Trước đây, do phụ thuộc nguồn nước tự nhiên nên người Jrai chỉ trồng được 1 vụ lúa/năm. Ngày nay, nhờ nguồn nước dồi dào từ các công trình thủy lợi nên người Jrai đã trồng được 2 vụ lúa/năm. Đa phần bà con ở lại trên rẫy để thuận tiện cho việc trồng trọt và bảo vệ thành quả lao động. Vậy nên, trong rẫy của người Jrai bao giờ cũng có một cái chòi. Sau khi thu hoạch nông sản, tất cả sẽ được cất giữ tại chòi rẫy. Theo quan niệm của người Jrai, việc ở chòi rẫy còn thể hiện tình cảm của họ đối với cây lúa.
 |
Minh họa: HUYỀN TRANG |
Chòi rẫy được dựng lên từ tranh, tre, nứa, lá; là kiểu kiến trúc nhà sàn đơn giản. Chòi có kích thước nhỏ gọn, chiều ngang chỉ khoảng 1,5 m, chiều dài khoảng 2 m và cao chừng 2 m. Người ta sử dụng dây để buộc cây gỗ nhỏ lại với nhau và đây cũng chính là điểm tựa để lót sàn. Sàn được lót bằng gỗ thô mộc nằm song song với mặt đất. Ngày trước, chòi rẫy được lợp bằng tranh nhưng nay được lợp tôn cho thuận tiện.
Có 2 dạng chòi rẫy: chòi rẫy để ở và chòi rẫy dùng làm chỗ nghỉ tạm giữa buổi làm. Chòi rẫy để ở được thưng vách kín 4 mặt và có khóa. Nơi này được chủ nhân sử dụng để cất dụng cụ lao động; cũng có khi được dùng để cất tạm hoa màu khi chưa kịp mang về nhà.
Cuộc sống nơi chòi rẫy bao giờ cũng có cái thú vị riêng. Chỉ cần rẫy gần nguồn nước, bà con sẽ mang theo gạo, thực phẩm khô, mắm muối, gia vị kết hợp với rau quả được trồng hay kiếm được tại rẫy là đã có bữa cơm tươm tất. Sau những giờ lao động mệt nhọc, con người được tận hưởng không khí trong lành từ thiên nhiên, bầu bạn cùng cỏ cây, chim muông hẳn thấy cuộc đời cũng rất nhiều thi vị.
Đối với loại chòi rẫy dùng làm chỗ nghỉ tạm thì thường được dựng giữa cánh đồng. Đây là nơi tránh ánh nắng gắt, trú cơn mưa rào hay là nơi trẻ em nghỉ ngơi mỗi lần theo mẹ ra đồng. Có lần, khi đi ngang khu ruộng lúa của người Jrai, tôi bắt gặp một chị địu con đi làm. Để con nhỏ có giấc ngủ ngon giữa buổi, chị buộc võng vào 2 cột chòi, ru cho con ngủ say rồi lại ra làm cỏ lúa ngay cạnh đấy, vừa làm vừa trông con. Khung cảnh ấy thật yên bình.
Những chòi rẫy xinh xắn tạo vẻ nên thơ cho những cánh đồng lúa. Dù là vào thời điểm lúa mới lên xanh hay chín vàng, chòi rẫy vẫn nổi bật với 2 mái áp 2 bên tạo hình tam giác cân đứng trên 4 cọc trụ vững chãi giữa không gian mênh mông. Có lần, tôi ghé vào một chòi rẫy, ngồi lên sàn ván mát rượi để tận hưởng làn gió mát quyện cùng hương lúa, thấy tâm hồn như hòa cùng bao la sóng lúa dịu dàng.
