Đi về miền Dao: Cái lý của người Dao

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Đang đi trên con đường liên thôn ở bản Trung Hồ, Phìn Ngan (H.Bát Xát, tỉnh Lào Cai), trời mưa nhẹ, Lò Lở Mẩy đột ngột tấp vào lề, ra dấu dừng xe, đoạn bảo: "Có thầy cúng đang đi hành lễ, mình phải đứng lại, nhường thầy đi trước". Hỏi vì sao? Mẩy bảo: "Cái lý người Dao mình nó thế".

Những ngày lang thang trên miền Dao ở Sa Pa, Bát Xát…, mỗi khi mang những thắc mắc của người dưới xuôi về nhiều sự kiện, tình huống ra hỏi, chúng tôi đều được giải thích một cách thật đơn giản: "Cái lý nó thế!".

Tìm hiểu về "cái lý" ấy mới nghiệm ra bao chuyện, thật chẳng giản đơn chút nào, bởi nó là sự đúc kết từ vốn sống, kinh nghiệm, văn hóa, giáo dục, truyền thuyết, cho đến tính nhân văn, tính cộng đồng… của người Dao từ bao đời. "Cái lý" ấy được hiểu theo nghĩa là chân lý, là lý tưởng, là lý trí, là đạo lý... được tổ tiên truyền đời lại, con cháu người Dao về sau cứ thế thực hành, và "cái lý" ấy luôn đúng. Hành trình đi tìm "cái lý" trong đời sống người Dao, thú vị đến bất ngờ.

Thầy cúng mang pháp khí sau lưng, người Dao sẽ không vượt mặt thầy cúng khi đi đường

Thầy cúng mang pháp khí sau lưng, người Dao sẽ không vượt mặt thầy cúng khi đi đường

"Cái lý" nhổ tóc xưa và nay

Hình ảnh những người bà, người mẹ trong cộng đồng Dao đỏ với phần tóc mái, chân mày luôn được cạo hoặc nhổ sạch là chi tiết khác biệt với các dân tộc khác. Hỏi chủ nhân những mái đầu ấy nguyên cớ có phải do làm đẹp, do tiện dụng, hay vì điều gì khác? Lại nhận câu trả lời quen thuộc: "Ơi, cái lý nó thế!".

Tìm hiểu ra "cái lý" đầu tóc ấy lại có nhiều thuyết giải. Người Dao theo Đạo giáo, việc thực hành thường gắn với nghi thức cúng bái với tính ma thuật cao. Người Dao tin vào một loại bùa chú gọi là bả chài, nếu tóc rụng mà để kẻ muốn ám hại mình nhặt được, họ sẽ dùng tóc yểm bùa và điều khiển chủ nhân sợi tóc. Do vậy việc cạo tóc mai, tóc mái, đầu quấn khăn kín là một trong những "cái lý" phải làm.

Ở Tả Phìn, Sa Pa, chị Chảo Mẩy Kiều cũng theo "cái lý" nhổ tóc mai, cạo chân mày. Chồng chị, anh Phàn Quẩy Lụa kể lại cho chúng tôi câu chuyện anh học từ kho tàng cổ tích người Dao: "Một gia đình người Dao xưa có cô con dâu nấu cơm cho bố chồng ăn, khi ấy chưa có tục nhổ tóc mái. Trong lúc nấu cơm, các sợi tóc rơi vào nồi cơm không được phát hiện, con dâu dọn cơm cho bố chồng, ông ăn bị tóc siết lưỡi và chết. Kể từ sau đó, con gái người Dao có tục nhổ tóc cho đến giờ".

Chị Chảo Mẩy Kiều ở Tả Phìn, Sa Pa

Chị Chảo Mẩy Kiều ở Tả Phìn, Sa Pa

Tìm gặp thêm thế hệ những mẹ, những chị người Dao U.50 - U.60 về chuyện đầu tóc, cô Chẻo Tả Mẩy, 60 tuổi, ở Suối Chải, Phìn Ngan, kể: "Ngày trước, con gái người Dao ai cũng nhổ tóc, nhất là các ngày cúng, ma chay, cưới hỏi, phụ nữ phải tự nhổ tóc mái một đoạn rồi che khăn lên đầu, không để thấy sợi tóc nào ra ngoài. Thầy cúng nhìn thấy tóc là không chấp nhận cho dự lễ cúng đâu". Tuy nhiên, với người trẻ bây giờ, tục nhổ tóc chỉ dành cho ngày cưới. Lò Lở Mẩy (27 tuổi, ở Tả Phìn) nói: "Lứa bọn em chỉ nhổ tóc khi làm cô dâu thôi, đau lắm nên nhổ ít để tượng trưng chứ không như các mẹ ngày xưa nữa".

Đạo - đời từ "cái lý"

Trong đời sống gia đình, chồng vợ, khi không hợp nhau nữa mà chồng chỉ mới làm lễ lên 7 đèn, người con gái có thể bỏ đi lấy chồng khác mà không bị điều tiếng gì. Nhưng khi đã lên 12 đèn thì vợ chồng không được bỏ nhau vì người nữ lúc ấy đã trở thành ma nhà chồng, cả hai phải chuyên tâm tu thân, giữ đạo đức. Trường hợp có đi lấy chồng khác nhà chồng mới cũng không dám nhận bởi theo "cái lý" người Dao, đã làm ma nhà chồng cũ rồi không thể thành ma nhà chồng mới được, kể cả cho dù có đẻ con cũng xem là con của nhà chồng trước.

Thế hệ người Dao U.60 nhổ tóc mai với Vàng Văn Mẩy (trái) và Chẻo Tả Mẩy ở Van Hồ, Phìn Ngan

Thế hệ người Dao U.60 nhổ tóc mai với Vàng Văn Mẩy (trái) và Chẻo Tả Mẩy ở Van Hồ, Phìn Ngan

Một "cái lý" đặc biệt khác của người Dao là rất quý người, dù là con nuôi hay con đẻ đều coi trọng như nhau theo quan niệm: "Cá trong ao nhà ai người nấy hưởng". Nếu một nhà chỉ toàn con gái, người Dao cũng không lo bởi khi cưới được rể như ý, họ làm lễ đổi tên, vậy là nhà có thêm con trai với đủ mọi "chế độ" thừa hưởng bình đẳng từ ruộng đất, tài sản, đến cả tình cảm… đều như con đẻ. Chuyện tên gọi cũng vì thế mà nhiều lúc gây phiền toái bởi ngoài tên khai sinh, người Dao khi trưởng thành lại có thêm đôi ba tên mới, tên tiếng Dao, tên phiên âm sang tiếng Việt, tên theo thứ tự lên đèn, tên âm dùng khi qua đời… bởi "cái lý" nó thế.

Một trong số những nỗi sợ, hoặc cũng có khi ngược lại là cái thú, của người xuôi khi lên sống cùng người miền núi là nhậu, tiếng Dao gọi là "hấp tiu". Tuy nhiên, sự "hấp tiu" của người Dao thật văn minh, bất kể tại tư gia hay ở các đám cúng lớn đều chung "cái lý" uống rượu. Chi tiết này được nhà nghiên cứu Dương Thanh bật mí: "Người Dao không ép uống rượu nhưng cái lý của họ là khi vào tiệc, tất cả mọi người phải uống cạn hai chén đầu tiên, từ sau đó thì việc cầm ly chúc nhau không cần phải uống nữa, chỉ nhấp môi hoặc nâng lên đặt xuống. Nếu có ai đến mời mà không muốn uống thì chỉ cần bảo đã uống xong hai chén rồi, không ai ép mình nữa cả".

Học trò đeo băng đỏ cho bà Triệu Nhị Muội, làm nghi thức nhận bà làm sư phụ để học “cái lý” người Dao

Học trò đeo băng đỏ cho bà Triệu Nhị Muội, làm nghi thức nhận bà làm sư phụ để học “cái lý” người Dao

Cái lý “hấp tiu” hai chén của người Dao thật văn minh, không có chuyện ép uống

Cái lý “hấp tiu” hai chén của người Dao thật văn minh, không có chuyện ép uống

Trong đời sống tâm linh của người Dao còn một "cái lý" đặc biệt khác là hễ gia đình có việc, cần đến thầy cúng nào thì thầy đó không được từ chối hành lễ. Thầy cúng Lý Phủ Vảng (sinh năm 1960) ở Trung Chải, Sa Pa, mới thực hiện nghi lễ Chầu Đàng (tạ ơn) cho Chảo Y Sai ở Phìn Ngan. Trong các lễ cúng, Chầu Đàng cần đến thầy cúng cao tay mới đủ khả năng thực hiện, khó nhất là phần văn cúng, thầy cúng một mình trước lễ đàn đọc liên tục từ 7 giờ tối đến tận 10 giờ sáng hôm sau mới hoàn tất. Thầy Vảng lại mới phẫu thuật, sức khỏe hạn chế, phải đặt máy tạo nhịp tim, vậy mà vẫn nhận lời bởi "cái lý": "Gia chủ họ tin mình, mình phải làm cho xứng với niềm tin của họ". (còn tiếp)

Có thể bạn quan tâm

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Gìn giữ kỷ vật tri ân

Gìn giữ kỷ vật tri ân

(GLO)- Bảo tàng tỉnh Gia Lai đang lưu giữ hơn 4.000 tài liệu, hình ảnh, hiện vật, kỷ vật có giá trị về 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; trong đó, có gần 300 hiện vật, tư liệu, hình ảnh về các mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ ở vùng đất Bình Định trước đây.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null