Bộ Công Thương đang xây dựng dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ và hệ thống lưu trữ điện. Điểm mới đáng chú ý là cơ quan soạn thảo đã chuyển cách tiếp cận - thay vì hỗ trợ theo định mức đầu tư như trước đây thì nay chính sách phân loại rõ ràng giữa trường hợp hộ dân có hay không có pin lưu trữ đi kèm.
Theo đề xuất, hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự tiêu thụ sẽ được hỗ trợ 1 - 1,5 triệu đồng. Nếu đầu tư thêm hệ thống lưu trữ điện (BESS), khoản hỗ trợ tăng thêm 1 - 1,5 triệu đồng, nghĩa là mỗi hộ có thể nhận tối đa khoảng 3 triệu đồng.
Ngoài ra, người dân còn có cơ hội tiếp cận hỗ trợ lãi suất vay thương mại để đầu tư, thời gian vay tối đa 3 năm. Mức vay được tính theo công suất: tối thiểu 4 triệu đồng/KWp đối với hệ thống không có lưu trữ, giới hạn ở mức 5 KWp; còn với hệ thống có lưu trữ, mức vay tối thiểu 2 triệu đồng/KWh, áp dụng cho dung lượng tối đa 10 KWh.
Nếu giả định 50% hộ dân cả nước tham gia (tương đương 14 triệu hộ), tổng chi ngân sách để hỗ trợ có thể lên tới 42.000 tỉ đồng trong giai đoạn 2026-2030, tức khoảng 8.400 tỉ đồng/năm. Đây là con số rất lớn, buộc Bộ Tài chính phải tính toán lại khả năng cân đối ngân sách giữa trung ương và địa phương. Nhưng đổi lại, nếu mỗi hộ lắp trung bình 3 KWp, tổng lượng điện sản xuất hằng năm có thể đạt hơn 50 tỉ KWh, tương đương 16% nhu cầu điện của cả nước năm 2024.
Điều này không chỉ giúp giảm chi phí vận hành và đầu tư lưới điện quốc gia, giảm mua điện từ nguồn giá cao mà còn góp phần cắt giảm phát thải, cải thiện an ninh năng lượng và tiết kiệm chi phí cho người dân, nhất là các hộ sử dụng điện ở bậc giá cao.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là mức hỗ trợ 2 - 3 triệu đồng liệu có đủ sức hấp dẫn để người dân mạnh dạn đầu tư điện mặt trời mái nhà? Bởi thực tế chi phí lắp đặt còn rất cao. Anh Phan Ngọc Quân - ngụ phường Dương Nội, TP Hà Nội - cho biết nếu tận dụng 100 m² mái nhà để lắp điện mặt trời thì hệ thống hòa lưới không kèm lưu trữ đã tiêu tốn khoảng 240 triệu đồng. Nếu thêm pin lưu trữ, tổng vốn đầu tư có thể chạm ngưỡng 400 triệu đồng. Số tiền quá lớn khiến anh do dự, dù biết sắp tới có thể được hỗ trợ 2 - 3 triệu đồng.
TS Trần Mai Trang, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới, cùng nhóm nghiên cứu dẫn báo cáo cho thấy tỉ lệ hộ gia đình tại TP Hà Nội tham gia lắp điện mặt trời mái nhà đến cuối năm 2024 chỉ khoảng 0,5% - thấp hơn nhiều so với TP HCM (1,8%) và Bình Dương (3,2%). Nguyên nhân chính là do chi phí ban đầu cao, thiếu thông tin minh bạch, tâm lý e ngại hiệu quả thực tế.
Ở khu vực nội đô, hạn chế còn đến từ mái nhà nhỏ hẹp, bị che bóng, khó khai thác tối ưu. TS Trang nhận định giai đoạn 2020-2024 có thể coi là "thời kỳ tiềm năng bị kìm nén", bởi nhu cầu có nhưng hành lang pháp lý, cơ chế tài chính và hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, khiến hộ gia đình khó triển khai.
Cần gói chính sách toàn diện
Trong khi đó, ông Nguyễn Hoàng Kiên, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Bóng đèn - Phích nước Rạng Đông, cho rằng thời gian hoàn vốn cho hệ thống điện mặt trời mái nhà không có bộ lưu trữ là 2 - 2,5 năm, còn có bộ lưu trữ là 3 - 4 năm. Như vậy, bản thân dự án đã có tính hiệu quả nếu người dân đủ khả năng đầu tư. Tuy nhiên, số vốn ban đầu vẫn là rào cản lớn. Chính vì vậy, ông kiến nghị nhà nước cần có chính sách cho vay ưu đãi với hạn mức cao hơn, lãi suất chỉ khoảng 2%-3%, thay vì chỉ dừng ở hỗ trợ vài triệu đồng tiền mặt.
Một số địa phương và hiệp hội cũng đồng quan điểm rằng việc hỗ trợ trực tiếp tiền mặt có thể không mang lại hiệu quả lâu dài. Như Hiệp hội Năng lượng tái tạo Bình Dương trong văn bản góp ý gửi Bộ Công Thương ngày 23-7 vừa qua, đã đề xuất thay bằng chính sách miễn thuế GTGT cho các hộ dân, khuyến khích ngân hàng thương mại tham gia cơ chế tín dụng xanh để linh hoạt hơn về hạn mức và lãi suất. Đồng thời, nhà nước cần sớm ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho hệ thống điện mặt trời dân dụng, từ tấm pin đến bộ lưu trữ, nhằm tăng niềm tin cho người sử dụng.
Ở góc nhìn quản lý, Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh với ngân sách hỗ trợ lớn như vậy cần được phân bổ có trọng tâm, ưu tiên các khu vực có nhu cầu điện cao, thường xuyên thiếu điện hoặc có vị trí chiến lược như vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Điều này vừa tối ưu hóa hiệu quả đầu tư vừa tăng cường an ninh năng lượng cho những vùng dễ bị tổn thương. Bộ Tài chính thì lưu ý chính sách phải bảo đảm tính khả thi, thực chất, tránh hình thức.
TS Trần Mai Trang tiếp tục đề xuất cần một gói chính sách toàn diện hơn. Theo bà, không chỉ hỗ trợ tài chính mà còn phải đồng bộ từ kỹ thuật, quy hoạch, truyền thông đến kiểm soát thị trường. Ví dụ, ở TP Hà Nội, chính quyền nên phối hợp các tổ chức tài chính xây dựng gói tín dụng xanh với lãi suất ưu đãi để hộ dân dễ tiếp cận vốn. Đồng thời, miễn hoặc giảm thuế GTGT và thuế nhập khẩu cho các thiết bị chính hãng như pin quang điện, inverter, hệ thống lưu trữ. Chỉ khi tạo ra hệ sinh thái đầy đủ, điện mặt trời mái nhà mới có thể bứt phá.
Chỉ có thể dùng điện mặt trời khoảng 14 giờ/ngày
Giới chuyên gia cũng lưu ý không thể kỳ vọng điện mặt trời mái nhà sẽ giải quyết toàn bộ bài toán năng lượng. Theo chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình, hệ thống không kèm pin lưu trữ chỉ phát huy hiệu quả ban ngày. Vào ban đêm hoặc khi lưới điện gặp sự cố, gia đình vẫn phải chịu cảnh mất điện. Ở miền Bắc, mùa đông ít nắng cũng khiến hiệu quả giảm đáng kể. Còn theo ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, ngay cả khi có pin lưu trữ, khả năng phát điện cũng chỉ duy trì thêm khoảng 2 giờ, tức một ngày hộ gia đình chỉ có thể dùng điện mặt trời khoảng 14 giờ, 10 giờ còn lại vẫn phụ thuộc hệ thống điện quốc gia.
Theo THÙY LINH (NLĐO)
