Vùng đất của tiếng vó ngựa

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Đến hẹn lại lên, cứ vào mùng 9 Tết hàng năm, hàng ngàn người dân và du khách khắp nơi lại đổ về xã An Xuân, H.Tuy An (Phú Yên) để hòa vào cuộc đua có lẽ có một không hai: đua ngựa gò Thì Thùng.
 
Tuy không phải ngựa đua chuyên nghiệp nhưng cả kỵ sĩ và kỵ mã đều đua rất quyết liệt đem lại niềm vui đầu xuân cho mọi người. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
Sử sách còn ghi lại, anh em nhà Tây Sơn đã tuyển chọn ngựa ở Phú Yên để hình thành những đoàn Sảo Mã oai hùng, làm nên bao chiến công vang dội, đỉnh cao là chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa đánh tan 29 vạn quân Thanh mùa xuân Kỷ Dậu 1789, cách nay tròn 230 năm.
Nhiều đời vua dưới triều Nguyễn từ Minh Mạng đến Thiệu Trị, đều tuyển chọn ngựa ở Phú Yên để sung vào chuồng ngựa ngự dụng, nhất là ngựa có sắc trắng.
Năm 1827, vua Minh Mạng truyền cho tỉnh Phú Yên mua 25 con ngựa, nếu là sắc trắng sẽ thưởng 100 lạng bạc, các sắc khác thưởng 80 lạng. Vua Minh Mạng cũng cho vời về kinh đô hai người dân Phú Yên nuôi ngựa giỏi để hướng dẫn cách nuôi tại các chuồng ngựa ngự dụng…
 
Quang cảnh hội đua ngựa truyền thống trên Gò Thì Thùng (xã An Xuân, H.Tuy An, Phú Yên). ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
Cách đây gần 20 năm, cuộc đua ngựa gò Thì Thùng đầu tiên rất ít người biết đến, ngay cả người dân Phú Yên. Cuộc đua ngựa độc đáo này đã hình thành như thế nào?
Người ta thường gọi xã miền núi An Xuân là vùng đất của tiếng vó ngựa. Núi ở đây cao hơn 420 m so với mực nước biển, nhiều thung lũng sâu, đường giao thông những năm cuối thế kỷ 20 vẫn còn cách trở. Vì vậy, ngựa thồ là phương tiện khá phổ biến để vận chuyển lâm thổ sản về xuôi và đưa hàng hóa từ đồng bằng lên. Ngựa đi riết rồi thành đường sá đi lại trong xã.
Cuộc sống của người dân An Xuân những năm đó còn khá nhiều khó khăn. Lo cái ăn chưa đủ nên đời sống văn hóa của người dân An Xuân gần như không có gì. Dân Phú Yên, khách ở xa chỉ biết An Xuân có địa đạo gò Thì Thùng nổi tiếng trong chống Mỹ. Đó là một ngọn đồi có hệ thống địa đạo chằng chịt. Mùa khô năm 1966, quân dân, du kích An Xuân và bộ đội địa phương đã bắn rơi 9 máy bay trực thăng, tiêu diệt 1.030 lính Mỹ trong một trận càn nhờ vào địa đạo Thì Thùng. Ngọn đồi xưa giờ là bãi cỏ xanh cho đàn ngựa ung dung gặm cỏ, thưa thớt những bụi hoa mua gợi nhớ những chiều hoang biền biệt trong bài thơ Màu tím hoa sim của nhà thơ Hữu Loan.
 
Một pha té ngựa của một kỵ sĩ trên đường đua. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
 
Chàng kỵ sĩ nhỏ tuổi bị hất khỏi lưng ngựa... . ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
 
nhưng vẫn cố kìm dây cương. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
 
Sự cố gắng của chàng kỵ sĩ trẻ tuổi không thành. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
 
Tuy nhiên, sau khi ngã, anh chàng lại chạy theo để đua tiếp. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
Chúng tôi còn nhớ, ông Ngọc là người dân ở xóm nhà gần gò Thì Thùng, sớm gắn chặt đời mình trên yên ngựa. Hồi nhỏ, ông là đứa trẻ mồ côi chăn ngựa mướn, lại rất mê đua ngựa dù chưa bao giờ biết đến trường đua, kỵ sĩ. Về già, ông đem suy nghĩ của mình về việc tổ chức đua ngựa ở gò Thì Thùng bàn với trưởng thôn. Không ngờ ý tưởng của ông được nhiều người trong thôn ủng hộ. Đêm đầu tiên, họ tập trung ở sân trường học trong thôn bàn bạc đến tận khuya cho cuộc đua đầu tiên sẽ được tổ chức tại gò Thì Thùng. Khó khăn nhất đặt ra là tiền đâu mà tổ chức?
Họ chia nhau đi từng nhà, vận động các tay đua cũng chính là các hộ dân có chăn nuôi ngựa, vận động bà con góp tiền để tổ chức cuộc chơi. Kiếm đồng tiền ở miền núi không dễ, nhưng nhà nào cũng hồ hởi, dù chỉ vài ngàn đồng lúc bấy giờ.
Trường đua là một khoảnh đất rộng, tương đối bằng phẳng trên gò Thì Thùng. Trước khi vào cuộc đua, ông trưởng thôn làm chút lễ mọn với lòng thành kính những người đã ngã xuống đây trong cuộc chiến năm xưa. Sau đó, cây rừng, dây rừng các loại được mọi người chặt, gom về để dựng, rào thành trường đua. Mất cả buổi chiều, một trường đua “dã chiến” mới hoàn thành.
Trong khi ở ngoài gò Thì Thùng mọi người lo chuẩn bị mọi thứ cho buổi đua ngựa đầu tiên thì tại nhiều gia đình, các kỵ sĩ đã lựa chọn những chú ngựa khỏe nhất cho cuộc đua ngày mai. Không có huấn luyện viên, ai có nhiều kinh nghiệm lên rừng xuống suối với đàn ngựa thì chia sẻ kinh nghiệm cầm cương với bọn trẻ. Ngựa ở An Xuân chỉ quen với chủ, với núi rừng trong công việc thồ hàng, không quen với nơi đông người, lại chưa bao giờ chạy đua, nên các kỵ sĩ rất lo lắng.
 
Khi chạy cũng rất tùy hứng, phải có người chỉ đường ngựa mới chạy đúng làn đua. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
Buổi sáng ở vùng cao An Xuân thật dễ chịu với không khí se lạnh, sương mù bãng lãng quanh các ngọn núi. Ngày đua ngựa hầu như nhà nào cũng gác lại chuyện nương rẫy. Từ sáng sớm, các nẻo đường dẫn đến gò Thì Thùng đã thấy già, trẻ, gái, trai lục đục kéo về để cổ vũ cho cuộc đua.
Tại các chuồng ngựa, khẩu phần của các chú ngựa hôm nay cũng đặc biệt hơn mọi ngày. Tại gò Thì Thùng, mấy chú ngựa chưa quen với cảnh đông người bắt đầu thấy khó chịu, ghì cương, liếc mắt phòng ngừa. Hiểu được điều này, các thủ tục khai mạc buổi đua ngựa đầu tiên được tổ chức tại gò Thì Thùng cũng hết sức đơn giản, nhanh chóng.
Không có mũ bảo hiểm chuyên nghiệp, những chiếc mũ chống lạnh của người dân vùng cao đã được huy động cho các kỵ sĩ. Những bông hoa rừng đẹp nhất cũng được các cô gái chuẩn bị để cổ vũ cho các kỵ sĩ bước vào cuộc đua.
Trong số kỵ sĩ tốp đua đầu tiên, người ta chú ý đến tay đua Võ Văn Lưu, kỵ sĩ trẻ nhất, hồi đó mới học lớp 8. Theo cha đi ngựa từ nhỏ, nên Lưu là đứa trẻ cỡi ngựa giỏi nhất vùng này. Nhiều người không ngờ, hàng ngày nó lầm lầm lì lì, mà vào cuộc đua nó giỏi đến thế. Những chú ngựa thồ chưa quen với tiếng trống, tiếng cổ vũ của người xem nên mỗi lúc chạy càng nhanh mà không theo một “đường đua” nào. Có chú ngựa đang chạy bỗng dưng đứng lại vì sợ hãi đám đông...Thật là một cuộc đua chẳng giống cuộc đua ngựa nào!
Trong số tiền ít ỏi quyên góp được, Ban tổ chức dành lại một ít làm phần thưởng cho các giải nhất, nhì, ba. Phần thưởng cũng rất thiết thực với người dân vùng cao, thường là những đồ dùng ít tiền dành trong sinh hoạt gia đình. Kèm với hiện vật là những bó hoa rừng đã được chị em chuẩn bị sẵn...
 
Người dân hào hứng, vui nhộn trong ngày đầu xuân. ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
Sau cuộc đua, các chú ngựa và những người chủ của nó lại trở về công việc cũ, đợi cuộc đua năm sau...
Cứ thế, đến nay cuộc đua ngựa gò Thì Thùng đã trở thành một hoạt động thể thao truyền thống, ngày càng thu hút đông du khách gần xa. Năm nay, nhân kỷ niệm 30 năm tái lập tỉnh Phú Yên (1989 - 2019), cuộc đua được tổ chức bài bản hơn để đáp ứng đời sống tinh thần không chỉ cho người dân địa phương mà còn khá đông du khách đến Phú Yên dịp Tết này…
Chiều chiều mượn ngựa ông Đô
Mượn kiều chú lính đưa cô tôi về
Cô về chẳng lẽ về không
Ngựa ô đi trước, ngựa hồng theo sau
Ngựa ô đi tới Quán Cau
Ngựa hồng thủng thẳng đi sau Gò Điều...
 
Người xem hội đông đến hàng nghìn người, có người leo lên cây cao để xem cho rõ . ẢNH: DƯƠNG THANH XUÂN
Vài câu ca trên cho thấy ngựa đã gắn bó với đời sống người dân Phú Yên từ hàng trăm năm trước. Vào những năm đầu của thế kỷ 20, đàn ngựa ở Phú Yên không dưới 600 con với những đội tải mã đưa hàng vào Khánh Hòa rồi lên Tây nguyên. Trong hai cuộc kháng chiến giữ nước, ngựa Phú Yên cũng gắn với nhiều trận thắng nổi tiếng như trận Trường Lạc, Sơn Hòa..., và tướng Lư Giang, nguyên là Trung đoàn trưởng Trung đoàn 80 - 83 đã được người dân Phú Yên ca ngợi qua những câu thơ:
Làm trai hồ thỉ bốn phương
Thanh gươm yên ngựa lên đường thắng xông
Vẫy vùng, Nam Bắc Tây Đông
Lấy thân che chở non sông nước nhà
Vẻ vang trai Việt Nam ta...
Trần Thanh Hưng (Thanh Niên)

Có thể bạn quan tâm

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

Bền bỉ gieo yêu thương nơi vùng đất khó

(GLO)- Giữa bao thiếu thốn của vùng đất Pờ Tó, có một người thầy lặng lẽ, bền bỉ gieo yêu thương cho học trò nghèo. Thầy không chỉ dạy chữ mà còn khởi xướng nhiều mô hình sẻ chia đầy ý nghĩa như: “Tủ bánh mì 0 đồng”, “Mái ấm cho em”, “Trao sinh kế cho học trò nghèo”.

Trung tá Cao Tấn Vân (thứ 2 từ phải sang)-Phó Đội trưởng Phòng An ninh đối ngoại (Công an tỉnh Gia Lai) chụp ảnh cùng đồng đội. Ảnh: NVCC

Cống hiến thầm lặng vì sứ mệnh cao cả

(GLO)- Hành trình "gieo hạt" hòa bình bắt đầu từ những con người bình dị. Những cống hiến thầm lặng của họ vì sứ mệnh cao cả, góp phần tích cực đưa hình ảnh đất nước và con người Việt Nam yêu chuộng hòa bình đến bạn bè quốc tế.

Giới trẻ hào hứng tham gia các khóa học làm đèn lồng Trung thu thủ công

Hồi sinh Trung thu xưa

Giữa phố phường rực rỡ ánh đèn led, đèn ông sao và mặt nạ giấy bồi bất ngờ “tái xuất”, gợi lại ký ức những mùa trăng rằm xưa. Sự trở về của Trung thu truyền thống đã manh nha trong những năm gần đây, được nhiều người trẻ hào hứng đón nhận.

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

Gặp người lính Thành cổ năm xưa

(GLO)- Trở về từ cuộc chiến khốc liệt ở Thành cổ Quảng Trị, cựu chiến binh Hồ Anh Hòa ít khi nhắc lại kỷ niệm chiến đấu với gia đình, con cháu. Bởi ông cho rằng, việc cầm súng lao vào cuộc chiến thời điểm ấy là trách nhiệm của một người con yêu Tổ quốc, “không nên công thần”.

Các cổ vật gốm sứ chén, bát, đĩa... được ngư dân nhặt được.

Làng cổ vật

Nép mình bên eo biển Vũng Tàu, thôn Châu Thuận Biển (xã Đông Sơn, huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) không chỉ nổi tiếng là “làng lặn Hoàng Sa” với truyền thống bám biển, giữ chủ quyền, mà còn được ví như “kho báu” lưu giữ hàng loạt cổ vật từ những con tàu đắm hàng thế kỷ dưới đáy đại dương.

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

'Phu sâm' ở núi Ngọc Linh

Nhiều doanh nghiệp và người dân lên ngọn núi Ngọc Linh hùng vĩ ở TP.Đà Nẵng thuê môi trường rừng để trồng sâm, mở ra một nghề mới để đồng bào Xê Đăng bản địa mưu sinh suốt nhiều năm qua: 'phu sâm', tức nghề cõng hàng thuê.

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Dệt những sợi kí ức giữa đại ngàn

Khi sản phẩm công nghiệp ngày càng tràn ngập thị trường thì ở vùng núi rừng Đưng K’nớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) vẫn còn những người phụ nữ cần mẫn bên khung cửi, kiên nhẫn nhuộm từng sợi chỉ, dệt từng hoa văn. Những tấm thổ cẩm ra đời từ nơi đây là hơi thở níu giữ kí ức truyền thống đại ngàn.

Dặm dài Trường Lũy

Dặm dài Trường Lũy

(GLO)- Trường Lũy là một phức hợp bao gồm: lũy-bảo (đồn)-đường, hình thành từ thời chúa Nguyễn, xây dựng quy mô dưới triều Nguyễn; đi qua địa phận 3 tỉnh trước đây: Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định.

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Tuyến 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên, những ngày về đích: Cứ điểm dưới chân Hoàng Liên Sơn

Trạm biến áp 500kV Lào Cai đang gấp rút hoàn thiện để trở thành điểm khởi đầu của tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Đây là mắt xích chiến lược trong hành trình đưa nguồn điện dồi dào, đặc biệt là thủy điện ở Tây Bắc, vượt núi băng rừng về xuôi để hòa vào lưới điện quốc gia.

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

null