Hoa văn truyền thống của dân tộc bản địa Tây Nguyên: Giàu tính thẩm mỹ

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Hoa văn, họa tiết trang trí trên nhà rông, nhà mồ, trang phục, gùi và dụng cụ khác của các dân tộc bản địa Tây Nguyên là sản phẩm của một quá trình sáng tạo mang tính thẩm mỹ cao, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa đa dạng, độc đáo, hấp dẫn du khách khi đến với vùng đất bazan đa sắc tộc này.

Ở Bắc Tây Nguyên, đồng bào dân tộc Jrai, Bahnar, Xê Đăng đều sử dụng các loại hoa văn truyền thống để trang trí, làm đẹp trên thổ cẩm và các vật dụng sinh hoạt, lao động hay nhà ở, nhà rông, nhà mồ… bằng những vật liệu, chất liệu tự nhiên qua bàn tay khéo léo và con mắt thẩm mỹ tinh tế. Nhìn chung, các loại hoa văn, họa tiết của một số dân tộc bản địa Trường Sơn-Tây Nguyên có nhiều nét tương đồng ở các dạng cấu trúc, mô típ, màu sắc, chất liệu. Nhưng đi sâu vào chi tiết, mỗi nhóm dân tộc có sự khác biệt cơ bản do đặc tính thẩm mỹ riêng của từng cộng đồng dân tộc khác nhau. Ví dụ, hoa văn trên áo của đàn ông Ê Đê có màu sẫm của thân; ống tay áo, viền cổ, nơi xẻ tà gấu áo thường trang trí vài viền đỏ, trắng; phía trước thân áo có mảng kẻ ngang màu đỏ hình chữ nhật bung tràn ra hai bên ngực. Còn hoa văn trên áo nam người Jrai có màu sắc sặc sỡ hơn, chạy dọc thân áo, có tua rua và hoa văn bản lớn ở gấu áo. Với người Jrai Chor thì trước ngực áo có miếng đáp màu đỏ.

Hoa văn trên nhà rông của người dân tộc bản địa Tây Nguyên thể hiện nét văn hóa độc đáo. Ảnh: Hùng Hoa Lư
Hoa văn trên nhà rông của người dân tộc bản địa Tây Nguyên thể hiện nét văn hóa độc đáo. Ảnh: Hùng Hoa Lư



Trên trang phục người Jrai, Bahnar, hoa văn truyền thống thường được thể hiện ở dạng hình học, cơ bản là đường thẳng song song, bên cạnh có các đường sóng nước, hình răng cưa, hình ô trám, hình sao, hình người cách điệu với các mẫu trang trí với hình tượng trong thiên nhiên cùng những màu cơ bản: đen, trắng, vàng, đỏ. Bên cạnh đó, có các họa tiết như: trái mây, cườm chim cu, mắt chim xanh, hình chân rít, rau dớn…

Hoa văn trên nhà rông của người Jrai, Bahnar, Xê Đăng là kết tinh của sự trang trí mang tính cộng đồng, thể hiện nét văn hóa độc đáo của buôn làng Tây Nguyên. Các hình thức trang trí hoa văn ở nhà rông các dân tộc nơi đây thường dưới dạng đục hình khối, đan bằng nan nhuộm màu, chạm khắc… Bên cạnh các mô típ trang trí hình người và động vật, thực vật bằng cách khắc chìm và tô màu thường thấy ở nhóm dân tộc Cơ Tu, ở nhà rông Jrai, Bahnar, Xê Đăng, đồng bào thường trang trí bằng cách đan bằng tre nứa những tấm liếp phủ từ nóc xuống một phần mái nhà rông với các mô típ hình mặt trời dưới dạng ngôi sao tám cánh được phối màu đen, trắng hay mô típ hình ô trám cùng những tam giác cân đối đỉnh…

Đối với hoa văn trên nhà mồ ở người Jrai, Bahnar, chúng ta thường thấy họ tập trung trang trí ở cột kut, cột klao, bờ nóc với các mô típ hình tròn có 8 tia, biểu tượng của mặt trăng; trên đỉnh cột kut thường có 2 hình người, một nam, một nữ. Bên cạnh còn có các họa tiết trên cột kut, cột klao hình các loại chim quen thuộc, khỉ, hình hoa quả cách điệu, hình trăng lưỡi liềm…

Những chiếc gùi của các dân tộc bản địa Tây Nguyên cũng được sự chú trọng trang trí bằng hoa văn, họa tiết bắt mắt. Đây không những là vật dụng hàng ngày của người phụ nữ địu trên lưng khi lên rẫy, xuống chợ, đi lấy nước hoặc đựng đồ gia dụng trong nhà… mà còn có yếu tố thẩm mỹ tạo nên nét dịu dàng của phụ nữ. Do vậy, ở các buôn làng ngày xưa, con trai phải biết đan lát, con gái biết dệt thổ cẩm. Việc tạo hoa văn trên gùi là một công đoạn khó, đòi hỏi sự khéo tay và tỉ mỉ của người đan. Thường trên chiếc gùi (có nắp hoặc không nắp) đều bố cục hoa văn thành dải ngang với các màu đen, vàng, đỏ, nhưng phổ biến vẫn là trắng, đen với các họa tiết hình học: hình chữ nhật, hình thoi xen kẽ với các đường vân dọc ngang, xéo hoặc hình cung. Cách bố trí hoa văn phân khúc trên chiếc gùi cân đối, đẹp mắt, đôi khi hoa văn phủ toàn thân gùi trông rất hài hòa.

Ngày nay, do ảnh hưởng bởi nhịp sống đô thị nên nhiều tập quán và văn hóa truyền thống ở một số buôn làng Tây Nguyên dần mai một. Số nghệ nhân còn giữ được tay nghề truyền thống của cộng đồng dân tộc mình ngày càng khan hiếm nên việc tạo các loại hình hoa văn, họa tiết độc đáo có thể bị lãng quên nếu như chúng ta không biết cách khôi phục, bảo tồn các di sản quý báu đó trên chính mảnh đất thân yêu của họ.

 

BÙI QUANG VINH
 

 

Có thể bạn quan tâm

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.

Tùy theo điều kiện của từng gia đình để chuẩn bị quy mô lễ cúng lớn hay nhỏ

Gia Lai: Độc đáo lễ thổi tai của người Jrai

(GLO)- Nằm trong chuỗi các hoạt động Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện năm 2025, sáng 27-3, tại xã Ia Yeng đã diễn ra lễ thổi tai của người Jrai. Nghi lễ được tái hiện rõ nét giúp du khách hiểu được ý nghĩa văn hóa tâm linh trong đời sống của người Jrai nơi đây.

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

(GLO)- Trên đời có thực sự tồn tại những con người có quyền năng hô mưa gọi gió? Chính hiện thực và truyền thuyết hư ảo đan cài vào nhau khiến lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở thung lũng Ayun Hạ trở thành một hiện tượng đặc biệt, hấp dẫn bởi sự linh thiêng, huyền bí.

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

Tự hào con cháu Hai Bà Trưng

(GLO)- Đền thờ Hai Bà Trưng là di tích quốc gia đặc biệt, tọa lạc tại thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, TP. Hà Nội. Đây cũng là quê hương của Hai Bà Trưng-những nữ tướng anh hùng đã nổi dậy chống quân xâm lược nhà Hán.

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

Lễ Tế Xuân tại đình làng An Mỹ

(GLO)- Ngày 9-3, tại đình làng An Mỹ (thôn 2, xã An Phú, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) diễn ra lễ cúng đình với các nghi thức long trọng tưởng nhớ công ơn của các vị tiền hiền có công khai hoang mở đất, lập làng và cầu quốc thái dân an.