Ký ức cao su trăm tuổi

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Những cây cao su đầu tiên do người Pháp trồng tại Việt Nam hiện có tuổi đời hơn trăm năm, to lớn hai người ôm không xuể, ghi dấu một thời "đi dễ khó về".
Năm 1901, người Pháp thực hiện tuyến đường sắt Sài Gòn - Phan Thiết, qua vùng đất còn hoang sơ màu mỡ thuộc địa phận tỉnh Đồng Nai, các kỹ sư và nhà thầu đã lập một trang trại cao su tại đây với hơn 1.000 cây giống. Hơn một thế kỷ trôi qua, vườn cây in dấu người xưa trong sự thăng trầm của ngành cao su.
In dấu nhật nguyệt
Ngã tư Dầu Giây (thuộc huyện Thống Nhất, tỉnh Đồng Nai) đang được quy hoạch thị trấn. Đây cũng là nơi giao thoa giao thông, văn hóa của nhiều vùng miền, dân tứ xứ về đây lập nghiệp. Hệ thống cao tốc Bắc - Nam, Quốc lộ 1 cũng như các tuyến đường đi Đà Lạt, Vũng Tàu, TP HCM đều có điểm nối, giao cắt tại đây.

Khu vườn cao su lịch sử nằm giữa trung tâm Dầu Giây. Lãnh đạo Nông trường Dầu Giây - đơn vị quản lý vườn cây này - giúp chúng tôi tiếp cận với các "cụ" cây. Trăm năm, người trồng cũng như những lớp người chăm sóc cây đã lần lượt về cõi thiên thu nhưng các "cụ" cây vẫn căng nhựa sống.

 
Vườn cao su cổ (ảnh trên) và một trong những gốc cao su của thế hệ được trồng đầu tiên
Vườn cao su cổ (ảnh trên) và một trong những gốc cao su của thế hệ được trồng đầu tiên
Lô 9. Vườn cây được đặt tên như vậy trong lịch sử hình thành của Nông trường Dầu Giây. Theo tư liệu lịch sử, người Âu lúc đó nhận thấy đất đai Dầu Giây trong tổng thể vùng đất Nam Bộ màu mỡ nên lập vườn trồng thử nghiệm nhiều loại cây. Sau 5 năm, đến năm 1906, do thích ứng với khí hậu, cây cao su phát triển vượt trội nên được trồng mở rộng với khoảng 1.000 cây, trên diện tích 8 ha.
Từ sau năm 1975, vườn cây thuộc Nông trường Dầu Giây, Tổng Công ty Cao su Đồng Nai quản lý. Đến năm 1980, các cây cao su trồng xen ở Lô 9 được ngưng cạo mủ để giữ gìn di tích lịch sử là những cây cao su đầu tiên. Một số cây được trồng xen vào để lấp đầy khoảng trống do một số cây xưa gãy đổ bởi thời tiết. Nông trường cũng cho xây dựng hàng rào, làm cổng bảo vệ và cử người quét dọn, chăm sóc. Hiện vườn còn lại hơn 300 cây thuộc lớp những cây đầu tiên, trồng vào những năm đầu thế kỷ XX.
"Trong vườn cây tịch mịch, ngước nhìn lên những ngọn cây vi vút gió, giữa trời trong mây trắng, nhớ về các thế hệ cha ông, khung cảnh xưa như tái hiện. Bao lớp người ra đi nhưng cảnh xưa còn đó, in dấu nhật nguyệt" - vị cán bộ lớn tuổi của nông trường nói và chậm bước trong vườn giữa tiếng chim hót.
Ký ức trăm năm
Các cán bộ ở Nông trường Dầu Giây cho biết muốn hiểu rõ khu vườn xuyên thế kỷ này chỉ có thể tìm đến một trong những vị lão trượng của ngành là ông Hoàng Minh Sang, nguyên Phó Giám đốc Nông trường Cao su Đồng Nai. Ông Sang đã 85 tuổi, nhà ở ngay khu ngã tư Dầu Giây, cách vườn cây này chỉ vài trăm mét.
Ông Sang được xem là lão trượng vì không những là lãnh đạo lâu năm trong ngành mà còn sinh ra trong gia đình công tra (công nhân mộ phu) làm việc tại vườn cây này cùng người Pháp. Sau thời gian phục vụ chế độ cũ, sau năm 1975 ông tiếp tục được tin dùng và sau đó giữ chức phó giám đốc nông trường, chuyên nghiên cứu và quản lý phục vụ ngành cao su cho đến lúc nghỉ hưu, đầu những năm 1990.
Năm 1936, ông Sang cùng gia đình từ tỉnh Quảng Trị vào làm phu đồn điền ở vùng này. Ông Sang nhớ lứa cây cao su đầu tiên đã gần 50 tuổi. Lúc đó, ông Sang mới 4 tuổi, cùng đám trẻ con nhà phu cao su sống với cha mẹ trong những nhà tập thể mái tranh, vách đất khi vùng đất này vẫn còn hoang vu, rừng thiêng nước độc. "Lúc đó, chúng tôi phải dùng những chiếc bao bố may lại thành áo. Cuối tuần, đem áo nhúng vào nước sôi để giết rận rồi phơi khô để mặc tiếp" - ông Sang nói, mắt nhìn xa xăm.
Sau thế hệ ông Sang là các lớp phu từ miền Bắc vào đây tìm sinh kế, bất chấp những dự báo rủi ro lúc phải rời quê cha đất tổ. Trước lúc đến, họ phải qua kỳ tuyển mộ, gọi là mộ phu. Vào làm, họ được gọi là những "công tra", có người sau này không chịu được gian khổ phải tìm cách hồi hương. Theo hồi ký của một số người trong thời kỳ này, việc làm công tra ở các đồn điền cao su là một trong những nghề thấp kém, khổ ải nhất hồi bấy giờ. Sốt rét thường xuyên, dù được chăm sóc nhưng nhiều người vẫn mất mạng.
Tuổi thanh niên, ông Sang tiếp tục theo cha mẹ làm công tra nhưng sau đó là một trong số ít người tại đồn điền học hết tú tài, rồi theo học tại Học viện Quốc gia hành chánh.
Ngọn cao su xào xạc, thỉnh thoảng những cành cây cao su vặn mình răng rắc. Trong vườn cây, các căn nhà và những vật dụng từ thời những lớp công tra đầu tiên được bảo tồn, phục dựng. "Đây là chỗ ngủ, kia là cái xẻng, xoong nồi từ lớp người xưa còn lại. Mỗi lần đến đây, cảm thấy như cảnh xưa tái hiện, người xưa còn đâu đây" - vị lão trượng suy tư.
Thành khu di tích lịch sử
Vườn cây cao su trăm tuổi này giờ đã trở thành khu di tích lịch sử cấp tỉnh của Đồng Nai. Lô 9 được xây hàng rào bao quanh. Hiện vườn còn 306 cây cổ trong số khoảng 700 cây thế hệ đầu tiên. Trước mắt chúng tôi, hàng chục cây trong số còn lại đang già cỗi hoặc dần mục ruỗng do bị sâu mọt ăn, khó cầm cự thêm với thời gian. Đơn vị quản lý cho biết không có biện pháp nào có thể níu kéo. "Ở nước ngoài họ có những biện pháp chống giữ nhưng kinh phí lớn lắm" - một người quản lý tại đây cho biết.
Dẫn chúng tôi đi dưới những tán cây cao su, ông Lê Văn Phúc, cán bộ nông trường, kể vừa qua do bão, hàng loạt cây cổ của vườn gãy đổ, phải chặt bỏ hoàn toàn khiến những người chăm sóc cây rất xót xa. Căn nhà phục dựng, mô phỏng nơi ở của những công tra ngày nào, với vài mẫu vật như dụng cụ lấy mủ, cuốc xẻng, chiếc kẻng dùng phát hiệu lệnh tập trung cũng đang mòn gỉ, hao hụt dần. 

Rất tự hào
Ông Nguyễn Hữu Tam, Giám đốc Nông trường Cao su Dầu Giây, nhìn nhận: "Người trong ngành cao su rất tự hào về vườn cây cổ. Mỗi dịp lễ kỷ niệm ngành, nhiều người đến đây tìm về cội nguồn. Lớp trẻ cũng đến đây tìm hiểu về lịch sử cha anh để phấn đấu. Chúng tôi ý thức rất lớn về việc bảo tồn các hiện vật còn lại quý giá này".

Bùng nổ ở xứ Biên Hòa

Năm 1877, người Pháp cho gieo thử một số hạt giống tại Thảo Cầm Viên (Sài Gòn) nhưng đều chết hoặc không nảy mầm. Hai năm sau, họ tiếp tục trồng thử nghiệm ở Thủ Dầu Một và Khánh Hòa nhưng vẫn không thành công.
Năm 1898, một người trồng thử nghiệm 10.000 cây ở vùng đất phía Bắc Sài Gòn và thành công. Cùng thời điểm, cây cao su được trồng thử nghiệm ở Dầu Giây rồi mở rộng, bùng nổ ở xứ Biên Hòa. Cây cao su tiếp tục được gieo trồng cùng với việc khai phá đất đai ở các vùng Trảng Bom, Định Quán, Xuân Lộc (nay thuộc tỉnh Đồng Nai). Việc khai khẩn, mở rộng diện tích trồng cao su dần dần được người Pháp đẩy mạnh, sau năm 1975 chủ yếu do nhà nước đầu tư.
Xuân Hoàng (NLĐO) 

Có thể bạn quan tâm

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

Thầy giáo làng đam mê sưu tầm đồ xưa cũ

(GLO)- Không chỉ bền bỉ gieo con chữ cho học trò nghèo, thầy Võ Trí Hoàn-Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Quang Trung (xã Ia Tul, tỉnh Gia Lai) còn là người đam mê sưu tầm đồ xưa cũ. Với thầy, mỗi món đồ là bài học sống động về lịch sử dân tộc mà thầy muốn kể cho học trò.

Tự hào 2 xã Anh hùng Ia Dơk, Kon Chiêng

Tự hào 2 xã Anh hùng Ia Dơk, Kon Chiêng

(GLO)- Trong kháng chiến chống Mỹ, xã Ia Dơk (tỉnh Gia Lai) là căn cứ cách mạng quan trọng, đồng thời cũng là nơi hứng chịu nhiều đau thương, mất mát. Những cánh đồng từng bị bom cày xới, những mái nhà bình yên hóa tro tàn, bao số phận người dân vô tội bị giặc sát hại.

Thủ lĩnh giữ rừng Hà Ra

Thủ lĩnh giữ rừng Hà Ra

(GLO)- Gần 40 năm gắn bó với rừng, ông Nguyễn Văn Chín-Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ Hà Ra (xã Hra, tỉnh Gia Lai) được biết đến như vị “thủ lĩnh giữ rừng” đặc biệt: từ việc biến lâm tặc thành người giữ rừng đến phủ xanh vùng đất cằn cỗi nơi “cổng trời” Mang Yang.

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

(GLO)- Hàng trăm năm qua, những gốc đa lặng lẽ vươn mình trong rừng già Kon Ka Kinh, thấm đủ chuyện nhân sinh để hóa thành "chứng nhân" của đại ngàn. Quần thể đa cổ thụ không chỉ tạo nên cảnh quan kỳ vĩ, mà còn trở thành di sản tinh thần gắn bó với bao thế hệ cư dân sống dựa vào rừng.

Vào mùa xoay chín

Vào mùa xoay chín

(GLO)- Sau hơn 4 năm chắt chiu nhựa sống, hấp thụ tinh hoa đất trời, những cây xoay ở cánh rừng Kbang, Sơn Lang, Đak Rong đã bung hoa kết trái. Vào mùa xoay chín, người dân cũng đón “lộc rừng”, mang về nguồn thu nhập đáng kể.

Viết giữa mùa măng rừng

Viết giữa mùa măng rừng

(GLO)- Vào tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu trút xuống, cũng là lúc người dân vùng cao nguyên Gia Lai lội suối, băng rừng để hái măng - thứ sản vật được người Jrai, Bana gọi là “lộc rừng”.

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Xã tỷ phú nơi biên viễn

Trong hai năm 2024-2025, thủ phủ Tây Nguyên trúng đậm cà phê. Chỉ tính riêng huyện Đắk Mil (tỉnh Đắk Nông cũ), các lão nông đã sắm 1.000 ô tô trong năm 2024. Xã Bờ Y (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum cũ, nay thuộc tỉnh Quảng Ngãi giáp Lào và Campuchia) cũng chung niềm vui ấy...

Những đoản khúc Huế

Những đoản khúc Huế

Hôm ấy, trên xe khi đi qua đoạn đường gần Khách sạn Morin và Trung tâm Nghệ thuật Điềm Phùng Thị ở Huế, nhìn hàng cây rất đẹp, tôi nói với người lái xe: “Nếu thấy cây long não, em chỉ cho anh nhé”. 

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn của người Rục

Tầm nhìn (view) đắt giá nhất của người Rục ở bản Ka Ai, xã Dân Hóa, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa (Quảng Bình, nay là tỉnh Quảng Trị), đó là ngôi nhà có mặt tiền bao quát đồng lúa.

Vũ Văn Tam Lang & 50 cây violon đặc chế

Vũ Văn Tam Lang và 50 cây violon đặc chế

(GLO)- Cách đây vài năm, khi ngắm 22 cây đàn violon do ông Vũ Văn Tam Lang (phường An Phú, tỉnh Gia Lai) chế tác bằng tất cả tâm huyết được giới chuyên môn đánh giá cao, tôi thầm nghĩ, ông đã có thể tự hài lòng với những gì mình có.

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

Giữ mãi ngọn lửa hồng cách mạng

(GLO)- Cuộc trò chuyện với hai nhân chứng sống - ông Hoàng Văn Tuyển và bà Huỳnh Thị Kim Xuyên đã đưa chúng ta trở lại những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ, nơi tinh thần yêu nước và khát vọng cống hiến đã viết nên những trang đời đáng nhớ.

Vào rừng... chờ ươi bay

Vào rừng... chờ ươi bay

Sau 4 năm, khi những cánh rừng già miền núi TP.Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) chuyển mình vào mùa ươi chín, hàng ngàn người dân lại có một cuộc 'di cư' tạm thời vào rừng sâu chờ 'lộc trời' rơi xuống để nhặt.

null