Ksor Krôh: Người thổi hồn cho tượng gỗ

Một ngày cuối tuần, tôi nhờ cô học trò cũ ở xã Ia Ka dẫn đường vào nhà ông Ksor Krôh. Hôm ấy, có mấy người đàn ông trung niên đang tạc tượng ngoài cổng, ngoài sân. Họ thực hiện các thao tác đẽo, vạt, đục, khắc trên những thớ gỗ có độ cao thấp khác nhau, từ 1 m đến 1,6 m. Bằng những dụng cụ thô sô như rìu, dao, rựa, đục, chà gạc, họ cặm cụi làm công việc của “nghệ sĩ buôn làng” tạo nên những tượng gỗ với nhiều kiểu dáng tư thế quen thuộc trong đời sống sinh hoạt và lễ hội. Đấy là những tượng: đàn ông hút thuốc ánh mắt nhìn xa xăm, đôi bạn uống rượu cần, đàn ông đánh trống, chiêng, đàn bà địu con, cõng nước, gùi củ, đàn ông cõng con trên vai, đàn bà ôm con trước ngực, cô gái múa xoang, đàn ông vác nỏ… Có cả một số tượng dụng cụ sinh hoạt, săn bắn, lao động, hay tượng những con thú quen thuộc trong nhà, trong rừng như gà, chó, heo, tắc kè, rắn, voi, khỉ. Những nét tạc, khắc thô sơ thiên về gợi tả nhưng nhìn rất có hồn, mang vẻ đẹp thô mộc, thẩm mỹ thuần khiết của chủ nhân sáng tạo ra chúng.

Ông Krôh kể rằng từ nhỏ đã thích tạc tượng. Khi cái tay cầm được rựa, ông lẽo đẽo theo cha vào rừng tìm gỗ làm nhà sàn. Lớn lên, ông theo người già, thanh niên làm nhà rông cho làng, rồi làm nhà mồ cho lễ bỏ mả của dòng họ Ksor. Cứ thế bàn tay khéo léo dần lên, tượng ông Krôh làm lúc nào cũng rất có hồn, đẹp nhất nhì trong những đợt làng có lễ bỏ mả.

Bây giờ ở Gia Lai, tạc tượng gỗ dân gian là một nghề thủ công truyền thống, đem lại thu nhập cho các nghệ nhân thạo nghề. Nghệ nhân Ksor Krôh hiện đang đứng đầu một đội gồm hàng chục nghệ nhân có tuổi đời từ 30 đến 70 ở huyện Chư Păh chuyên nhận tạc tượng cho các nhà hàng, quán ăn, công viên, homestay... Khi được khách thuê tạc tượng, đội của ông mang dụng cụ lên đường, khách lo nguồn gỗ, bố trí cơm nước, nơi ở. Những thân gỗ vô tri vô giác, sần sùi, nứt nẻ... qua bàn tay, óc sáng tạo phong phú của các nghệ nhân mà thành tượng gỗ với đủ hình thù sống động. Nghệ nhân Ksor Krôh có sở trường tạc tượng người đánh trống, chiêng, người uống rượu cần và hệ thống tượng thể hiện tình cảm mẫu tử, phụ tử. Ông nói rằng những người biết tạc tượng là do Yàng cho cái đầu biết nghĩ ra cách làm, cái tay khỏe và khéo, cái bụng biết vì người khác và đều rất chăm chỉ, kiên nhẫn.

Bây giờ, cùng các ông Ksor Hnao (TP. Pleiku), Đinh Uế, Đinh Bri (huyện Kông Chro), Đinh Blih, Đinh Ble (huyện Chư Păh), Alip, Hyứt, A Nênh (huyện Đak Đoa), Rơ Chăm Khánh (huyện Đức Cơ)... ông Krôh đang giữ gìn và phát triển nghề tạc tượng gỗ. Ông chỉ buồn một nỗi bây giờ gỗ hiếm dần, rừng dần lùi xa, đám trẻ ít thích học nghề tạc tượng gỗ... Vì thế, ông lo sợ sau này tượng gỗ sẽ mất dần trong đời sống của người Jrai.

Trò chuyện cùng tôi, bà Rơ Châm H’Ken-Chủ tịch Hội Liên hiệp phụ nữ xã Ia Ka-nhận xét: “Nghệ nhân Ksor Krôh là người rất tài hoa. Tham gia hội thi nào của huyện, của tỉnh hay khu vực Tây Nguyên, ông đều có giải. Ông là người truyền dạy nghề tạc tượng cho nhiều thế hệ, luôn đem hết tâm huyết của mình dành cho việc giữ gìn và quảng bá di sản văn hóa của người Jrai ở Chư Păh”.