Xuyên qua vùng đất "anh hùng sử ca" - Kỳ 4: Người lập "Từ điển Việt - Raglai"

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Trong những ngày đi qua vùng đất "anh hùng sử ca", chúng tôi bắt gặp hình ảnh gia đình các em học sinh người Raglai đang chuẩn bị cho con em mình vào năm học mới 2021 - 2022. Và trong năm học này, sẽ có bộ sách giáo khoa mới bằng tiếng mẹ đẻ...
Ngày 13/10, UBND tỉnh Ninh Thuận đã có công văn chỉ đạo Sở GDĐT tổ chức dạy thực nghiệm tiếng Raglai 1 trong tất cả các trường tiểu học vùng đồng bào Raglai...
Vị bác sĩ cả đời sáng tạo chữ viết
Trao đổi với phóng viên Báo NTNN, ông Nguyễn Anh Linh - Phó Giám đốc Sở GDĐT tỉnh Ninh Thuận cho biết, do tình hình dịch Covid -19 còn phức tạp, nên bắt đầu từ học kỳ 2 năm học 2021-2022, cùng với học tiếng Việt, học sinh đầu cấp (lớp 1) ở những vùng có người dân tộc Raglai sinh sống sẽ học bộ sách giáo khoa tiếng Raglai 1.

Bà Bích Phanh tại Hội nghị tổng kết công tác biên soạn, chương trình tiếng Raglai dành cho cán bộ, công chức vùng dân tộc, miền núi năm 2018. Ảnh: Thái Sơn Ngọc
Bà Bích Phanh tại Hội nghị tổng kết công tác biên soạn, chương trình tiếng Raglai dành cho cán bộ, công chức vùng dân tộc, miền núi năm 2018. Ảnh: Thái Sơn Ngọc
Được biết, một trong những người đầu tiên góp công lớn cho sự thành công sáng tạo chữ viết và lập "Từ điển Việt - Raglai" và trở thành sách giáo khoa như trên là bác sĩ, Nghệ nhân Ưu tú Mẫu Thị Bích Phanh, một người con của núi rừng Bác Ái.
Trước đây, phóng viên Báo NTNN có nhiều lần trò chuyện với bà Bích Phanh tại nhà riêng ở thôn Ma Hoa, xã Phước Đại, huyện Bác Ái (Ninh Thuận).
Bà Bích Phanh kể, những năm sau 1975, vùng đất Bác Ái được xây dựng trên sự hoang tàn do bom đạn để lại. Thời ấy, đi từ trung tâm TP.Phan Rang- Cháp Chàm lên vùng Bác Ái rất nhiều khó khăn. Một trong những vấn đề nan giải là bất đồng ngôn ngữ bởi cán bộ người Kinh tăng cường lên xây dựng Bác Ái, không hiểu hết tiếng nói của người Raglai, nên công tác tuyên truyền gặp nhiều khó khăn…

Bà Bích Phanh và công trình biên soạn. Ảnh: Thái Sơn Ngọc
Bà Bích Phanh và công trình biên soạn. Ảnh: Thái Sơn Ngọc

 
Thấu hiểu việc này, bà Bích Phanh đã bỏ công nghiên cứu từ tiếng nói của dân tộc mình, cách phát âm, cách viết, cách đọc từ vựng tiếng Raglai, rồi latinh ra tiếng Việt. Từ đó, bà hướng dẫn, giảng dạy cho cán bộ đang công tác ở vùng đồng bào Raglai hiểu rõ cách nói chuyện, giao tiếp giữa hai ngôn ngữ nên công tác tuyên truyền được thuận tiện hơn nhiều.
"Tôi cố gắng phiên âm và thực hiện được bộ chữ viết này để cho thế hệ mai sau biết được văn hóa, cội nguồn. Tôi hy vọng, chữ viết sẽ giúp giới trẻ sẽ phát triển hơn nữa khi giao tiếp với cộng đồng, bạn bè trong nước và quốc tế…"- bà Bích Phanh nói.

Công trình chữ viết Raglai và tiếng Việt của bà Bích Phanh. Ảnh: Bùi Phụ
Công trình chữ viết Raglai và tiếng Việt của bà Bích Phanh. Ảnh: Bùi Phụ
Đưa vào sách giáo khoa cấp tiểu học
Bà Mẫu Thị Bích Phanh (SN 1948, ở xã Phước Thắng, huyện Bác Ái, là người dân tộc Raglai). Tuổi thơ của bà lớn lên "trong mưa bom đạn lửa" và được sự che chở của núi rừng Bác Ái và cách mạng. Khi 12 tuổi (1960), bà được các lãnh đạo thời bấy giờ đưa ra Hà Nội học tập tại Trường Học sinh miền Nam. Sau khi tốt nghiệp THPT, bà thi đỗ vào Trường Đại học Y Bắc Thái (nay là Đại học Y Thái Nguyên) niên khóa 1970 - 1976. Sau khi tốt nghiệp ra trường, bà cùng chồng (là kỹ sư) xin trở về quê hương phục vụ cho đồng bào mình.
Từ vị trí ban đầu là bác sĩ, bà được bổ nhiệm làm Phó Chủ tịch UBND huyện Ninh Sơn, kiêm Trưởng Phòng Y tế huyện. Bà trúng cử đại biểu Quốc hội khóa VIII (nhiệm kỳ 1987-1992 của tỉnh Thuận Hải nay là Bình Thuận-Ninh Thuận) và bầu làm Ủy viên Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Sau khi nghỉ hưu vào cuối năm 2004, bà còn dịch từ tiếng Raglai sang tiếng Việt bộ sử thi Cakalang VangPơt - Cakalang VangPơ. Năm 2019, bà được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Bà qua đời năm 2020, hưởng thọ 72 tuổi.
Khi đó, bà Bích Phanh đã đưa cho chúng tôi xem bộ tài liệu "Sách học tiếng Raglai" và "Từ điển Việt- Raglai" mà bà đã bỏ công sức hơn cả chục năm trời mới hoàn thành.
Nội dung tài liệu được thiết kế theo nhóm chủ đề Đảng và Bác Hồ, gia đình, dòng tộc, làng xã, thiên nhiên, môi trường, văn hóa dân tộc, đất nước, con người, lao động- sản xuất, khoa học và giáo dục, chăm sóc sức khỏe, bảo vệ Tổ quốc.
Thấy công trình sưu tầm chữ viết Raglai của bà Bích Phanh có giá trị cao, năm 2004, tỉnh Ninh Thuận mời các chuyên gia của Viện Ngôn ngữ học phối hợp với bà nghiên cứu xây dựng chữ viết và biên soạn sách học tiếng Raglai.
Năm 2017, Sở GDĐT tỉnh Ninh Thuận chủ trì biên soạn tài liệu "Xây dựng chữ viết Raglai và biên soạn sách học tiếng Raglai tại Ninh Thuận" và bà Bích Phanh được mời tham gia.
Mới đây, nhất vào vào ngày 21/9/2021, Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận ký Quyết định số 1839/QĐ-UBND phê duyệt sách giáo khoa tiếng Raglai 1 (SANAUT RADLAI 1) dành cho học sinh và sách hướng dẫn dạy tiếng Raglai dành cho giáo viên để triển khai dạy thực nghiệm trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận của nhóm tác giả Nguyễn Huệ Khải - Giám đốc Sở GDĐT (chủ biên), Nguyễn Thế Quang và nhóm giáo viên chuyển ngữ (biên soạn).
Bộ sách được biên soạn theo 6 chủ điểm: Trường em; Mỗi ngày của em; Gia đình em; Em tham gia giao thông; Người bản làng em và Thế giới xung quanh em. Tương ứng với 6 chủ điểm gồm có 70 bài học được cấu trúc theo từng chủ điểm, phù hợp với Chương trình giáo dục phổ thông môn tiếng dân tộc thiểu số...
Bộ sách mới gồm 26 chữ cái, có 20 phụ âm, 6 nguyên âm, có 20 chữ cái đọc như tiếng Việt, 6 chữ cái gồm C, D, J, W, Y, Z có quy ước đọc khác với tiếng Việt để phù hợp với âm vị học trong tiếng nói của người Raglai.
Ngoài ra, bộ chữ cũng quy định các chữ cái và dấu thanh không sử dụng trong tiếng Raglai để tiện phân biệt âm điệu giọng đọc lên, xuống trong tiếng Raglai, tạo thuận lợi cho người học.
(Còn nữa)
Theo Bùi Phụ - Đức Cường (Dân Việt)

Có thể bạn quan tâm

Tự hào 2 xã Anh hùng Ia Dơk, Kon Chiêng

Tự hào 2 xã Anh hùng Ia Dơk, Kon Chiêng

(GLO)- Trong kháng chiến chống Mỹ, xã Ia Dơk (tỉnh Gia Lai) là căn cứ cách mạng quan trọng, đồng thời cũng là nơi hứng chịu nhiều đau thương, mất mát. Những cánh đồng từng bị bom cày xới, những mái nhà bình yên hóa tro tàn, bao số phận người dân vô tội bị giặc sát hại.

Thủ lĩnh giữ rừng Hà Ra

Thủ lĩnh giữ rừng Hà Ra

(GLO)- Gần 40 năm gắn bó với rừng, ông Nguyễn Văn Chín-Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ Hà Ra (xã Hra, tỉnh Gia Lai) được biết đến như vị “thủ lĩnh giữ rừng” đặc biệt: từ việc biến lâm tặc thành người giữ rừng đến phủ xanh vùng đất cằn cỗi nơi “cổng trời” Mang Yang.

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

Xanh hóa các chốt dân quân thường trực

(GLO)- Khi mới xây dựng, các chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới chỉ có công sự, trận địa chiến đấu. Nhờ bàn tay lao động cần cù của cán bộ, chiến sĩ, chốt được phủ xanh bởi bồn hoa, cây cảnh, thảm cỏ, cây xanh và có vườn tăng gia, ao cá, tạo thêm nét đẹp ở nơi biên cương.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null