Thêm 2 sử thi Bahnar giàu tính nghệ thuật

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Sau 26 sử thi Dăm Giông của dân tộc Bahnar do Nhà xuất bản Khoa học xã hội công bố từ năm 2005 trở lại đây, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Dũng tiếp tục trình làng 2 sử thi mới là “Bia Phu đeo đá” và “Giông nhặt nhẫn của Sut Yang”.

“Bia Phu đeo đá” là câu chuyện kể về anh hùng Dăm Giông và Dăm Giơ đi tìm cây dầu rái để trang trí cho những chiếc gùi mới đan. Khi đi rừng, Dăm Giông thấy con chim de de đẹp liền bắn mũi tên trúng cánh chim. Con chim bị thương mang mũi tên bay về làng.

Hai anh em theo dấu chim đi tìm thì vô tình nhặt được chiếc hoa tai bạc của ai đó đánh rơi và có ý đi tìm người để trả lại vật trang sức quý. Trong lúc đó, 2 chàng trai lại gặp người đẹp Bia Phu, con gái của Rơh giàu có ở làng bên.

Bia Phu khi gặp Dăm Giông đã yêu ngay từ cái nhìn đầu tiên. Sau đó, Bia Phu đã tìm gặp lại Giông và 2 người thề nguyền kết nghĩa vợ chồng. Nhưng cha của Bia Phu không đồng ý và muốn con gái mình bắt chồng giàu có ở hạ nguồn, đó là Dăm Jrai và Dăm Lao, những chàng trai ngỗ nghịch.

Vừa bị cha ép buộc, vừa bị 2 chàng trai ở hạ nguồn bắt về làm vợ, nhưng Bia Phu quyết không chịu và bỏ trốn. Bia Phu còn lấy đá đeo vào bụng giả mang thai để lừa 2 chàng trai xấu tính; đồng thời nàng còn lấy cắp những vũ khí thần kỳ của Dăm Jrai và Dăm Lao. Mâu thuẫn đã đến hồi cao trào, 2 chàng trai cùng bọn xấu ở hạ nguồn kéo lên thượng nguồn để đánh nhau với Dăm Giông nhằm cướp lại người đẹp Bia Phu.

Cuối cùng, chiến thắng thuộc về người anh hùng Dăm Giông và trai tráng ở thượng nguồn. Cộng đồng dân làng vui vẻ tổ chức đám cưới cho Bia Phu và Dăm Giông.

tsnguyen-tien-dung-cung-lam-viec-voi-nghe-nhan-a-luu-ve-su-thi-bahnar.jpg
TS.Nguyễn Tiến Dũng cùng làm việc với nghệ nhân A Lưu về sử thi Bahnar. Ảnh: B.Q.V

Ở đây, bên cạnh nội dung và mô típ quen thuộc trong các sử thi ở Tây Nguyên, chúng ta thấy nổi bật ở các tác phẩm này là xã hội của người Bahnar đã vượt ra ngoài cộng đồng bình đẳng nguyên thủy, không có phân chia giai cấp mà đã bắt đầu chớm nở sự phân biệt tầng lớp giàu nghèo. Đó cũng là quy luật tất yếu sự phát triển của xã hội loài người.

“Giông nhặt nhẫn của Sut Yang” cũng là tác phẩm nằm trong vòng tuần hoàn của những anh hùng sử thi Tây Nguyên: đánh nhau-làm lụng-cưới vợ. Ở đây, người con gái xinh đẹp Sut Yang ở hạ nguồn có nhẫn quý từ người cha cho để làm bùa hộ mệnh. Đó là vật được thần linh ban tặng-Hơdang rang Hơng lăng.

Trong một lần đi tắm, nàng đã để quên nhẫn quý ở giọt nước. Chim klang hơ drăng đã cắp chiếc nhẫn quý ấy đánh rơi ở chòi rẫy của Dăm Giông và chàng đã nhặt được. Bị mất nhẫn, Sut Yang buồn rầu, không ăn uống mấy ngày liền. Cha nàng sai con trai đi tìm khắp nơi nhưng vẫn bặt vô âm tín.

Nhìn con gái đau buồn, cha nàng tuyên bố, chàng trai nào tìm ra nhẫn quý ấy sẽ được cưới con gái của ông làm vợ. Nghe tin, trai tráng khắp hạ nguồn ra sức tìm kiếm nhưng vẫn không có kết quả. Cuối cùng, cha nàng sai con trai lên xứ thượng nguồn để tìm. May mắn, anh trai nàng gặp Dăm Giông-chàng trai nhặt được nhẫn quý của Sut Yang. Khi nhận lại nhẫn quý, Sut Yang đã rung động trước chàng trai dũng mãnh, thật thà Dăm Giông.

Trước đó, cha của Sut Yang đã hứa hôn với gia đình chàng trai Klong Krong ở hạ nguồn nên trai tráng ở đây cho rằng Giông đã cướp vợ của người thân họ. Vì vậy, họ kéo nhau đi đánh Giông và trai tráng xứ thượng nguồn. Cuộc chiến xảy ra hết sức khốc liệt, kéo dài nhiều năm tháng, người chết, bị thương và bị bắt vô số.

Cuối cùng, phần thắng thuộc về Dăm Giông và những chiến binh thượng nguồn. Anh em Dăm Giông đã khoan hồng, tha bổng cho tù binh và tổ chức đám cưới linh đình với người đẹp Sut Yang, người em là Dăm Giơ cưới người bạn thân của Sut Yang là Dreng Yang.

Nhìn chung, 2 sử thi Bahnar mới sưu tầm có nội dung khá ly kỳ và hấp dẫn, có giá trị về nghệ thuật, cộng với tài diễn xuất, trí nhớ của nghệ nhân A Lưu (người kể và diễn xướng), cùng với sự dịch nghĩa sát hợp, am hiểu phong tục tập quán của A Jar đã làm nên tác phẩm hoàn hảo cả nội dung và hình thức, bổ sung cho kho tàng giàu có của sử thi Tây Nguyên.

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.