Bài 1: Xà Nu

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Chúng tôi trở lại Đak Glei (Kon Tum) trong tâm trạng vừa thắc thỏm, vừa hồi hộp. Không hồi hộp sao được khi cái tên vùng đất nổi tiếng như thế mà đến mấy chục năm rồi mới trở lại. Đak Glei nổi tiếng bởi nó có “Rừng xà nu” ở làng Xô Man, và là nơi nhà văn Nguyên Ngọc đã tạc nên một nhân vật văn học vừa kỳ vĩ vừa có vẻ bí ẩn là cụ Mết. Mà, điều kỳ vĩ ấy càng hấp dẫn là bởi cụ Mết là một nhân vật có thật.
Di ảnh cụ Mết.
Di ảnh cụ Mết.
Có một sự thật là thế này, rất nhiều thầy-cô giáo dạy văn cấp III, biết tôi ở Tây Nguyên và có tìm tòi một chút về mảnh đất này, vẫn hay hỏi tôi rằng xà nu là loại cây như thế nào, nó có thật không, hay lại cũng do nhà văn Nguyên Ngọc “sáng tạo” ra như cái tên làng Kông Hoa và Xô Man nổi tiếng. Làng Kông Hoa tên thật là làng Stơr thuộc xã Tơ Tung, huyện Kbang. Còn làng Xô Man và cây xà nu?

Có nhiều khi sự thật nó đơn giản vô cùng. Khi lên Tây Nguyên, tôi đã tìm hiểu về cây kơ nia và biết nó là cây cầy (hoặc là cậy) ở đồng bằng, tìm hiểu cây pơ lang thì biết nó là cây hoa gạo, mộc miên ở miền Bắc... Vậy nên, xà nu, nó chính là cây... thông đấy ạ. Thông có hai loại, thông 3 lá và thông 2 lá. Thông hai lá mới là thông lấy nhựa, nó có thể cho 6 kg nhựa/cây/năm, từ nhựa ấy người ta làm ra colophan, còn gọi là tùng hương và dầu thông người ta hay dùng để quang nón cho bóng.
Còn cái cây xà nu ta đang nói đây nó là thông ba lá, nhựa rất ít, chủ yếu để lấy gỗ vì gỗ nó nhẹ, phổ biến là làm vỏ thùng đạn. Người dân tộc Tây Nguyên, đặc biệt vùng người Dẻ Triêng ở Đak Glei chỉ sử dụng của xà nu một thứ, một thứ duy nhất, ấy là nhựa của nó để thắp sáng. Họ tước những mảnh nhựa, đốt thay đèn. Và điều ấy lý giải tại sao da người Dẻ Triêng luôn ám khói. Còn chúng ta, chỉ ngủ một đêm ở làng, sáng mai ra, lỗ mũi, vành tai, các nếp nhăn, các góc khuất... đều đầy muội nhựa thông. Tôi nhiều lần đi về các làng người dân tộc thiểu số, chưa bao giờ thấy họ sử dụng gỗ cây xà nu làm nhà hoặc sử dụng vào đời sống thường nhật, kể cả củi, có lẽ do thời ấy rừng còn nhiều loại gỗ tốt hơn cây thông nhiều mà lại không có nhựa, khói, không bị hăng... Mà có điều này chúng tôi mới phát hiện trong chuyến về Đak Glei kỳ này, ấy là người Dẻ Triêng ở đây không gọi cây thông ba lá này là xà nu, mà nó lại là loong nuh kia, thế tức là, có khi, ngay cả tên gọi xà nu cũng là của nhà văn khai sinh cho nó?...
Làng Xốp Nghét hôm nay. Ảnh: Văn Công Hùng
Làng Xốp Nghét hôm nay. Ảnh: Văn Công Hùng
Hồi ấy, trong “Rừng xà nu” của Nguyên Ngọc, xà nu còn là rừng, sum suê và cổ thụ. Tôi nhớ lần đầu tiên lên Đak Glei là năm 1982, từ Pleiku lên phải đi ba ngày bằng xe zin ba cầu, xà nu vẫn còn là rừng, cây nào cây ấy to cỡ hai người ôm, cao vời vợi, trên ngọn sóc, khỉ chuyền cành... Bây giờ về lại, chả thấy xà nu cổ thụ đâu nữa, chỉ toàn là thông non.

Khoảng cuối những năm tám mươi của thế kỷ trước, cái hồi ông Tư Đành với cái Công ty Công-Nông-Lâm nghiệp Đak Glei đang còn nổi đình nổi đám, ông Tư Đành có tổ chức cho một tốp nhà văn lên thăm Công ty. Sướng nhất là trong số khách mời có nhà văn Nguyên Ngọc. Tôi tháp tùng ông đi chuyến ấy. Ông Tư Đành bố trí một xe U-oát mới tinh, hai cầu, một cậu lái xe tên Ngọc Anh, vào loại giỏi nhất trong đội ngũ lái xe của Công ty. Và Ngọc Anh đã chứng tỏ là một tay lái lụa thật sự khi đưa chúng tôi leo lên tận đỉnh Ngọc Linh, lên Mường Hoong, Đak Choong, Đak Nhoong... giữa mùa mưa mù mịt, cách mấy mét không nhìn thấy phía trước, đường đất, nhiều đoạn sụt lở, có đoạn chỉ có thể tiến hoặc lùi, không thể quay đầu, nhiều lúc xe chênh vênh trên bờ vực...
Ông Nguyên Ngọc ngồi ghế trên, mặt không biến sắc, mắt đảo liên tục vừa dò đường, vừa tìm đường.
Vâng, ông đang tìm đường về làng Xô Man...
Văn Công Hùng

Có thể bạn quan tâm

“Nhà tâm lý” đặc biệt

“Nhà tâm lý” đặc biệt

(GLO)- Không chỉ truyền dạy kiến thức, giáo viên chủ nhiệm còn là những “nhà tâm lý học” đồng hành cùng học sinh trong suốt quãng thời gian học tập. Có người chỉ kiêm nhiệm một vài năm nhưng có người lại gắn bó với vai trò này suốt cả sự nghiệp “trồng người”.

"Gieo chữ" giữa trùng khơi

"Gieo chữ" giữa trùng khơi

Giữa mênh mông trùng khơi, nơi tiền đồn Tổ quốc, những ngôi trường khang trang, vững chãi trên các đảo thuộc huyện Trường Sa (tỉnh Khánh Hòa) vẫn ngày ngày vang vọng tiếng ê a của học trò.

Giữ vị chè Truồi

Giữ vị chè Truồi

Làng Truồi (đoạn thuộc xã Lộc Điền, huyện Phú Lộc, thành phố Huế), bát nước chè trong veo chứa đựng từng giọt tinh túy của đất trời. Không để hương vị đặc trưng của chè Truồi bị lãng quên, các nông hộ nơi đây đang mở ra hướng đi đột phá cho loại đặc sản này.

Theo chân ông Voi

Theo chân ông Voi

Dưới những dải rừng tự nhiên dọc đại ngàn Trường Sơn, người dân nơi đây luôn kể cho nhau nghe về sự xuất hiện của những ông voi to lớn mỗi khi chạm mặt.

Ánh sáng về làng Canh Tiến

Ánh sáng về làng Canh Tiến

Suốt nhiều năm chìm trong bóng tối của cách trở và thiếu thốn, làng Canh Tiến (xã Canh Liên, huyện Vân Canh) từng là một trong những "vùng trắng" điện lưới hiếm hoi còn sót lại ở Bình Định.

Ngược dòng Thác Ma

Ngược dòng Thác Ma

Sông Thác Ma, tên gọi dân dã của một nhánh nhỏ hợp lưu với sông Ô Lâu, bắt nguồn từ vùng rừng phía Tây huyện Hải Lăng (Quảng Trị), xuôi qua các làng Khe Mương, Trầm, Tân Điền, Cồn Tàu - xã Hải Sơn, rồi đổ về Hải Chánh, hòa vào sông lớn.

Ra Biển Đông săn những đường bay

Ra Biển Đông săn những đường bay

Giữa mênh mông Biển Đông, đường bay của cá chuồn vút lên thành vũ điệu, cú phóng mình của cá heo tinh nghịch đáng yêu, đàn ó sà xuống chớp nhoáng, thót tim... Mỗi đường bay là chuyển động của sự sống, bản năng sinh tồn nhưng cũng mang vẻ đẹp tuyệt mỹ của tự nhiên.