Chuyện một “công trình sư” Bahnar

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Sau khi hoàn tất việc cắt lúa, ông Chánh thư thái ngồi trò chuyện cùng chúng tôi bên ghè rượu. Phẩm chất nghệ sĩ của người nông dân với tư cách “công trình sư” một loạt công trình, mô hình ghi dấu bản sắc văn hóa tại Quảng trường Đại Đoàn Kết (TP. Pleiku) hiện diện trước mặt chúng tôi.

Nghệ nhân Bahnar đến từ làng Đê Klanh (xã Đak Krong, huyện Đak Đoa, tỉnh Gia Lai) này là người chủ trì nhóm thợ của làng dựng ngôi nhà rông tại khu trưng bày cổ vật Thiên đường Tây Nguyên-Gia Lai và cụm tượng gỗ dân gian cạnh dàn cồng chiêng lớn nhất Tây Nguyên tại Quảng trường Đại Đoàn Kết.

2-ong-chanh-buoc-dau-trao-truyen-thanh-cong-von-quy-van-hoa-bahnar-cho-2-nguoi-con-trai.jpg
Ông Chánh (ở giữa) bước đầu trao truyền thành công vốn quý văn hóa Bahnar cho 2 người con trai. Ảnh: P.D

Khi tham quan khuôn viên Bảo tàng tỉnh, du khách còn được chiêm ngắm một số công trình khác của ông Chánh và những người thợ lành nghề tạo ra như: cụm nhà rông, nhà sàn thuộc mô hình phục dựng Làng kháng chiến Stơr (quê hương Anh hùng Núp); gần đó là mô hình nhà rông, nhà dài thu nhỏ đầy bản sắc.

Gia Lai hiện có lực lượng nghệ nhân khá đông đảo. Họ đang gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa ở nhiều lĩnh vực: ẩm thực, đan lát, tạc tượng, dệt thổ cẩm, truyền dạy cồng chiêng, hát dân ca, hát kể sử thi... Trong đó, một số nghệ nhân phát huy vai trò bảo tồn hiệu quả kiến trúc nhà rông, nhà sàn. Kiến trúc nhà ở là di sản, hội tụ tinh hoa và bản sắc của một dân tộc. Với đồng bào Tây Nguyên, ai nắm được kỹ thuật dựng nhà rông được xem là người tài của làng.

Đáng chú ý, kinh nghiệm làm nhà rông truyền đời từ người già sang người trẻ mà chẳng cần giấy bút, ghi chép. Tất cả việc đo đạc, kẻ vẽ đều diễn ra… trong đầu, với sự tính toán chuẩn xác về tỷ lệ sao cho “trái tim của làng” đảm bảo các yếu tố kỹ thuật, mỹ thuật, vững chãi trong nắng mưa. Dựng ngôi nhà rông là một công trình đúng nghĩa nên người đứng đầu chỉ đạo, hướng dẫn thực sự tài hoa rất mực của cộng đồng.

Ngồi trước hiên nhà sàn của gia đình, ông Chánh chậm rãi kể: Từ nhỏ, ông đã theo chân người già trong làng, xem cách họ dựng nhà rông, cách làm ra một chiếc đàn truyền thống. Cách đây hơn 20 năm, ông nhận thấy “giá trị kinh tế của văn hóa” khi có người đặt mua một số loại nhạc cụ do ông làm ra.

Khi ai có nhu cầu làm nhà sàn để ở hoặc những làng lân cận muốn làm nhà rông nhưng thiếu “công trình sư”, ông liền nhận làm. Dần dà, nhiều nơi biết tiếng nghệ nhân tài hoa này và mời về hỗ trợ, kể cả ở Kon Tum. Điều này lý giải vì sao ông được Bảo tàng tỉnh đặt hàng thực hiện các công trình, mô hình tại đây.

1bg-ngoi-nha-rong-do-ong-chanh-va-top-tho-lang-de-klanh-dung-tai-khu-trung-bay-co-vat-thien-duong-tay-nguyen.jpg
Ngôi nhà rông do ông Chánh và tốp thợ làng Đê Klanh dựng tại khu trưng bày cổ vật Thiên đường Tây Nguyên-Gia Lai. Ảnh: P.D

Ông Chánh cho biết: Nhà rông tọa lạc ở mặt tiền khu Thiên đường Tây Nguyên-Gia Lai trước kia nằm ở khuôn viên Bảo tàng tỉnh. Với công trình này, ông và đội thợ làm ròng rã trong 11 ngày mới hoàn thành. Cái khó nhất là dựng cột kèo, trang trí hoa văn nhưng ông đều đã “nằm lòng”.

Khi khu trưng bày cổ vật chuẩn bị ra mắt, ngôi nhà rông được di dời về đây; ông và tốp thợ làm thêm ngôi nhà sàn và một số căn chòi nhỏ để trang trí. Tất cả đều đảm bảo nguyên bản tranh tre nứa lá. Loại nguyên liệu khá hiếm hiện nay là tranh thì lại không khó kiếm với người làng Đê Klanh, bởi người dân nơi đây duy trì khu đất trồng cỏ tranh trên núi làm vật liệu dựng nhà rông, nhà sàn truyền thống.

Ông Lê Thanh Tuấn-Giám đốc Bảo tàng tỉnh: “Chúng tôi trân trọng ông Chánh, một nghệ nhân có tay nghề cao, có tinh thần trách nhiệm, tâm huyết với văn hóa dân tộc. Nhiều năm qua, chúng tôi mời ông thực hiện một số công trình trong khuôn viên Bảo tàng tỉnh và Quảng trường Đại Đoàn Kết nhằm góp phần bảo tồn, quảng bá bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc”.

Đi nhiều nơi, thực hiện nhiều công trình nên ông Chánh có sự nhanh nhạy, cởi mở của người giao lưu rộng. Trò chuyện với chúng tôi, Nghệ nhân Ưu tú Rơ Châm Tih (làng Jút 1, xã Ia Dêr, huyện Ia Grai) cho hay: Ông và ông Chánh biết nhau qua mạng xã hội và những lần gặp gỡ. Sau đó, họ đến chơi nhà, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau. “Những người Bahnar, Jrai còn biết làm nhà rông ở Gia Lai rất hiếm, riêng ở Pleiku thì đố người nào làm được. Anh Chánh là người làm nhà rông giỏi, tâm huyết với văn hóa dân tộc nên tôi rất quý mến”-Nghệ nhân Ưu tú Rơ Châm Tih khẳng định.

33.jpg
Nghệ nhân này còn có thể chế tác, biểu diễn nhiều loại nhạc cụ dân tộc. Ảnh: P.D

Không chỉ vậy, ông Chánh còn biết chế tác và diễn tấu nhiều loại nhạc cụ khác nhau như t’rưng, k’ni, goong… Gần đây nhất, tháng 10-2024, ông đảm nhận tạc tượng để thay thế nhóm tượng cũ đã hư mục sau thời gian dài đặt ngoài trời, cạnh dàn cồng chiêng tại Quảng trường Đại Đoàn Kết.

Ở tuổi 52, nghệ nhân đã trao truyền thành công vốn kiến thức mình đang nắm giữ cho 2 người con. Ngồi cạnh cha, anh Thương (28 tuổi), con trai đầu của ông bày tỏ: “Trong làng giờ không nhiều người biết làm nhà rông, nhà sàn, tạc tượng. Mình muốn học theo cha để sau này giữ lại truyền thống. Lúc đầu vất vả nhưng dần cũng quen”.

Gặp gỡ những người thực hành văn hóa tại Gia Lai, chúng tôi nhận ra một điều đáng quý, đó là họ ý thức được giá trị vốn quý văn hóa dân tộc, bản sắc độc đáo mà cộng đồng đang sở hữu. Cùng với tình cảm yêu mến và niềm tự hào, vốn quý ấy còn mang lại sinh kế cho họ.

“Khó khăn thì nhiều lắm, nhưng tôi vẫn cố gắng động viên con cái học theo để giữ gìn văn hóa dân tộc mình”-ông Chánh vui vẻ trò chuyện, rồi cầm chiếc đàn goong lên chỉnh dây, diễn tấu một bản nhạc trong trẻo giữa mướt xanh vườn rẫy.

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.