Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, ngày 5-11, các thành viên đoàn ĐBQH tỉnh Gia Lai tham gia thảo luận tại tổ về các dự án: Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi), Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng.
Bảo đảm độc lập - minh bạch - có thể kiểm chứng
Tham gia thảo luận, đại biểu (ĐB) Lê Hoàng Anh cho rằng Luật Giám định tư pháp phải được nhìn nhận không chỉ là công cụ chuyên môn mà còn là bộ lọc pháp lý bảo vệ quyền con người và công lý. Kết luận giám định tư pháp có thể định đoạt sinh mệnh pháp lý của một con người, nên mọi quy trình, kết quả phải bảo đảm độc lập - minh bạch - có thể kiểm chứng.
ĐB Hoàng Anh đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, chỉnh lý Luật theo 3 trục trọng tâm: Đặt quyền con người, quyền công dân ở trung tâm - bảo đảm không ai bị buộc tội trên cơ sở giám định thiếu khách quan; Tăng trách nhiệm giải trình, giảm can thiệp hành chính, thiết lập kiểm định độc lập; Hội nhập tiêu chuẩn quốc tế, chuyển đổi số toàn diện để tăng minh bạch và độ tin cậy.
Đi vào sâu hơn, ĐB Lê Hoàng Anh bày tỏ sự quan tâm đến tính độc lập của giám định viên và tổ chức giám định. Điều 11 của dự thảo Luật giao thẩm quyền bổ nhiệm giám định viên tư pháp cho bộ trưởng và chủ tịch UBND cấp tỉnh. Quy định này có thể dẫn đến sự phụ thuộc hành chính, tiềm ẩn nguy cơ “chính trị hóa” hoạt động giám định. Trong khi đó, kết luận giám định lại là căn cứ quan trọng trong tố tụng hình sự, dân sự và hành chính, có thể làm thay đổi bản chất vụ án, ảnh hưởng đến số phận con người.
“Do đó, tôi đề nghị thiết lập Hội đồng thẩm định độc lập trong quy trình bổ nhiệm; bộ trưởng hoặc chủ tịch UBND chỉ quyết định bổ nhiệm trên cơ sở ý kiến đề xuất của Hội đồng. Đồng thời, xây dựng cơ chế kiểm định chất lượng giám định viên định kỳ, công khai danh sách và đánh giá năng lực nghề nghiệp”-ĐB Hoàng Anh nói.
Về phạm vi và xã hội hóa hoạt động giám định, Điều 20 của dự thảo Luật vẫn hạn chế văn phòng giám định tư pháp ngoài công lập trong các lĩnh vực ADN, kỹ thuật số, dấu vết đường vân. Theo ĐB Hoàng Anh, việc hạn chế quá mức khu vực tư nhân là đi ngược chủ trương xã hội hóa, làm suy yếu tính cạnh tranh, thiếu khách quan và minh bạch.
Do đó, đề nghị cho phép các tổ chức, cá nhân ngoài công lập tham gia nếu đáp ứng chuẩn năng lực quốc tế (ISO/IEC 17025 hoặc tương đương). Kết quả giám định của họ phải có giá trị pháp lý như tổ chức công lập. Bộ Tư pháp công bố công khai danh mục, năng lực của các tổ chức được công nhận.
“Với vai trò là công cụ bảo đảm công lý và quyền con người, Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) cần được tiếp tục hoàn thiện để không chỉ bảo đảm tính chuyên môn mà còn thể hiện tinh thần cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nơi “công lý được thực thi và quyền con người được bảo đảm””-ĐB Lê Hoàng Anh nhấn mạnh.
Bổ sung quy định về cơ chế lựa chọn việc thi hành án
Liên quan đến dự án Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi), Phó Trưởng đoàn ĐBQH tỉnh Gia Lai Siu Hương quan tâm đến nội dung quyền và nghĩa vụ của người được thi hành án, quyền và nghĩa vụ của người phải thi hành án được quy định tại Điều 6 và Điều 7.
Dự thảo Luật quy định người được thi hành án và người phải thi hành án đều có quyền lựa chọn cơ quan Thi hành án dân sự (THADS) hoặc văn phòng THADS để tổ chức thi hành (thi hành phần theo đơn yêu cầu thi hành án).
ĐB Siu Hương đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung quy định về cơ chế lựa chọn việc thi hành án, tránh xảy ra trường hợp cùng một vụ việc hoặc nhiều vụ việc có nhiều người được thi hành án, chỉ có một người phải thi hành án nhưng có lựa chọn khác nhau. Từ đó, tránh tình trạng “song trùng thẩm quyền” hoặc “tranh chấp thẩm quyền tổ chức thi hành”. Cụ thể có 2 trường hợp:
Thứ nhất, trường hợp cùng một bản án, quyết định chỉ có 1 người phải thi hành phải thi hành án cho nhiều người được thi hành án, sau đó một số người được thi hành án yêu cầu Văn phòng THADS thi hành, một số người lại yêu cầu Cơ quan THADS thi hành.
Thứ hai, trường hợp tòa án xét xử nhiều bản án, quyết định, theo đó có nhiều nguyên đơn (người được thi hành án) khởi kiện 1 bị đơn (người phải thi hành án), sau đó có một số người được thi hành án của một số bản án yêu cầu Văn phòng THADS thi hành, một số người được thi hành án của bản án khác lại yêu cầu cơ quan THADS thi hành.
Nâng cao hiệu quả kiểm soát tài sản, thu nhập
Đối với dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng, ĐB Rơ Châm H’Phik cho rằng tại điều 35 được sửa đổi bổ sung đã thể hiện được bước tiến trong việc thu hẹp phạm vi kê khai tài sản và thu nhập theo hướng tập trung vào các loại tài sản có giá trị lớn, có khả năng phát sinh lợi ích không minh bạch, phù hợp với yêu cầu quản lý và giám sát thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn.
Tuy nhiên, đại biểu đưa ra 4 kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát tài sản, thu nhập, góp phần xây dựng nền hành chính liêm chính, hiện đại, phù hợp với xu thế quản trị số và điều kiện phát triển kinh tế của Việt Nam hiện nay.
Thứ nhất, quy định giá trị từ 150 triệu đồng trở lên là một ngưỡng kê khai đối với từng loại tài sản có thể chưa phản ánh đầy đủ biến động giá trị tài sản theo thời gian và khu vực, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát, biến động giá bất động sản và tài sản tài chính ngày càng lớn.
Do đó, nên xem xét cơ chế “ngưỡng động”, tức là cho phép Chính phủ định kỳ điều chỉnh giá trị tài sản kê khai căn cứ vào chỉ số giá tiêu dùng hoặc khung giá đất trung bình của từng vùng kinh tế.
Thứ hai, quy định về tài sản, tài khoản ở nước ngoài cần gắn với nghĩa vụ khai báo chi tiết về nguồn gốc hình thành lợi tức phát sinh và nghĩa vụ thuế tại Việt Nam, tránh tình trạng lợi dụng các kênh đầu tư xuyên biên giới nhằm che giấu thu nhập.
Thứ ba, đối với tổng thu nhập giữa hai lần kê khai, nên quy định rõ phương pháp xác định và phân loại nguồn thu như lương, thù lao, cổ tức, lợi nhuận, chuyển nhượng, thừa kế, tặng cho... để đảm bảo tính minh bạch. Đồng thời, tăng cường kết nối dữ liệu với cơ quan thuế, ngân hàng, đất đai nhằm xác minh tính chính xác của các thông tin kê khai.
Thứ tư, Chính phủ khi hướng dẫn chi tiết cần thiết kế mẫu bản kê khai theo hướng điện tử hóa tích hợp với cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức và hệ thống quản lý thuế. Qua đó, giảm gánh nặng hành chính, tăng tính khách quan, minh bạch và khả năng giám sát tự động.
“Việc sửa đổi Luật Phòng, chống tham nhũng cũng là một cơ hội để chuyển mạnh từ cơ chế kê khai hình thức sang kiểm soát tài sản, thu nhập thực chất dựa trên dữ liệu và công nghệ. Tôi cho rằng chỉ khi nào cơ quan kiểm soát có thể phát hiện tự động, xác minh độc lập và công khai kết quả thì mới thật sự hình thành được nền quản trị liêm chính và minh bạch mà chúng ta đang hướng tới”-ĐB H’Phik nhấn mạnh.