỏ, ở Kâm Bul lần này, các già làng vẫn là những “thợ cả”, vừa “chỉ đạo” vừa trực tiếp đảm nhận các phần việc chuẩn bị và tiến hành nghi lễ. Tuổi cao sức yếu, song già A Bleng vẫn nhanh chóng hoàn thành ba chiếc lồng nan bằng lồ ô với ba kích cỡ khác nhau để làm khung của hình nộm. Từ “bộ khung” vững chắc này, già làng A Sưp và ông A Dưm cẩn thận gắn từng cây bông lau vào cho kín và hợp lý, khéo léo tạo nên dáng hình con người. Một số nam giới khác thì khẩn trương chẻ đẽo cung tên, khung nỏ, những chiếc đao lớn, đao nhỏ… Mỗi hình nộm bằng bông lau được gắn mặt nạ, tạo dáng cầm nỏ là hoàn chỉnh hình người được dùng trong lễ cầu an. Trong số 3 hình nộm người, có một hình đàn ông, một hình phụ nữ và một hình trẻ nhỏ.

Trong lúc các vị cao niên tập trung làm hình nộm thì các chàng trai nhanh tay làm thịt heo, các chị em và các cháu gái nhặt rau, chuẩn bị rượu cần, cơm lam nấu trong ống nứa.

Khi mọi việc hoàn tất, già làng A Sưp tập hợp bà con và chủ trì tiến hành lễ cầu an. Sau nghi lễ “mở màn”, già làng tập trung một “đội quân” sẵn sàng hành lễ. Được chọn tham gia vào lực lượng này trong buổi lễ năm nay là các bé trai nhanh nhẹn, tháo vát, trang nghiêm với đao, kiếm trên tay. Các “chiến binh” cùng “xuất chinh”, kéo về cuối làng, tỏa ra đầu làng, đến một số gia đình (mang tính tượng trưng) nhằm xua đuổi mọi điều rủi ro, xui xẻo đã gặp trong năm cũ. Sau đó, “đội quân” trở lại nhà rông.

 

Làm hình nộm người. Ảnh: T.N
Làm hình nộm người. Ảnh: T.N


Già làng lấy bát tiết heo pha với nước rượu lần lượt bôi lên ba hình nộm do những người già có uy tín của làng tự tay mang vào. Vừa bôi rượu tiết lên hình nộm, già làng vừa cất lời khấn cầu cho dân làng được mạnh khỏe, bình an, tránh xa bệnh tật, tai ương; cầu cho mọi người mọi nhà gặp nhiều may mắn trong sản xuất, gặt hái mùa màng bội thu. Sau khi đã được “làm phép”, ba hình nộm được mang ra ngoài và đặt vào các vị trí đã định: Hình nộm đàn ông được đặt trước nhà rông, hình phụ nữ dựng trước cổng làng, hình nộm trẻ em cắm ở cuối làng. Tất cả đều tượng trưng cho sức mạnh siêu nhiên và ý chí của dân làng chủ động ngăn chặn điều xấu, cái ác xâm nhập vào cộng đồng.

Định vị ba hình nộm, mọi người trở về nhà rông. Già làng thực hiện nghi lễ cuối cùng là cúng ghè. Ở cột chính nhà rông, một chiếc ghè nhỏ đã được buộc sẵn cùng với lễ vật gồm miếng gan heo tươi và thịt đầu heo (nấu chín). Già làng cùng hai vị lão niên uy tín của làng cùng ngồi quanh ghè rượu. Lần này, nghi lễ cầu khấn có phần khác với phần khấn cầu khi bôi rượu tiết heo trước đó, vì trong khi già làng đọc lời khấn chính, người già bên cạnh còn hòa thêm những câu khấn phụ họa, tạo thành chuỗi âm thanh vừa linh thiêng vừa huyền bí.

Khấn xong, già làng khai ghè, mời các vị cao niên thưởng thức trước rồi lần lượt mọi người cùng uống rượu ghè. Đáng chú ý, ghè rượu chỉ có một cần rượu để mọi người uống chung, thể hiện tinh thần đồng cam cộng khổ, cùng chia ngọt sẻ bùi. Thức ăn được dọn ra để mọi người cùng vui. Lễ Kâm Bul kết thúc, mọi người ai về nhà nấy.

Kâm Bul cũng như các lễ hội khác ở làng, mang tính cộng đồng cao. Đây là dịp để mọi người gặp gỡ, chuyện trò, tâm sự, cởi mở sẻ chia. Có một điều rất đáng chú ý là sau khi kết thúc cúng ghè - nghi thức cuối cùng trong lễ cầu an, già làng và các vị cao niên cùng ngồi lại với nhau, khơi mào câu chuyện của cả làng. Mọi người cùng nhìn lại một năm đã qua, dự định về công việc, cuộc sống sắp tới. Chỉ gói gọn trong một ngày và hiện không còn phải “kiêng làng” như tập tục cũ, Kâm Bul như vẫn tiếp thêm cho mọi người, mọi nhà niềm tin và sức mạnh kiên định vượt qua khó khăn, thử thách để bước vào một chặng đường mới gặp nhiều may mắn và gặt hái thành công.

http://www.baokontum.com.vn/van-hoa-the-thao-du-lich/kam-bul-le-cau-an-cua-nguoi-gia-rai-18041.html

Theo THANH NHƯ (baokontum)

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.