Tôi hiểu vì sao mà những người bạn của tôi xa quê bao nhiêu năm, có người vẫn không quên được hương vị của đặc sản quê hương mình, có người vẫn đinh ninh lời hẹn với chính lòng: “mai mốt già tui về quê trồng rau, nuôi gà, tắm biển”… Còn tôi, nếu được hỏi, Gia Lai có gì đáng nhớ? Có lẽ tôi sẽ không ngần ngại mà trả lời, đó là hương phố, hương đồi.
Khi gió đã mang chút hơi ẩm của nước, hương núi đồi dường như mới thực sự thức dậy. Nhất là vào giữa tháng ba tiết xuân phân. Như cuộc hạnh ngộ của đất trời, hoa bung nở khắp chốn. Đó cũng là mùa hoa cà phê phủ trắng đồi rẫy Tây Nguyên. Cách đây vài chục năm, khi nhà cửa còn thưa thớt, người ta sinh sống ngay trên vườn, rẫy cà phê. Sáng sớm mở cửa ra, hương hoa cà phê ngan ngát, vấn vít phủ lấy bước chân và hơi thở. Tôi đã mang theo cả nỗi nhớ hương vị quê nhà mộc mạc dịu êm ấy khi lên đại học, băng qua những vòng xoay ngã tư, ngã bảy đông đặc mùi nước hoa và caramel thơm ngậy của chốn phồn hoa đô thị.
Đến tận bây giờ khi nhà không còn bao bọc trong vườn cà phê nữa, mùi hương hoa cà phê vẫn đọng ngọt trong ký ức. Có dịp đi xa ra vùng ngoại ô vào mùa hoa cà phê nở, mới thấy thấm thía hương vị riêng của vùng cao nguyên đất đỏ bazan này. Kể cả khi hoa đã tận kết thành từng chùm trắng xóa, không phải một cành mà hàng chục cành, không phải một cây mà hàng trăm cây, phủ kín đồi lá xanh, đất đỏ, thì hương thơm vẫn dịu dàng như sắc trắng, mãnh liệt như hơi thở núi rừng.
Ở chốn cao nguyên lồng lộng, khoáng đạt gió, bạt ngàn mây này, hương vị hoa cà phê vào mùa là thứ ngôn ngữ riêng đầy ý vị của núi đồi. Có cái gì như thể chia đôi, nửa là hương thơm của thiên nhiên đất trời, nửa lại là vị mặn mòi của mồ hôi công sức con người. Nên, nó vừa quen thuộc, bình thường, mà cũng vừa thật quý giá. Biết bao người rời xa cao nguyên bazan, mang theo trong ký ức hương hoa cà phê nở. Biết bao người con lớn lên từ trái ngọt kết chùm đọng giọt mồ hôi của cha mẹ bên từng hố, gốc cà phê. Những giá trị lặng thầm thường không lên tiếng, chỉ thoảng hoặc mơ hồ gợi nhắc như hương hoa cà phê của rẫy, của đồi.
Từ hương rẫy, hương đồi đến hương phố, trên đất Gia Lai quê tôi nó chuyển hòa ý nhị tự nhiên như cách chùm hoa cà phê trong nắng gió nở ra trắng muốt và từ từ kết thành chùm quả đỏ mọng. Bao nhiêu hoa bấy nhiêu quả, bao nhiêu hương bấy nhiêu vị. Để phố núi là phố của hương vị cà phê mỗi sáng.
Gần 40 năm trôi qua sống trên đất Gia Lai, tôi vẫn không sao quên được mùi vị cà phê trong quán nhỏ của mẹ tôi. Ngày ấy, quán nằm chênh vênh đỉnh dốc, không quá đông đúc. Cà phê chỉ pha bằng phin, không có máy ép như bây giờ nhưng hương thơm thì mãi mãi ngưng đọng theo thời gian và nỗi nhớ. Mùi nồng ấm mộc mạc của cà phê hái chín rang củi, ngầy ngậy hương bơ muối tan loãng trong không khí trong lành buổi sớm mai.
Gia Lai chưa phải là thủ phủ cà phê nhưng tôi dám chắc, chưa có cà phê ở đâu ngon như phố núi quê tôi. Thổ nhưỡng đất đỏ bazan màu mỡ, khí hậu nóng ẩm vừa phải, địa hình có độ cao lý tưởng; kinh nghiệm trồng cây thâm niên cho phép tạo ra những hạt cà phê chất lượng ngon nhất. Thế thôi cũng chưa đủ, tôi nghĩ điều quan trọng nhất là thói quen thưởng thức cà phê thành văn hóa ẩm thực của đại đa số người dân phố núi đã khiến cho hương vị cà phê Gia Lai trở nên hết sức đặc biệt.
Nhiều con đường đã trở thành phố cà phê, ngõ cà phê, sực nức hương thơm mỗi sáng. Gu uống sành điệu tạo nên một cuộc chọn lọc khắt khe kích thích chất lượng. Thế giới cà phê phong phú với Arabica chua thanh, đắng nhẹ; Robusta đậm đà, thơm dịu khiến cho câu chuyện bị uống phải cà phê giả trên “đất cà phê” ngày càng hi hữu. Xu hướng cà phê hữu cơ, cà phê thu hoạch trái chín 100% phơi giàn không còn là điều gì quá xa xỉ. Và cơ hội được uống những hạt cà phê sẻ, giống cổ ít năng suất nhưng chất lượng hảo hạng là niềm vui không phải ai cũng có…
Hương phố hay hương cà phê phố núi mỗi sáng-chiều vẫn hàng ngày hiện diện ở đó, bên góc đường quen thuộc, bên chỗ ngồi quen thuộc với những người bạn thân thiết, song nếu không để ý hay vô tình, có lẽ ta sẽ quên ngay. Chỉ khi đi đến một vùng đất lạ, gọi ly cà phê quen thuộc, ta mới chợt giật mình nhận ra hương phố đã ở... nhà. Và khi ấy, lòng ta lại bồn chồn, mong ngóng gửi theo hương!
