Điệu buồn hri

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Thời gian dần đưa những người biết hát kể sử thi (hri-theo cách gọi của người Jrai) về phía bên kia ngọn núi cuộc đời. Cuộc sống bề bộn lo toan cũng cuốn những pho sử thi trôi vào quên lãng. Nếu không kịp thời níu giữ, thế hệ sau sẽ thực sự quên lãng loại hình diễn xướng văn nghệ dân gian độc đáo này.
Đi tìm hri
Tôi mừng như bắt được vàng khi thấy tên ông Rơ Mah Chuch (làng Kênh Săn) và Rơ Mah Thú (làng Kênh Hmek, xã Ia Le, huyện Chư Pưh) in trong một cuốn sách về văn hóa Tây Nguyên. Họ đều là những người nắm giữ nhiều nhất những bài hri của dân tộc Jrai vùng này. Theo chân chị Ksor HHồng-cán bộ văn hóa-xã hội và chị Siu HAn-Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ia Le, chúng tôi đi tìm “báu vật nhân văn sống” giữa những ngày Tây Nguyên mưa gió bời bời.
 Ông Rơ Mah Thú (bìa phải) vẫn còn nhớ nhiều bài hri. Ảnh: P.L
Ông Rơ Mah Thú (bìa phải) vẫn còn nhớ nhiều bài hri. Ảnh: P.L
Nghệ nhân Rơ Mah Thú (SN 1950) sống cùng một người cháu trong ngôi nhà gỗ nhỏ nép mình dưới tán me cổ thụ xanh mướt. Khác với lúc đầu gặp mặt có phần gượng gạo, khi nhắc đến các bài hri, ông Thú liền hồ hởi khiến không khí rôm rả hơn hẳn. Không giỏi tiếng Kinh, ông Thú nói tiếng Jrai và chị Hồng phiên dịch lại cho chúng tôi. Ông kể, ngày còn nhỏ, ông đã mê những đêm già làng hát kể sử thi. Câu chuyện về các vị thần, cuộc giao tranh giữa người với loài ác thú mà phần thắng lúc nào cũng nghiêng về bên chính nghĩa như tiếp thêm sức mạnh, sự dũng cảm cho người nghe. Các pho truyện cứ thế khắc sâu vào trí nhớ của ông Thú. Dần dà, lúc rảnh rỗi hay những đêm trăng ở nhà rông, trên rẫy, ông kể lại cho mọi người cùng nghe. Nhờ chất giọng khỏe khoắn, âm vang cùng cách kể có duyên, lôi cuốn mà dân làng ai nấy đều say sưa theo dõi câu chuyện. Các pho sử thi Hbia Jing Cheng, Hbia Boh Mơnú hay Rman Dăn, Sôk Bôk… đã được ông kể không biết bao nhiêu lần và lần nào cũng thu hút rất đông người nghe, từ đêm này qua đêm khác. 
 Ông Rơ Mah Chuch (SN 1935) cũng được dân làng quý trọng bởi năng khiếu trên. Ngoài ra, ông còn thuộc nhiều làn điệu dân ca Jrai cổ. Dù đã 84 tuổi nhưng ông vẫn rất khỏe khoắn. Khi chúng tôi đến thì ông đã đi bộ chừng nửa đường lên rẫy. Người cháu sau đó phải chạy xe máy để chở ông về gặp chúng tôi. Ngồi bên bậu cửa, ông Chuch cố gắng nhớ lại không khí huyền ảo của những đêm dài kể sử thi bên bếp lửa. “Tôi biết các bài hri là nhờ được nghe cha kể lại. Các hri Dam Giông, HBia Djrao được mọi người thích nhất. Ngày trước, cứ đến tối là người làng lại tập trung, người nhóm bếp, người đem rượu, tôi kể cả đêm dài nhưng không ai thấy buồn ngủ cả…”-ông Chuch tâm sự.
Nguy cơ rơi vào quên lãng
Ông Rơ Mah Chuch ghi nhớ nhiều các bài khan và làn điệu dân ca Jrai cổ. Ảnh: P.L
Ông Rơ Mah Chuch ghi nhớ nhiều các bài khan và làn điệu dân ca Jrai cổ. Ảnh: P.L
Ông Thú và ông Chuch gần như là những người cuối cùng biết hri của huyện Chư Pưh. Các nghệ nhân tuổi cao, sức yếu, trí nhớ không còn minh mẫn nên các bài sử thi chỉ còn là những đoạn chắp nối, không đầy đủ. Sự thờ ơ của cộng đồng cũng khiến loại hình diễn xướng văn nghệ dân gian này dần mai một. Chưa một lần ông Thú được tham gia hội thi hay liên hoan nào. Riêng với ông Chuch, thường ngày do bận bịu với việc ruộng rẫy và chữa bệnh xương khớp cho người dân quanh vùng nên một số đoạn sử thi được ông thu âm vào chiếc điện thoại nhỏ, khi rảnh rỗi thì bật lên nghe mình kể chuyện mình. “Có còn ai muốn nghe hri nữa đâu?”-ông Chuch hỏi như một cật vấn buồn.
Buồn hơn nữa khi ngày càng khó tìm ra thế hệ kế cận để trao truyền sử thi. Ông Thú 2 lần lấy vợ nhưng đều không có con. Còn những người con của ông Chuch thì không mấy hứng thú với hri. Cứ thế, sử thi mờ nhạt dần. 
Trong cuộc trò chuyện với 2 nghệ nhân, chị An chăm chú lấy điện thoại ghi âm lại tất cả. Chị còn cẩn thận ghi chép, đoạn nào không hiểu thì liền hỏi lại với mong muốn lưu giữ cho con cháu sau này. Chị Hồng thì nung nấu ý định mỗi tháng một lần mời những người còn biết hát kể sử thi đến nhà sinh hoạt cộng đồng, nhà văn hóa của xã để cùng giao lưu, cùng diễn xướng cho mọi người thưởng thức. “Nhưng không có kinh phí thì cũng chỉ là mong muốn thôi”-chị Hồng thở dài.
 PHƯƠNG LINH

Có thể bạn quan tâm

Dùng mặt nạ kỹ thuật số để phục hồi tranh. (Ảnh: Franetic)

Công nghệ đột phá phục chế tranh cổ chỉ trong vài giờ

(GLO)-Với những bức tranh có niên đại hàng thế kỷ, bị hỏng nặng, việc phục chế gặp nhiều rủi ro và tiêu tốn thời gian. Một bước đột phá về công nghệ vừa được các nhà khoa học thử nghiệm thành công, đã giải quyết được khó khăn này, đó là phương pháp mặt nạ kỹ thuật số.

Đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi

(GLO)- Người Tây Nguyên làm du lịch không chỉ bằng khu nghỉ dưỡng, mà còn bằng lòng hiếu khách và nghệ thuật kể chuyện. Vậy nên, đừng để giấc mơ Tây Nguyên ngủ yên trên đỉnh đồi mà hãy đánh thức nó bằng chính giọng nói của rừng, bằng bàn tay của bà con và bằng tình yêu với buôn làng của mình.

Ý nghĩa các biểu tượng trong lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui

Ý nghĩa các biểu tượng trong lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui

(GLO)- Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui là hiện tượng văn hóa xã hội đặc sắc của cộng đồng người Jrai ở Plei Ơi, xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai. Nghi lễ này tập hợp nhiều biểu tượng văn hóa độc đáo giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới tâm linh của cư dân bản địa.

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

Qua xứ trầm hương: Di sản văn hóa từ miền duyên hải Khánh Hòa - Bài 1: Di sản văn hóa từ miền duyên hải

“Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về” - những câu thơ của nhà nghiên cứu Quách Tấn trong biên khảo Xứ trầm hương vừa là sự khẳng định danh xưng của một miền đất, vừa như lời mời gọi lữ khách bốn phương tìm về với thủ phủ của trầm hương Việt Nam.

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

Kể chuyện buôn làng bằng thanh âm sáo trúc

(GLO)- Ở buôn E Kia (xã Ia Rsai, huyện Krông Pa), ông Hiao Thuyên được biết đến là một nghệ nhân tài hoa khi giỏi cả sáo trúc, biểu diễn cồng chiêng, hát dân ca... Bằng những việc làm thiết thực, ông đã góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Jrai và xây dựng khối đại đoàn kết ở buôn làng.

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Tây Nguyên: Nhịp sống mới dưới những nếp nhà xưa

Nhắc đến đại ngàn Tây Nguyên, có lẽ biểu tượng văn hóa “sừng sững” chính là những mái nhà rông, nhà dài truyền thống của đồng bào các dân tộc. Trong những biến chuyển của thời đại, không gian che chở các hộ gia đình và lan tỏa văn hóa cộng đồng ấy khó tránh khỏi những hư hao, nghiêng ngả.

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

Đa dạng lễ cúng cầu mưa của người Jrai

(GLO)- Tuy có sự phát triển của hệ thống thủy lợi song lễ cúng cầu mưa vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống cư dân vùng thung lũng Cheo Reo. Sự đa dạng trong nghi thức cúng của mỗi cộng đồng dân cư đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

Biểu tượng vũ trụ trên cây nêu của người Bahnar

(GLO)- Người Bahnar quan niệm rằng mọi sự vật, hiện tượng đều có sự hiện diện của thần linh và con người phải tôn trọng, thờ cúng. Vì vậy, họ có nếp sống, sinh hoạt văn hóa với hệ thống lễ hội vô cùng phong phú, gắn với vòng đời người và chu kỳ canh tác nông nghiệp.

null