Trong nỗ lực xây dựng hòa bình và hòa giải thực sự giữa 2 đất nước, tháng 3-2025, tại Gia Lai, ông Craig McNamara đã trao tặng các cựu chiến binh Việt Nam một lá cờ đặc biệt sau 60 năm cất giữ.
Đó là lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, do một người lính Việt Nam Cộng hòa đoạt được sau khi sát hại một chiến sĩ quân giải phóng trong trận đánh khốc liệt tại thung lũng Ia Drăng tháng 11-1965. Vật chứng này đã được tặng lại cho ông Robert McNamara - “kiến trúc sư trưởng” của cuộc chiến tranh Việt Nam và rồi được mang về Mỹ như một “chiến tích”, dù kết cục là thất bại cay đắng trên chiến trường Tây Nguyên.
Khóc cùng ký ức
Một ngày tháng 3-2025, CCB Nguyễn Văn Lừng (83 tuổi), hiện sống tại Hà Nội, cùng một số đồng đội háo hức thăm lại Ia Drăng - vùng chiến địa xưa, nằm cách Pleiku khoảng 45 km.
60 năm qua, ông chưa khi nào quên trận chiến dưới chân núi Chư Prông. Song đến giờ, ông mới được quay về với núi rừng đầy ắp kỷ niệm.
Đáng nói, hành trình này còn có sự góp mặt của ông Craig McNamara. Hai thế hệ đến từ hai đất nước từng đối đầu trên chiến tuyến, khi ấy lại cùng đứng lặng, phóng tầm mắt ra mênh mông thung lũng, cùng hoài niệm và rơi nước mắt khi nói về cuộc chiến mà dấu vết đau thương còn hằn lên cả hai phía.
Trong Chiến dịch Plei Me diễn ra trên chiến trường Tây Nguyên từ ngày 19/10 - 26/11/1965, quân giải phóng miền Nam đã đánh những trận quyết liệt với địch ở thung lũng Ia Drăng. Ông Lừng khi đó là chiến sĩ Đại đội 7 (Tiểu đoàn 8, Trung đoàn Bộ binh 66), đơn vị trực tiếp tham gia phối hợp cùng Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 33) đánh tan tác Lữ đoàn 3 - Sư đoàn Kỵ binh không vận số 1 của Mỹ.
Người cựu chiến binh hồi tưởng: Sư đoàn này là “con đẻ” của Robert McNamara, được xem là bất bại bởi trong Chiến tranh thế giới thứ hai và trong chiến tranh Triều Tiên chỉ bị tổn thất chưa đến 1 đại đội. Vậy nhưng, tại thung lũng Ia Drăng, mới hơn 1 tuần đụng độ với quân ta, chúng đã bị tiêu diệt hơn 2.000 tên. Trận đánh đã làm phá sản chiến thuật trực thăng vận, gây tổn thất nặng nề nhất cho quân Mỹ kể từ khi tham chiến tại Việt Nam.
Ngày 26-11-1965, Chiến dịch Plei Me kết thúc, ghi dấu trận đầu quân ta thắng Mỹ trên chiến trường Tây Nguyên. Nhưng chiến thắng đó cũng phải đánh đổi bằng sự hy sinh của bao đồng đội thân thương của ông Lừng. Khoảnh khắc chứng kiến họ ngã xuống ngay bên cạnh mình là ký ức đau thương, không thể xóa mờ với ông.
Ba ngày sau khi thua đau, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Robert McNamara đã có mặt tại An Khê để nghe Tư lệnh Sư đoàn Kỵ binh không vận số 1 báo cáo về trận Ia Drăng và Chiến dịch Plei Me. Trong hành trang của ông khi về Mỹ có lá cờ đặc biệt kể trên.
Ngược lại với cha, năm đó, ở tuổi 15, Craig McNamara đã chán ghét chiến tranh. Cùng với hàng trăm nghìn nam nữ thanh niên Mỹ, ông xuống đường biểu tình kêu gọi Chính phủ chấm dứt hậu thuẫn cho cuộc chiến phi nghĩa ở Việt Nam. Nhiều lần Craig McNamara mong muốn đối thoại với cha mình nhưng chỉ nhận được sự lảng tránh. Vượt ra ngoài xung đột cha - con trong gia đình, đó còn là sự xung đột giữa 2 hệ tư tưởng quá khác biệt, dù ông thừa nhận trong sâu thẳm mình vẫn yêu kính cha.
Đang tuổi nổi loạn, lại mang một vết thương tâm lý sâu sắc, Craig McNamara đã treo ngược lá cờ Mỹ trong phòng riêng để bày tỏ tinh thần phản chiến. Trong khi đó, lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam mà ông lấy từ cha lại được treo nghiêm ngắn, trang trọng.
Suốt 40 năm qua, ông chọn trở thành một nông dân để kiếm tìm sự bình yên bên những cây hạnh nhân, ô liu. Tháng 3-2025, ông trở lại Việt Nam lần thứ hai với vai trò là nhân vật chính của bộ phim tài liệu lịch sử “Cuộc đọ sức của ý chí” do Đài Truyền hình Việt Nam thực hiện; đồng thời tổ chức buổi giới thiệu cuốn sách “Vì cha chúng tôi nói dối” mà ông là tác giả. Dịp này, ông cũng trở lại Ia Drăng, gặp gỡ các CCB từng tham chiến tại đây và trao tặng lại lá cờ như một cách hóa giải.
Âm vọng hòa bình
Ngay sau khi nhận lại kỷ vật quý giá, CCB Nguyễn Văn Lừng và đồng đội đã quyết định tặng lại cho Bảo tàng Quân đoàn 34. Để từ đây, cùng với sự bi hùng, lá cờ ấy còn kể lại một câu chuyện tràn ngập âm vọng hòa bình.
Trải rộng lá cờ, Thượng tá Nguyễn Cảnh Minh, Giám đốc Bảo tàng Quân đoàn 34 chỉ cho chúng tôi xem dòng chữ viết tay nằm ở góc trên cùng bên phải: “Đại đội 761 hạ sát 1 V/C đoạt cờ ngày 25-11-1965”. Trải qua hơn nửa thế kỷ được bảo quản chu đáo, hiện vật này vẫn còn nguyên vẹn dù màu sắc đã phai đi ít nhiều.
“Với một bảo tàng, việc được sở hữu hiện vật quý hiếm, độc bản như thế này là điều rất may mắn. Ý nghĩa của lá cờ này là hết sức to lớn, cho thấy một giai đoạn khốc liệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, khẳng định sự hy sinh cao cả của những cán bộ, chiến sĩ đã tham gia chiến đấu trên chiến trường Tây Nguyên. Đặc biệt, hiện vật này là minh chứng cho nỗ lực hòa hợp, hòa giải, xoa dịu vết thương chiến tranh”, Thượng tá Nguyễn Cảnh Minh nhận định.
Giám đốc Bảo tàng Quân đoàn 34 cho hay: Lâu nay, tại đây có một khu vực riêng dành trưng bày các hiện vật, sa bàn, hình ảnh, tư liệu… về Chiến dịch Plei Me. Lá cờ này giờ trở thành một mảnh ghép hoàn hảo. Chỉ duy nhất một điều ông tiếc nuối, đó là không thể nào xác minh danh tính người chiến sĩ hy sinh hôm ấy, chủ nhân một kỷ vật giờ thành hiện vật quan trọng của lịch sử. Hiện đơn vị đang chỉnh lý nội dung để trưng bày hiện vật này một cách trang trọng nhằm giới thiệu đến đông đảo khách tham quan, nhất là trong dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2.9. Thượng tá Nguyễn Cảnh Minh cho biết thêm: Với ý nghĩa to lớn của lá cờ này, đơn vị dự tính làm hồ sơ đề xuất công nhận đây là bảo vật quốc gia.
Được nghe thuyết minh về hiện vật trên, Thiếu tá Tô Hoàng Mạnh (Tiểu đoàn 28, Bộ Tham mưu Quân đoàn 34) xúc động chia sẻ: “Tôi trân trọng người đã gìn giữ lá cờ suốt 60 năm qua để rồi trao trả đến nơi nó thuộc về. Với tư tưởng tiến bộ, ông Craig McNamara hiểu tính chính nghĩa của cuộc chiến chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc của nhân dân Việt Nam. Việc lưu giữ, trưng bày kỷ vật chiến tranh này tại Bảo tàng là hết sức ý nghĩa, mang tính giáo dục truyền thống cao”.
Mất bao lâu để một ký ức đau thương chìm vào quên lãng? Thế nào là đủ cho một cuộc hòa giải, một cái bắt tay từ hai bên chiến tuyến? Có lẽ, trước tiên cần sự bao dung, tha thứ đủ lớn. Cái ôm chặt mà CCB Nguyễn Văn Lừng dành cho người đàn ông thuần nông Craig McNamara trên chiến địa xưa là một ví dụ. Và như ông Craig McNamara giãi bày trong bộ phim tài liệu lịch sử của VTV thì chính ông cũng phải học cách tha thứ cho mình, “và tôi tha thứ cho cha tôi…”.
