Điệu buồn hri

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Thời gian dần đưa những người biết hát kể sử thi (hri-theo cách gọi của người Jrai) về phía bên kia ngọn núi cuộc đời. Cuộc sống bề bộn lo toan cũng cuốn những pho sử thi trôi vào quên lãng. Nếu không kịp thời níu giữ, thế hệ sau sẽ thực sự quên lãng loại hình diễn xướng văn nghệ dân gian độc đáo này.
Đi tìm hri
Tôi mừng như bắt được vàng khi thấy tên ông Rơ Mah Chuch (làng Kênh Săn) và Rơ Mah Thú (làng Kênh Hmek, xã Ia Le, huyện Chư Pưh) in trong một cuốn sách về văn hóa Tây Nguyên. Họ đều là những người nắm giữ nhiều nhất những bài hri của dân tộc Jrai vùng này. Theo chân chị Ksor HHồng-cán bộ văn hóa-xã hội và chị Siu HAn-Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ia Le, chúng tôi đi tìm “báu vật nhân văn sống” giữa những ngày Tây Nguyên mưa gió bời bời.
 Ông Rơ Mah Thú (bìa phải) vẫn còn nhớ nhiều bài hri. Ảnh: P.L
Ông Rơ Mah Thú (bìa phải) vẫn còn nhớ nhiều bài hri. Ảnh: P.L
Nghệ nhân Rơ Mah Thú (SN 1950) sống cùng một người cháu trong ngôi nhà gỗ nhỏ nép mình dưới tán me cổ thụ xanh mướt. Khác với lúc đầu gặp mặt có phần gượng gạo, khi nhắc đến các bài hri, ông Thú liền hồ hởi khiến không khí rôm rả hơn hẳn. Không giỏi tiếng Kinh, ông Thú nói tiếng Jrai và chị Hồng phiên dịch lại cho chúng tôi. Ông kể, ngày còn nhỏ, ông đã mê những đêm già làng hát kể sử thi. Câu chuyện về các vị thần, cuộc giao tranh giữa người với loài ác thú mà phần thắng lúc nào cũng nghiêng về bên chính nghĩa như tiếp thêm sức mạnh, sự dũng cảm cho người nghe. Các pho truyện cứ thế khắc sâu vào trí nhớ của ông Thú. Dần dà, lúc rảnh rỗi hay những đêm trăng ở nhà rông, trên rẫy, ông kể lại cho mọi người cùng nghe. Nhờ chất giọng khỏe khoắn, âm vang cùng cách kể có duyên, lôi cuốn mà dân làng ai nấy đều say sưa theo dõi câu chuyện. Các pho sử thi Hbia Jing Cheng, Hbia Boh Mơnú hay Rman Dăn, Sôk Bôk… đã được ông kể không biết bao nhiêu lần và lần nào cũng thu hút rất đông người nghe, từ đêm này qua đêm khác. 
 Ông Rơ Mah Chuch (SN 1935) cũng được dân làng quý trọng bởi năng khiếu trên. Ngoài ra, ông còn thuộc nhiều làn điệu dân ca Jrai cổ. Dù đã 84 tuổi nhưng ông vẫn rất khỏe khoắn. Khi chúng tôi đến thì ông đã đi bộ chừng nửa đường lên rẫy. Người cháu sau đó phải chạy xe máy để chở ông về gặp chúng tôi. Ngồi bên bậu cửa, ông Chuch cố gắng nhớ lại không khí huyền ảo của những đêm dài kể sử thi bên bếp lửa. “Tôi biết các bài hri là nhờ được nghe cha kể lại. Các hri Dam Giông, HBia Djrao được mọi người thích nhất. Ngày trước, cứ đến tối là người làng lại tập trung, người nhóm bếp, người đem rượu, tôi kể cả đêm dài nhưng không ai thấy buồn ngủ cả…”-ông Chuch tâm sự.
Nguy cơ rơi vào quên lãng
Ông Rơ Mah Chuch ghi nhớ nhiều các bài khan và làn điệu dân ca Jrai cổ. Ảnh: P.L
Ông Rơ Mah Chuch ghi nhớ nhiều các bài khan và làn điệu dân ca Jrai cổ. Ảnh: P.L
Ông Thú và ông Chuch gần như là những người cuối cùng biết hri của huyện Chư Pưh. Các nghệ nhân tuổi cao, sức yếu, trí nhớ không còn minh mẫn nên các bài sử thi chỉ còn là những đoạn chắp nối, không đầy đủ. Sự thờ ơ của cộng đồng cũng khiến loại hình diễn xướng văn nghệ dân gian này dần mai một. Chưa một lần ông Thú được tham gia hội thi hay liên hoan nào. Riêng với ông Chuch, thường ngày do bận bịu với việc ruộng rẫy và chữa bệnh xương khớp cho người dân quanh vùng nên một số đoạn sử thi được ông thu âm vào chiếc điện thoại nhỏ, khi rảnh rỗi thì bật lên nghe mình kể chuyện mình. “Có còn ai muốn nghe hri nữa đâu?”-ông Chuch hỏi như một cật vấn buồn.
Buồn hơn nữa khi ngày càng khó tìm ra thế hệ kế cận để trao truyền sử thi. Ông Thú 2 lần lấy vợ nhưng đều không có con. Còn những người con của ông Chuch thì không mấy hứng thú với hri. Cứ thế, sử thi mờ nhạt dần. 
Trong cuộc trò chuyện với 2 nghệ nhân, chị An chăm chú lấy điện thoại ghi âm lại tất cả. Chị còn cẩn thận ghi chép, đoạn nào không hiểu thì liền hỏi lại với mong muốn lưu giữ cho con cháu sau này. Chị Hồng thì nung nấu ý định mỗi tháng một lần mời những người còn biết hát kể sử thi đến nhà sinh hoạt cộng đồng, nhà văn hóa của xã để cùng giao lưu, cùng diễn xướng cho mọi người thưởng thức. “Nhưng không có kinh phí thì cũng chỉ là mong muốn thôi”-chị Hồng thở dài.
 PHƯƠNG LINH

Có thể bạn quan tâm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

Phụ nữ làng Groi phát huy nghề dệt thổ cẩm

(GLO)- Gần 2 năm đi vào hoạt động, Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm làng Groi (xã Ya Hội, huyện Đak Pơ) đã trở thành mái nhà chung cho những phụ nữ yêu thích nghề dệt. Thông qua các buổi sinh hoạt, chị em có cơ hội giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và chung tay gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống.

Lễ cúng bến nước. Ảnh: M.H

Bến nước buôn Pông

(GLO)- Bến nước, dòng sông cũng như tập tục của bà con Jrai đã trở nên quen thuộc với tôi trong thời gian dài công tác tại ngôi trường bên bờ sông Ba.

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

Sáp nhập đơn vị hành chính gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

(GLO)- Thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị là yêu cầu mang tính sống còn của đất nước trước vận hội phát triển mới. Trong đó, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã để xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp đang được dư luận hết sức quan tâm.

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

Tục thờ thần Bạch Mã ở vùng Tây Sơn Thượng đạo

(GLO)- Thần Bạch Mã (hay còn gọi là Thái giám Bạch Mã, Bạch Mã Thái giám) là vị thần có ảnh hưởng lớn trong đời sống tín ngưỡng dân gian ở vùng Tây Sơn Thượng đạo. Hiện nay, một số đình tại thị xã An Khê còn duy trì việc thờ cúng và gìn giữ sắc phong vua ban cho vị thần này.

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

Nâng tầm nghề dệt thổ cẩm ở Chư Pưh

(GLO)- Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các đoàn thể chính trị-xã hội, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Jrai ở huyện Chư Pưh (tỉnh Gia Lai) đang có cơ hội để nâng tầm phát triển và khẳng định giá trị trong đời sống hiện đại.

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

Lễ cúng Yă Pum bên bờ sông Ayun

(GLO)- Sau một thời gian dài gián đoạn, UBND xã Ia Peng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) vừa phục dựng lễ cúng Yă Pum của người Jrai tại thôn Sô Ma Hang A. Đây là hoạt động tâm linh với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu bình an, sức khỏe cho dân làng.

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

Vua Lửa: Huyền thoại và hiện thực

(GLO)- Chuyện về các Pơtao Apui (Vua Lửa) sở hữu gươm thần có quyền năng hô mưa gọi gió không chỉ là huyền thoại mà gắn với dòng chảy văn hóa, lịch sử của người Jrai ở thung lũng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) suốt nhiều thế kỷ qua.

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

Những người thầm lặng chăm lo việc làng

(GLO)- Không chế độ phụ cấp, bổng lộc nhưng nhiều năm qua, các cụ từ, bà vãi trong đội hậu cần, ban nghi lễ tại các đình, miếu trên địa bàn thị xã An Khê vẫn thầm lặng, miệt mài với công việc. Sự tự nguyện ấy xuất phát từ tâm huyết dành cho văn hóa, di sản của cha ông.

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

Lễ cầu mưa trên đỉnh núi thần: Di sản đặc biệt

(GLO)- Trên đời có thực sự tồn tại những con người có quyền năng hô mưa gọi gió? Chính hiện thực và truyền thuyết hư ảo đan cài vào nhau khiến lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở thung lũng Ayun Hạ trở thành một hiện tượng đặc biệt, hấp dẫn bởi sự linh thiêng, huyền bí.