Xuyên qua vùng đất "anh hùng sử ca" - Kỳ 4: Người lập "Từ điển Việt - Raglai"

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Trong những ngày đi qua vùng đất "anh hùng sử ca", chúng tôi bắt gặp hình ảnh gia đình các em học sinh người Raglai đang chuẩn bị cho con em mình vào năm học mới 2021 - 2022. Và trong năm học này, sẽ có bộ sách giáo khoa mới bằng tiếng mẹ đẻ...
Ngày 13/10, UBND tỉnh Ninh Thuận đã có công văn chỉ đạo Sở GDĐT tổ chức dạy thực nghiệm tiếng Raglai 1 trong tất cả các trường tiểu học vùng đồng bào Raglai...
Vị bác sĩ cả đời sáng tạo chữ viết
Trao đổi với phóng viên Báo NTNN, ông Nguyễn Anh Linh - Phó Giám đốc Sở GDĐT tỉnh Ninh Thuận cho biết, do tình hình dịch Covid -19 còn phức tạp, nên bắt đầu từ học kỳ 2 năm học 2021-2022, cùng với học tiếng Việt, học sinh đầu cấp (lớp 1) ở những vùng có người dân tộc Raglai sinh sống sẽ học bộ sách giáo khoa tiếng Raglai 1.

Bà Bích Phanh tại Hội nghị tổng kết công tác biên soạn, chương trình tiếng Raglai dành cho cán bộ, công chức vùng dân tộc, miền núi năm 2018. Ảnh: Thái Sơn Ngọc
Bà Bích Phanh tại Hội nghị tổng kết công tác biên soạn, chương trình tiếng Raglai dành cho cán bộ, công chức vùng dân tộc, miền núi năm 2018. Ảnh: Thái Sơn Ngọc
Được biết, một trong những người đầu tiên góp công lớn cho sự thành công sáng tạo chữ viết và lập "Từ điển Việt - Raglai" và trở thành sách giáo khoa như trên là bác sĩ, Nghệ nhân Ưu tú Mẫu Thị Bích Phanh, một người con của núi rừng Bác Ái.
Trước đây, phóng viên Báo NTNN có nhiều lần trò chuyện với bà Bích Phanh tại nhà riêng ở thôn Ma Hoa, xã Phước Đại, huyện Bác Ái (Ninh Thuận).
Bà Bích Phanh kể, những năm sau 1975, vùng đất Bác Ái được xây dựng trên sự hoang tàn do bom đạn để lại. Thời ấy, đi từ trung tâm TP.Phan Rang- Cháp Chàm lên vùng Bác Ái rất nhiều khó khăn. Một trong những vấn đề nan giải là bất đồng ngôn ngữ bởi cán bộ người Kinh tăng cường lên xây dựng Bác Ái, không hiểu hết tiếng nói của người Raglai, nên công tác tuyên truyền gặp nhiều khó khăn…

Bà Bích Phanh và công trình biên soạn. Ảnh: Thái Sơn Ngọc
Bà Bích Phanh và công trình biên soạn. Ảnh: Thái Sơn Ngọc

 
Thấu hiểu việc này, bà Bích Phanh đã bỏ công nghiên cứu từ tiếng nói của dân tộc mình, cách phát âm, cách viết, cách đọc từ vựng tiếng Raglai, rồi latinh ra tiếng Việt. Từ đó, bà hướng dẫn, giảng dạy cho cán bộ đang công tác ở vùng đồng bào Raglai hiểu rõ cách nói chuyện, giao tiếp giữa hai ngôn ngữ nên công tác tuyên truyền được thuận tiện hơn nhiều.
"Tôi cố gắng phiên âm và thực hiện được bộ chữ viết này để cho thế hệ mai sau biết được văn hóa, cội nguồn. Tôi hy vọng, chữ viết sẽ giúp giới trẻ sẽ phát triển hơn nữa khi giao tiếp với cộng đồng, bạn bè trong nước và quốc tế…"- bà Bích Phanh nói.

Công trình chữ viết Raglai và tiếng Việt của bà Bích Phanh. Ảnh: Bùi Phụ
Công trình chữ viết Raglai và tiếng Việt của bà Bích Phanh. Ảnh: Bùi Phụ
Đưa vào sách giáo khoa cấp tiểu học
Bà Mẫu Thị Bích Phanh (SN 1948, ở xã Phước Thắng, huyện Bác Ái, là người dân tộc Raglai). Tuổi thơ của bà lớn lên "trong mưa bom đạn lửa" và được sự che chở của núi rừng Bác Ái và cách mạng. Khi 12 tuổi (1960), bà được các lãnh đạo thời bấy giờ đưa ra Hà Nội học tập tại Trường Học sinh miền Nam. Sau khi tốt nghiệp THPT, bà thi đỗ vào Trường Đại học Y Bắc Thái (nay là Đại học Y Thái Nguyên) niên khóa 1970 - 1976. Sau khi tốt nghiệp ra trường, bà cùng chồng (là kỹ sư) xin trở về quê hương phục vụ cho đồng bào mình.
Từ vị trí ban đầu là bác sĩ, bà được bổ nhiệm làm Phó Chủ tịch UBND huyện Ninh Sơn, kiêm Trưởng Phòng Y tế huyện. Bà trúng cử đại biểu Quốc hội khóa VIII (nhiệm kỳ 1987-1992 của tỉnh Thuận Hải nay là Bình Thuận-Ninh Thuận) và bầu làm Ủy viên Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Sau khi nghỉ hưu vào cuối năm 2004, bà còn dịch từ tiếng Raglai sang tiếng Việt bộ sử thi Cakalang VangPơt - Cakalang VangPơ. Năm 2019, bà được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Bà qua đời năm 2020, hưởng thọ 72 tuổi.
Khi đó, bà Bích Phanh đã đưa cho chúng tôi xem bộ tài liệu "Sách học tiếng Raglai" và "Từ điển Việt- Raglai" mà bà đã bỏ công sức hơn cả chục năm trời mới hoàn thành.
Nội dung tài liệu được thiết kế theo nhóm chủ đề Đảng và Bác Hồ, gia đình, dòng tộc, làng xã, thiên nhiên, môi trường, văn hóa dân tộc, đất nước, con người, lao động- sản xuất, khoa học và giáo dục, chăm sóc sức khỏe, bảo vệ Tổ quốc.
Thấy công trình sưu tầm chữ viết Raglai của bà Bích Phanh có giá trị cao, năm 2004, tỉnh Ninh Thuận mời các chuyên gia của Viện Ngôn ngữ học phối hợp với bà nghiên cứu xây dựng chữ viết và biên soạn sách học tiếng Raglai.
Năm 2017, Sở GDĐT tỉnh Ninh Thuận chủ trì biên soạn tài liệu "Xây dựng chữ viết Raglai và biên soạn sách học tiếng Raglai tại Ninh Thuận" và bà Bích Phanh được mời tham gia.
Mới đây, nhất vào vào ngày 21/9/2021, Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận ký Quyết định số 1839/QĐ-UBND phê duyệt sách giáo khoa tiếng Raglai 1 (SANAUT RADLAI 1) dành cho học sinh và sách hướng dẫn dạy tiếng Raglai dành cho giáo viên để triển khai dạy thực nghiệm trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận của nhóm tác giả Nguyễn Huệ Khải - Giám đốc Sở GDĐT (chủ biên), Nguyễn Thế Quang và nhóm giáo viên chuyển ngữ (biên soạn).
Bộ sách được biên soạn theo 6 chủ điểm: Trường em; Mỗi ngày của em; Gia đình em; Em tham gia giao thông; Người bản làng em và Thế giới xung quanh em. Tương ứng với 6 chủ điểm gồm có 70 bài học được cấu trúc theo từng chủ điểm, phù hợp với Chương trình giáo dục phổ thông môn tiếng dân tộc thiểu số...
Bộ sách mới gồm 26 chữ cái, có 20 phụ âm, 6 nguyên âm, có 20 chữ cái đọc như tiếng Việt, 6 chữ cái gồm C, D, J, W, Y, Z có quy ước đọc khác với tiếng Việt để phù hợp với âm vị học trong tiếng nói của người Raglai.
Ngoài ra, bộ chữ cũng quy định các chữ cái và dấu thanh không sử dụng trong tiếng Raglai để tiện phân biệt âm điệu giọng đọc lên, xuống trong tiếng Raglai, tạo thuận lợi cho người học.
(Còn nữa)
Theo Bùi Phụ - Đức Cường (Dân Việt)

Có thể bạn quan tâm

Sợi tơ mong manh kết nối trăm năm

Sợi tơ mong manh kết nối trăm năm

Khi nói đến sưu tầm đồ cổ ở Việt Nam, người ta thường nghe tới đồ gốm, sành sứ, hay đồ gỗ… chứ ít ai biết đến những món đồ vải mà qua đó thể hiện tay nghề thêu huy hoàng, vang danh thế giới của người Việt hàng trăm năm trước.

Tiến sĩ Nguyễn Minh Kỳ lọt Top 2% nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới năm 2025.

Tiến sĩ Nguyễn Minh Kỳ và hành trình vào top 2% nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới

(GLO)- Với nghiên cứu về ô nhiễm vi nhựa và công nghệ xử lý nước thải, Tiến sĩ Nguyễn Minh Kỳ (SN 1985, Phân hiệu Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh tại Gia Lai) được Đại học Stanford (Mỹ) và Nhà xuất bản Elsevier vinh danh trong top 2% nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới năm 2025.

Người lưu giữ hàng trăm “báu vật” Chư A Thai

Người lưu giữ hàng trăm “báu vật” Chư A Thai

(GLO)- Ở xã Chư A Thai (tỉnh Gia Lai), có một người đàn ông gắn bó cả cuộc đời với những “ký ức triệu năm” còn sót lại dưới lòng đất. Gần 25 năm qua, ông Rcom Sin đã lặng lẽ sưu tầm và trân trọng gìn giữ rất nhiều khối gỗ hóa thạch kết tinh của đất trời.

Sê San: Sông kể chuyện đời…

Sê San: Sông kể chuyện đời…

(GLO)- Dòng Sê San miệt mài chở nặng phù sa; sóng nước bồng bềnh không chỉ kể câu chuyện mưu sinh, bảo vệ phên giậu, mà còn gợi mở tương lai phát triển bền vững, góp phần khẳng định vị thế của vùng biên trong hành trình dựng xây quê hương, đất nước.

Chiếc nỏ của người lính trận Ia Drăng

Chiếc nỏ của người lính trận Ia Drăng

(GLO)- Mang ra chiếc nỏ được cất giữ hơn 30 năm, ông Siu Long (làng Gòong, xã Ia Púch, tỉnh Gia Lai)-nhân chứng trong trận đánh thung lũng Ia Drăng 60 năm trước chậm rãi nói: “Tôi muốn tặng món quà Tây Nguyên này cho một người bạn đến từ nước Mỹ”.

Ông Ksor Yung có lối sống trách nhiệm, gần gũi nên được mọi người quý mến. Ảnh: R’Ô Hok

Ksor Yung: Từ lối rẽ sai lầm đến con đường sáng

(GLO)- Từ một người từng lầm lỡ, ông Ksor Yung (SN 1967, ở xã Ia Rbol, tỉnh Gia Lai) đã nỗ lực vươn lên trở thành người có uy tín trong cộng đồng. Ông tích cực tham gia vận động, cảm hóa những người sa ngã, góp phần giữ gìn an ninh trật tự và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc.

Thôn Lao Đu giữa bát ngát núi rừng Trường Sơn

Lao Đu đã hết lao đao

Nằm bên đường Hồ Chí Minh huyền thoại, cuộc sống của hơn 150 hộ dân thôn Lao Đu, xã Khâm Đức, TP Đà Nẵng nay đã đổi thay, ngôi làng trở thành điểm du lịch cộng đồng giữa bát ngát núi rừng. 

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

(GLO)- Trở về từ cuộc chiến khốc liệt ở Thành cổ Quảng Trị, cựu chiến binh Hồ Anh Hòa ít khi nhắc lại kỷ niệm chiến đấu với gia đình, con cháu. Bởi ông cho rằng, việc cầm súng lao vào cuộc chiến thời điểm ấy là trách nhiệm của một người con yêu Tổ quốc, “không nên công thần”.

Các cổ vật gốm sứ chén, bát, đĩa... được ngư dân nhặt được.

Làng cổ vật

Nép mình bên eo biển Vũng Tàu, thôn Châu Thuận Biển (xã Đông Sơn, huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) không chỉ nổi tiếng là “làng lặn Hoàng Sa” với truyền thống bám biển, giữ chủ quyền, mà còn được ví như “kho báu” lưu giữ hàng loạt cổ vật từ những con tàu đắm hàng thế kỷ dưới đáy đại dương.

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

Nhiều doanh nghiệp và người dân lên ngọn núi Ngọc Linh hùng vĩ ở TP.Đà Nẵng thuê môi trường rừng để trồng sâm, mở ra một nghề mới để đồng bào Xê Đăng bản địa mưu sinh suốt nhiều năm qua: 'phu sâm', tức nghề cõng hàng thuê.

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

(GLO)- Không chỉ bền bỉ gieo con chữ cho học trò nghèo, thầy Võ Trí Hoàn-Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Quang Trung (xã Ia Tul, tỉnh Gia Lai) còn là người đam mê sưu tầm đồ xưa cũ. Với thầy, mỗi món đồ là bài học sống động về lịch sử dân tộc mà thầy muốn kể cho học trò.

null