"Giải mã" cây nêu trong lễ hội Tây Nguyên

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)-Tây Nguyên là vùng đất có nhiều dân tộc thiểu số sinh sống nên văn hóa tín ngưỡng cũng rất đa dạng. Tuy nhiên, quan niệm “vạn vật hữu linh” là điểm chung của cả vùng. Trong bất cứ lễ hội nào, họ cũng đều dựng một cây nêu, lớn nhỏ tùy thuộc vào mỗi sự kiện và rất cầu kỳ về các chi tiết, hình tượng, hoa văn. Dù vậy, không phải ai cũng hiểu hết ý nghĩa của chúng.

 

Cây nêu thường được dựng trong các lễ hội như: mừng nhà rông, mừng lúa mới... Các nghệ nhân là nam giới đảm nhiệm công việc này. Họ thường là những người lớn tuổi khéo léo, có kinh nghiệm về cuộc sống, hiểu biết nhiều về thế giới tự nhiên. Với người dân bản địa, cây nêu là cầu nối giữa đất và trời, là sự kết nối vô hình giữa con người với thần linh nhằm đưa những mong muốn, ước nguyện của dân làng đến với Yàng một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất.

 Cây nêu trong một lễ hội của dân tộc Bahnar (huyện Kbang). Ảnh: NGUYỄN LINH VINH QUỐC
Cây nêu trong một lễ hội của dân tộc Bahnar (huyện Kbang, Gia Lai). Ảnh: NGUYỄN LINH VINH QUỐC



Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy cây nêu được thiết kế với kết cấu vững chắc, phần đế hình vuông lớn dần từ dưới lên, tất cả giữ cố định để cho trụ ở giữa được vững chắc. Thân cây nêu sơn nhiều màu sắc sặc sỡ, tạo các điểm nhấn bằng những hình tượng rất khác biệt. Những thanh gỗ có hình tượng cây rau dớn (một loại cây họ dương xỉ, mọc ở các bờ suối) tượng trưng cho sức sống mãnh liệt và tươi trẻ được buộc xéo, liên kết chặt chẽ với nhau. Trên ngọn cây nêu nổi bật biểu tượng mặt trời đủ màu sắc với mong muốn mưa thuận gió hòa mang lại mùa màng tốt tươi, ngoài ra còn rất nhiều hình ảnh chim muông, cây cỏ khác đẽo bằng gỗ tạp treo xung quanh. Tất cả hòa vào nhau lay động trong gió, thể hiện khát khao tự do, hạnh phúc của buôn làng.

Trong cây nêu mừng nhà rông mới của dân tộc Brâu (làng Đak Mế, xã Bờ Y, huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum) có những điểm rất độc đáo. Trên ngọn có treo biểu tượng của những sợi rơm (chẻ bằng tre) và những bông lúa được gọt đẽo bằng ống lồ ô, kết nối với nhau bằng sợi dây và một đoạn tre nhỏ. Mỗi lần gió thổi qua, chúng va chạm vào nhau tạo ra những âm thanh dịu nhẹ và thanh thoát, mang ước nguyện về một mùa màng bội thu, lúa gạo đầy nhà. Ngoài hình ảnh chim chóc bằng gỗ, dân làng còn đan biểu tượng chim bằng tre với nhiều kiểu dáng, màu sắc khác nhau treo xung quanh hình tượng bông lúa, tạo nên khung cảnh mùa vụ đặc trưng. Ở đây chúng ta còn thấy cả biểu tượng chim trắng, ý muốn báo hiệu cuộc sống bình yên, no đủ sẽ đến với buôn làng. Đặc biệt, trên cây nêu của người Brâu còn có hình tượng rất nhiều chú chim mang dáng dấp nửa rồng, nửa phụng được chạm khắc một cách cầu kỳ. Họ quan niệm đó là vật cưỡi của các vị thần linh khi đến với lễ hội đang diễn ra tại nhà rông. Thịt trâu, bò, heo, gà được bày biện xung quanh cây nêu chờ thần linh đến để cùng dân làng chung vui.

Cây nêu trong lễ mừng nhà mới của người Bahnar (làng Stơr, xã Tơ Tung, huyện Kbang) lại đơn giản hơn. Từ gốc cây nêu lên đến ngọn, dân làng khéo léo gắn nhiều sợi lạt tre chẻ nhỏ được vo thành chùm, cách đều nhau chừng 40 cm, mỗi chùm tượng trưng cho 1 vị thần, trên ngọn cây nêu là hình ảnh 1 con chim lớn đang đung đưa trong gió. Chú chim này cũng được xem là “phương tiện” để đưa các vị thần đến với ngày vui của làng. Ngoài ra, trong nhà, gia chủ còn làm 1 cây nêu nhỏ, chỉ cao tầm 70 cm (tính từ gốc đến ngọn), được làm từ 1 ống lồ ô, phía trên được chẻ ra nhiều phần tạo thành hình phễu chứa những vật phẩm như: gan, máu gà, thịt nướng để cúng thần linh, phía dưới giữ nguyên dùng làm đế cắm xuống sàn. Những sợi lạt còn lại để dài vươn ra được họ gắn rất nhiều chùm bông gòn xung quanh để cầu cho sức khỏe nhẹ như bông, thần linh ban cho gia chủ được mạnh khỏe, dẻo dai, nhanh nhẹn trong những cuộc đi săn (theo lời giải thích của anh Đinh Mỡi, người dân tộc Bahnar, cán bộ Văn hóa huyện Kbang).

Một cây nêu rất đặc biệt cũng cần kể đến, đó là cây nêu cúng chuồng trâu của người Xê Đăng (huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum). Thân cây nêu được tô vẽ rất cầu kỳ, đầy màu sắc, báo hiệu cho các vị thần biết rằng nơi này đang diễn ra một sự kiện quan trọng. Ngọn cây nêu được tạo hình của lá cây để mong cầu gia súc có nhiều cỏ để ăn; thân cây nêu là tạo hình những sợi rơm vàng (làm từ tre) chia đều từ dưới lên trên, thể hiện mong ước no ấm, đủ đầy. Dưới gốc cây nêu là những thanh tre để găm thịt nướng mời thần chuồng, xung quanh bày biện gan gà, thịt heo mời thần linh trong khu đất đó. Mặt khác, người dân còn dùng máu gà sống bôi ở gốc cây nêu để trừ ma quỷ, họ cho rằng ma quỷ sợ máu sẽ không bén mảng đến gây bệnh tật cho vật nuôi…

Sau những lễ hội, người ta thường để luôn cây nêu tại nơi diễn ra sự kiện cho đến khi nào nó tự hư hỏng theo thời gian. Riêng những cây nêu nhỏ, không cố định, họ sẽ để ở góc nhà. Thường thì không ai dám đụng vào vì họ tin rằng làm vậy sẽ bị thần linh sẽ quở phạt. Còn rất nhiều câu chuyện khác mang màu sắc huyền bí xung quanh hình tượng cây nêu của người Tây Nguyên bản địa. Chúng gắn bó mật thiết trong sinh hoạt văn hóa và tinh thần, từ đó giúp con người hoàn thiện mình, hướng đến một cuộc sống tốt đẹp hơn.

THẾ PHIỆT

 

Có thể bạn quan tâm

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Tương lai viết nên từ bản lĩnh văn hóa

Di sản nếu không được số hóa, không được kể lại theo cách của thời đại sẽ dần bị đứt gãy trong trí nhớ cộng đồng. Một thế hệ lớn lên không thấy được những giá trị đã tạo nên cội nguồn sẽ khó tìm thấy niềm tự hào, khó kiến tạo tương lai có chiều sâu văn hóa.

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

Di sản người Anh hùng trên đất Tây Nguyên

(GLO)- Giữa cái nắng oi ả của tháng 4, chúng tôi từ TP. Pleiku vượt hơn 70 km về thăm làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai), quê hương của Anh hùng Núp. Nơi đây có nhà lưu niệm mang dấu ấn lịch sử-văn hóa độc đáo, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Di sản Hán Nôm: Khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

Di sản Hán Nôm khai mở lịch sử văn hóa Gia Lai

(GLO)- Có những trầm tích văn hóa nằm im lìm trong những đạo sắc phong cũ kỹ, tờ khế ước ruộng đất phủ bụi thời gian hay văn tế cổ xưa xướng lên nơi đình làng. Tại Gia Lai, kho báu di sản Hán Nôm ấy đang dần được đánh thức, góp phần khai mở lịch sử văn hóa của vùng đất cao nguyên.

Làng Mông trên cao nguyên

Làng người Mông trên cao nguyên

(GLO)- Tính đến thời điểm này, những hộ gia đình người Mông đã sinh sống được 42 năm trên cao nguyên Gia Lai. Vùng đất mà họ chọn là xã Ya Hội, huyện Đak Pơ. Theo thời gian, dấu ấn người Mông ngày càng in đậm trên mảnh đất này.

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

(GLO)- Thoát khỏi không gian gò bó trên sân khấu, Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số huyện Krông Pa lần thứ III-2025 được tổ chức dưới những bóng cây cổ thụ trong Công viên Phú Túc đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

'Bảo hiểm' cho di sản

'Bảo hiểm' cho di sản

Tại lễ công bố các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và quyết định xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố tại TPHCM vào cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP Tư vấn Cảng - kỹ thuật biển (Portcoast) đã trao tặng toàn bộ sản phẩm số hóa của Nhà hát Thành phố cho Trung tâm Nghệ thuật TPHCM.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.