Hoa văn truyền thống của dân tộc bản địa Tây Nguyên: Giàu tính thẩm mỹ

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Hoa văn, họa tiết trang trí trên nhà rông, nhà mồ, trang phục, gùi và dụng cụ khác của các dân tộc bản địa Tây Nguyên là sản phẩm của một quá trình sáng tạo mang tính thẩm mỹ cao, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa đa dạng, độc đáo, hấp dẫn du khách khi đến với vùng đất bazan đa sắc tộc này.

Ở Bắc Tây Nguyên, đồng bào dân tộc Jrai, Bahnar, Xê Đăng đều sử dụng các loại hoa văn truyền thống để trang trí, làm đẹp trên thổ cẩm và các vật dụng sinh hoạt, lao động hay nhà ở, nhà rông, nhà mồ… bằng những vật liệu, chất liệu tự nhiên qua bàn tay khéo léo và con mắt thẩm mỹ tinh tế. Nhìn chung, các loại hoa văn, họa tiết của một số dân tộc bản địa Trường Sơn-Tây Nguyên có nhiều nét tương đồng ở các dạng cấu trúc, mô típ, màu sắc, chất liệu. Nhưng đi sâu vào chi tiết, mỗi nhóm dân tộc có sự khác biệt cơ bản do đặc tính thẩm mỹ riêng của từng cộng đồng dân tộc khác nhau. Ví dụ, hoa văn trên áo của đàn ông Ê Đê có màu sẫm của thân; ống tay áo, viền cổ, nơi xẻ tà gấu áo thường trang trí vài viền đỏ, trắng; phía trước thân áo có mảng kẻ ngang màu đỏ hình chữ nhật bung tràn ra hai bên ngực. Còn hoa văn trên áo nam người Jrai có màu sắc sặc sỡ hơn, chạy dọc thân áo, có tua rua và hoa văn bản lớn ở gấu áo. Với người Jrai Chor thì trước ngực áo có miếng đáp màu đỏ.

Hoa văn trên nhà rông của người dân tộc bản địa Tây Nguyên thể hiện nét văn hóa độc đáo. Ảnh: Hùng Hoa Lư
Hoa văn trên nhà rông của người dân tộc bản địa Tây Nguyên thể hiện nét văn hóa độc đáo. Ảnh: Hùng Hoa Lư



Trên trang phục người Jrai, Bahnar, hoa văn truyền thống thường được thể hiện ở dạng hình học, cơ bản là đường thẳng song song, bên cạnh có các đường sóng nước, hình răng cưa, hình ô trám, hình sao, hình người cách điệu với các mẫu trang trí với hình tượng trong thiên nhiên cùng những màu cơ bản: đen, trắng, vàng, đỏ. Bên cạnh đó, có các họa tiết như: trái mây, cườm chim cu, mắt chim xanh, hình chân rít, rau dớn…

Hoa văn trên nhà rông của người Jrai, Bahnar, Xê Đăng là kết tinh của sự trang trí mang tính cộng đồng, thể hiện nét văn hóa độc đáo của buôn làng Tây Nguyên. Các hình thức trang trí hoa văn ở nhà rông các dân tộc nơi đây thường dưới dạng đục hình khối, đan bằng nan nhuộm màu, chạm khắc… Bên cạnh các mô típ trang trí hình người và động vật, thực vật bằng cách khắc chìm và tô màu thường thấy ở nhóm dân tộc Cơ Tu, ở nhà rông Jrai, Bahnar, Xê Đăng, đồng bào thường trang trí bằng cách đan bằng tre nứa những tấm liếp phủ từ nóc xuống một phần mái nhà rông với các mô típ hình mặt trời dưới dạng ngôi sao tám cánh được phối màu đen, trắng hay mô típ hình ô trám cùng những tam giác cân đối đỉnh…

Đối với hoa văn trên nhà mồ ở người Jrai, Bahnar, chúng ta thường thấy họ tập trung trang trí ở cột kut, cột klao, bờ nóc với các mô típ hình tròn có 8 tia, biểu tượng của mặt trăng; trên đỉnh cột kut thường có 2 hình người, một nam, một nữ. Bên cạnh còn có các họa tiết trên cột kut, cột klao hình các loại chim quen thuộc, khỉ, hình hoa quả cách điệu, hình trăng lưỡi liềm…

Những chiếc gùi của các dân tộc bản địa Tây Nguyên cũng được sự chú trọng trang trí bằng hoa văn, họa tiết bắt mắt. Đây không những là vật dụng hàng ngày của người phụ nữ địu trên lưng khi lên rẫy, xuống chợ, đi lấy nước hoặc đựng đồ gia dụng trong nhà… mà còn có yếu tố thẩm mỹ tạo nên nét dịu dàng của phụ nữ. Do vậy, ở các buôn làng ngày xưa, con trai phải biết đan lát, con gái biết dệt thổ cẩm. Việc tạo hoa văn trên gùi là một công đoạn khó, đòi hỏi sự khéo tay và tỉ mỉ của người đan. Thường trên chiếc gùi (có nắp hoặc không nắp) đều bố cục hoa văn thành dải ngang với các màu đen, vàng, đỏ, nhưng phổ biến vẫn là trắng, đen với các họa tiết hình học: hình chữ nhật, hình thoi xen kẽ với các đường vân dọc ngang, xéo hoặc hình cung. Cách bố trí hoa văn phân khúc trên chiếc gùi cân đối, đẹp mắt, đôi khi hoa văn phủ toàn thân gùi trông rất hài hòa.

Ngày nay, do ảnh hưởng bởi nhịp sống đô thị nên nhiều tập quán và văn hóa truyền thống ở một số buôn làng Tây Nguyên dần mai một. Số nghệ nhân còn giữ được tay nghề truyền thống của cộng đồng dân tộc mình ngày càng khan hiếm nên việc tạo các loại hình hoa văn, họa tiết độc đáo có thể bị lãng quên nếu như chúng ta không biết cách khôi phục, bảo tồn các di sản quý báu đó trên chính mảnh đất thân yêu của họ.

 

BÙI QUANG VINH
 

 

Có thể bạn quan tâm

Dùng mặt nạ kỹ thuật số để phục hồi tranh. (Ảnh: Franetic)

Công nghệ đột phá phục chế tranh cổ chỉ trong vài giờ

(GLO)-Với những bức tranh có niên đại hàng thế kỷ, bị hỏng nặng, việc phục chế gặp nhiều rủi ro và tiêu tốn thời gian. Một bước đột phá về công nghệ vừa được các nhà khoa học thử nghiệm thành công, đã giải quyết được khó khăn này, đó là phương pháp mặt nạ kỹ thuật số.

Đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi

(GLO)- Người Tây Nguyên làm du lịch không chỉ bằng khu nghỉ dưỡng, mà còn bằng lòng hiếu khách và nghệ thuật kể chuyện. Vậy nên, đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi mà hãy đánh thức nó bằng chính giọng nói của rừng, bằng bàn tay của bà con và bằng tình yêu với buôn làng của mình.

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

“Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về” - những câu thơ của nhà nghiên cứu Quách Tấn trong biên khảo Xứ trầm hương vừa là sự khẳng định danh xưng của một miền đất, vừa như lời mời gọi lữ khách bốn phương tìm về với thủ phủ của trầm hương Việt Nam.

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

(GLO)- Ở buôn E Kia (xã Ia Rsai, huyện Krông Pa), ông Hiao Thuyên được biết đến là một nghệ nhân tài hoa khi giỏi cả sáo trúc, biểu diễn cồng chiêng, hát dân ca... Bằng những việc làm thiết thực, ông đã góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Jrai và xây dựng khối đại đoàn kết ở buôn làng.

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Nhắc đến đại ngàn Tây Nguyên, có lẽ biểu tượng văn hóa “sừng sững” chính là những mái nhà rông, nhà dài truyền thống của đồng bào các dân tộc. Trong những biến chuyển của thời đại, không gian che chở các hộ gia đình và lan tỏa văn hóa cộng đồng ấy khó tránh khỏi những hư hao, nghiêng ngả.

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

(GLO)- Tuy có sự phát triển của hệ thống thủy lợi song lễ cúng cầu mưa vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống cư dân vùng thung lũng Cheo Reo. Sự đa dạng trong nghi thức cúng của mỗi cộng đồng dân cư đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

(GLO)- Người Bahnar quan niệm rằng mọi sự vật, hiện tượng đều có sự hiện diện của thần linh và con người phải tôn trọng, thờ cúng. Vì vậy, họ có nếp sống, sinh hoạt văn hóa với hệ thống lễ hội vô cùng phong phú, gắn với vòng đời người và chu kỳ canh tác nông nghiệp.

Những người “giữ lửa” văn hóa Jrai, Bahnar

Những người “giữ lửa” văn hóa Jrai, Bahnar

(GLO)- Ông Rmah Aleo (làng Pan, xã Dun, huyện Chư Sê) và ông Ayó (làng Piơm, thị trấn Đak Đoa, huyện Đak Đoa, tỉnh Gia Lai) là những người “giữ lửa” và lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc đến cộng đồng buôn làng.

null