Ia Ka: Lưu giữ nghề dệt truyền thống

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Dòng chảy hối hả của cuộc sống tưởng như đã cuốn nghề dệt truyền thống với những nguyên liệu thiên nhiên như sợi bông, vỏ cây... trôi vào dĩ vãng. Vậy nhưng, ở một số làng thuộc xã Ia Ka (huyện Chư Pah, Gia Lai), những người phụ nữ Jrai bản địa vẫn còn lưu truyền nghề dệt thổ cẩm như nó vốn có từ bao đời nay.


Mùa tìm sợi

Khi Tây Nguyên đón những cơn mưa cuối mùa, gió heo may bắt đầu thổi qua buôn làng và dã quỳ trên đồi chớm nở là lúc chị em phụ nữ Jrai bắt tay chuẩn bị cho mùa lấy sợi.

Bà Rơ Châm Wo (70 tuổi, làng Mrông Yố 2) kể lại: Sợi dệt thổ cẩm được người Jrai lấy từ nhiều loại cây khác nhau như: sợi cây bông (phun paih), chuối (phun tơi), cây mo (phun mo)…, riêng sợi bông được dùng phổ biến nhất. Mỗi khu vườn của người Jrai luôn có đủ các thứ cây phục vụ nhu cầu ăn, mặc, chữa bệnh của con người, trong đó có cây bông vải để lấy sợi dệt thổ cẩm.

Với người Jrai, phụ nữ muốn “bắt chồng” phải biết dệt vải. Tấm vải dệt khi về nhà chồng là vật phẩm thể hiện sự tài hoa, khéo léo của cô gái đối với gia đình chồng. Bởi vậy, ngay từ nhỏ, các cô gái Jrai đã theo mẹ lên rẫy hái bông, lựa bẹ chuối về làm sợi. Tháng 10 là thời điểm cây bông cho thu hoạch. Những cơn gió heo may lạnh se sắt sẽ làm nứt vỏ trái bông, lộ ra đám sợi tơ trắng như mây, mềm mịn. Khi ấy, chỉ cần gỡ nhẹ đám sợi bông, vo thành kén và mang về nhà phơi khô, cất trữ chờ ngày đem ra dệt. Còn sợi chuối được người Jrai rút từ những bẹ chuối khô (pơtơi krô). Sợi chuối bắt buộc phải ngâm qua nước và luộc trong một khoảng thời gian nhất định mới trở nên bền chắc. Để có đủ sợi dệt vải cho các thành viên trong gia đình đón mùa ning nơng, những người phụ nữ Jrai phải làm việc cật lực ròng rã hàng tháng trời.

 Câu lạc bộ Phụ nữ dệt thổ cẩm kết hợp phát triển du lịch cộng đồng xã Ia Ka. Ảnh: Đ.T
Câu lạc bộ Phụ nữ dệt thổ cẩm kết hợp phát triển du lịch cộng đồng xã Ia Ka. Ảnh: Đ.T



Kỹ thuật pha màu, nhuộm sợi là công đoạn đòi hỏi nhiều sự tinh tế. Đảm đương công đoạn này phải là những người có kinh nghiệm dệt lâu năm. Đây cũng là phần quan trọng quyết định giá trị thẩm mỹ của tấm thổ cẩm. Tất cả những màu nhuộm đều có thể tạo ra từ cây trái tự nhiên trên rừng hoặc trồng quanh vườn nhà. “Thổ cẩm người Jrai có đặc trưng mạnh về gam màu nóng. Một số màu chủ đạo là: đỏ, đen, trắng, vàng, xanh, cam… thể hiện sự khỏe khoắn, uy quyền. Người ta dùng củ nghệ tạo ra màu vàng, cam; hạt phun sut (hạt điều màu) để tạo thuốc nhuộm màu đỏ; cây chuối khi đem ngâm với liều lượng và thời gian khác nhau sẽ cho ra thuốc nhuộm màu đen…”-bà Wo chia sẻ.

Thổ cẩm xưa quý hơn vàng

Bà Wo hiện còn lưu giữ một vài tấm vải thổ cẩm xưa được dệt nên từ sợi cây cỏ, hầu hết là váy áo và chăn đắp. Trong đó, bà quý nhất là chiếc váy mẹ đã gửi gắm lại khi gần đất xa trời. Trải qua hàng chục năm tồn tại, chiếc váy thổ cẩm vẫn mềm mại, nguyên vẹn, duy chỉ có màu sắc lạt phai sờn đi ít nhiều. “Có người tìm về nhà mình và ngỏ ý muốn mua lại chiếc váy này nhưng mình không bán. Mình sẽ để lại cho con gái sau này”-bà Wo tâm sự.

 


Bà Rơ Châm HKen-Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ia Ka, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Phụ nữ Dệt thổ cẩm kết hợp Phát triển Du lịch cộng đồng xã Ia Ka: “Thổ cẩm Ia Ka nổi tiếng về độ sắc sảo, bền đẹp. Nhờ giữ được nghề dệt truyền thống nên Ia Ka ngày càng thu hút nhiều người tìm về mua thổ cẩm. Chúng tôi cũng sẽ khôi phục, xây dựng nghề dệt xưa trở thành điểm nhấn độc đáo để thu hút khách du lịch về với địa phương trải nghiệm du lịch cộng đồng”.
 

Tấm vải thổ cẩm dệt từ cây cỏ tự nhiên luôn mềm mại dù bề mặt khá thô ráp và khi cầm có cảm giác nặng tay hơn so với thổ cẩm dệt từ sợi chỉ công nghiệp. Theo bà Wo, khoảng 20 năm trước, nghề dệt thổ cẩm truyền thống còn phổ biến ở vùng Ia Ka. Từ khi có sợi chỉ công nghiệp và cây rừng ngày càng ít đi, chị em mua sợi chỉ về dệt cho tiện. Xét về giá trị, tất nhiên, thổ cẩm dệt từ sợi công nghiệp không thể tinh tế bằng thổ cẩm truyền thống.

Đáng quý là, ở Ia Ka hiện nay một số phụ nữ vẫn tìm kiếm những nguyên-vật liệu từ tự nhiên để dệt thổ cẩm. “Thỉnh thoảng mình vẫn dệt thổ cẩm từ sợi cây rừng. Bây giờ, dệt được một tấm vải thổ cẩm tự nhiên phải tính bằng mùa, bằng năm bởi phải dành nhiều thời gian trồng cây lấy sợi, ủ màu, dệt…”-bà Rơ Châm Bloi (75 tuổi, làng Mrông Ngó 3) nói. Bà Bloi chia sẻ, công đoạn dệt thổ cẩm bằng nguyên liệu truyền thống cầu kỳ hơn rất nhiều so với dệt bằng sợi len công nghiệp. Sợi bông sau khi thu hoạch về phải lọc sạch hạt bông. Sau đó, đánh tung bông, rồi lại vo thành từng kén nhỏ để kéo sợi. Việc kéo sợi phải rất khéo léo để sợi chỉ được đều, mịn. Sợi chỉ kéo ra được căng lên tấm khung lớn, sau đó dùng bàn chải đánh mịn một lượt nữa trước khi cuộn lại đem nhuộm màu. Nếu sợi không được làm đều, khi dệt tấm vải sẽ chỗ dày chỗ mỏng và thiếu bền chắc.

Họa tiết, hoa văn trên thổ cẩm truyền thống của người Jrai vùng Ia Ka khá độc đáo; ngoài những họa tiết thông thường còn có những đường nét, hình khối khắc họa rất đỗi sinh động đời sống sinh hoạt, lao động của người Jrai như: cây nêu, con voi, con chó, hoạt cảnh phụ nữ giã gạo… Chị Phạm Mỹ Hạnh-một Việt kiều định cư tại bang California (Hoa Kỳ)-người từng đặt mua đến 6 bộ thổ cẩm vùng Ia Ka dù giá thành đắt gấp nhiều lần so với thổ cẩm dệt bằng sợi len công nghiệp-chia sẻ: “Một lần về Ia Ka, tôi yêu mến con người và văn hóa nơi đây, đặc biệt là đồ thổ cẩm. Bởi vậy, tôi cùng bạn bè đã đặt mua sản phẩm thổ cẩm của các bà, các chị ở Ia Ka. Thổ cẩm của người Jrai ở đây có nét đẹp khoáng đạt, hồn hậu, hoang sơ và cho thấy con người luôn hòa mình với thiên nhiên”.

Lê Hòa
 

Có thể bạn quan tâm

Những người giữ hồn dân ca Jrai

Những người giữ hồn dân ca Jrai

(GLO)- Nhằm bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa của dân tộc Jrai, nhiều nghệ nhân ở xã Ia Rbol (thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai) từng ngày âm thầm lưu giữ những làn điệu dân ca như một cách thể hiện tình yêu với cội nguồn.

Lưu giữ “men say” của đại ngàn

Lưu giữ “men say” của đại ngàn

(GLO)- Hiện nay, nhiều gia đình người dân tộc thiểu số ở Gia Lai vẫn giữ nghề ủ rượu cần truyền thống từ men lá tự nhiên. Theo thời gian, họ đã cùng nhau lưu giữ “men say” của đại ngàn, giúp cho thức uống mang đậm dấu ấn văn hóa của cộng đồng các dân tộc ở Tây Nguyên được chắp cánh bay xa.

Gương mặt thơ: Trúc Phùng

Gương mặt thơ: Trúc Phùng

(GLO)- Đây là số cuối cùng của chuyên mục “Gương mặt thơ” trên báo Gia Lai Cuối tuần do tôi phụ trách.Chuyên mục đã đi được hơn 2 năm (từ tháng 10-2022), tới nay đã giới thiệu tác phẩm của hơn 100 nhà thơ nổi tiếng trên thi đàn cả nước.

Người Mường ở xã Ia Lâu “giữ lửa” cồng chiêng

Người Mường ở xã Ia Lâu “giữ lửa” cồng chiêng

(GLO)- Rời quê vào thôn Đà Bắc (xã Ia Lâu, huyện Chư Prông) lập nghiệp đã hơn 30 năm, nhưng cộng đồng người Mường vẫn luôn duy trì và nỗ lực bảo tồn văn hóa cồng chiêng của dân tộc. Với họ, “giữ lửa” cồng chiêng chính là cách làm thiết thực nhất tạo sự gắn kết bền chặt với quê hương, nguồn cội.

Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là di sản có tiềm năng khai thác kinh tế du lịch. Ảnh: Minh Châu

Những ngày làm hồ sơ “Không gian văn hóa cồng chiêng”

(GLO)- Ngày 23-3-2004, Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch) ban hành quyết định về việc xây dựng hồ sơ ứng cử quốc gia “Vùng văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên” là di sản tiếp nối trình UNESCO công nhận là kiệt tác di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại.

Về miền di sản

Về miền di sản

(GLO)- Những địa danh lịch sử, điểm di sản là nơi thu hút nhiều người đến tham quan, tìm hiểu. Được tận mắt chứng kiến và đặt chân lên một miền đất giàu truyền thống luôn là trải nghiệm tuyệt vời và xúc động đối với nhiều người.

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

(GLO)- Tại Kỳ họp thứ 19 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể diễn ra tại Thủ đô Asunción (Cộng hòa Paraguay) vào ngày 4-12, UNESCO đã chính thức ghi danh Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

“Điểm sáng văn hóa vùng biên”

“Điểm sáng văn hóa vùng biên”

(GLO)- Năm 1993, Sở Văn hóa-Thông tin (VH-TT) và Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Gia Lai đã ký kết chương trình phối hợp hành động với nhiều hoạt động thiết thực, trong đó có mô hình “Điểm sáng văn hóa vùng biên”.