Con ngồi đợi mẹ bên thềm

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
Ý niệm về không gian cư trú trong đời sống dân gian thường gắn kết với những bài học về luân thường đạo lý. Bắt đầu từ ca dao, tục ngữ, cái ngạch cửa thềm nhà bỗng ý vị với rất nhiều nhắn nhủ...
Câu chuyện trước thềm nhà. Ảnh: LÊ TRỌNG KHANG

Câu chuyện trước thềm nhà. Ảnh: LÊ TRỌNG KHANG

Từ quan niệm phong thủy...

Xa xưa, ông cha ta đã dựng nhà theo một nguyên tắc bất di bất dịch: sàn nhà bao giờ cũng cao hơn mặt sân, mặt đường. Để bước vào ngôi nhà, bao giờ cũng phải đi qua thềm nhà, mà ngày nay chúng ta thường gọi là bậc tam cấp.

Bậc tam cấp hay thềm nhà - ngạch cửa là vị trí nối liền giữa sân và nhà. Đây cũng là nơi kết nối và phân biệt các hoạt động của con người ở bên trong và bên ngoài ngôi nhà. Khoảng không gian nhỏ bé nhưng phân chia rõ ràng hai không gian sống hoàn toàn khác biệt.

Vì thềm nhà thường có ba bậc, nên chúng ta quen gọi là tam cấp. Từ ngoài sân bước vào trong nhà, hay từ trong nhà bước ra sân, ra đường, qua ba bậc tam cấp, con người có hai cách ứng xử khác biệt giữa chốn riêng tư và mối quan hệ xã hội.

Ba bậc thềm nhà theo quan niệm người xưa là thiên - địa - nhân. Có nơi còn coi đó là ba bước phúc - lộc - thọ. Thường thì nhà chỉ xây ba bậc thềm, nhưng cũng có nhà lại xây 5 bậc thềm, đại diện cho Ngũ hành tương sinh: kim - mộc - thủy - hỏa - thổ. Thêm nữa, số 5 rơi vào chữ sinh theo quy luật: sinh - lão - bệnh - tử - sinh.

Cũng từ người xưa, con người sinh ra là một phần của vũ trụ. Thế giới tự nhiên được hình thành với 3 yếu tố, bao gồm thiên - địa - nhân. Cho nên, muốn làm việc gì đó thuận lợi thì phải đảm bảo các yếu tố thiên thời - địa lợi - nhân hòa. Chính lẽ đó, phần tam cấp là không gian kết nối, chuyển giao giữa thiên nhiên và con người, cũng là khoảng không gian tiếp xúc trực tiếp giữa đất, trời và người.

Với người Ê-đê ở Tây Nguyên, cầu thang thường được làm từ thân gỗ lớn với 7 bậc thang. Bên trái cầu thang, họ chạm hình mặt trăng khuyết và đôi bầu vú, tượng trưng cho sự nuôi dưỡng, no ấm. Cầu thang bên phải chạm hình con rùa, tượng trưng cho sự trường tồn, vĩnh cửu. Người Ê-đê có tập tục khi bước lên cầu thang vào nhà dài, thường vịn vào “đôi bầu vú” được điêu khắc tỉ mỉ trên đầu cầu thang. Điều ấy thể hiện việc coi trọng văn hóa mẫu hệ Ê đê.

...đến bài học trong ca dao

Trong gần 15 năm lặn lội khắp mọi vùng quê xứ Quảng, tôi được học hỏi, tiếp thu bao điều hay, lẽ đẹp từ trí tuệ dân gian. Và nhờ đó, riêng về phương diện tinh thần, tôi cảm thấy gần gũi với các thế hệ ông cha, hiểu được một phần lời ăn tiếng nói và nỗi lòng của những lớp người đi trước.

Bậc thang vào nhà của người Cơ Tu. Ảnh: LÊ TRỌNG KHANG

Bậc thang vào nhà của người Cơ Tu. Ảnh: LÊ TRỌNG KHANG

Bắt nguồn từ cái bục/bậc/ngạch cửa, chúng ta có bài học sâu nặng về tình nghĩa, về cách sống. “Sáng ngày đem thóc ra phơi/Bước qua bục cửa nhớ lời mẹ cha”.

Vâng, phải là tình cảm dành cho cha mẹ trước hết, trước khi nghĩ đến tình riêng, nghĩ về người thương: “Rạng ngày đem lúa ra phơi/ Bước qua bậc cửa hỏi em ngồi nơi mô?”.

Có khi đó là câu hỏi của sự quan tâm, một nỗi băn khoăn không lời giải thích, vì một ẩn tình nào đó: “Tháng Mười buôn vải bán bông/ Bước qua bậc cửa mà lòng không yên”.

Và cũng có thể là một câu chuyện tình còn nhiều vướng bận của người góa phụ, khi chồng đã sớm qua đời, phận nàng vẫn phải chăm lo cho mẹ chồng. Để khi làm bất cứ điều gì cũng phải lo cho tròn đạo phụng dưỡng, dù biết người đàn ông nàng thương nhớ cũng trông chờ không kém: “Vai mang khăn gói qua sông/ Biết đâu ngạch cửa mẹ chồng nỉ non/Bớ người cách xã xa thôn/Con trăng kia đã lặn sao Hôm kia hãy chờ!”.

Người góa phụ tội nghiệp ấy, như bao phận đàn bà khác trót mang thân phận cái cò cái vạc. Họ luôn bị xã hội câu thúc, dồn ép, khó lòng thảnh thơi chọn đi theo con đường tình cảm riêng, bởi vì: “Đời người như thể bông hoa/Chưa qua bậc cửa đâu ra ngoài đường”.

Từ cái bậc cửa, cái tam cấp đến thân phận người phụ nữ trong xã hội xưa, không thể tránh những ngậm ngùi.

Nhưng trước hết, theo chúng tôi, cái bậc cửa, cái thềm nhà trong đời sống của bất cứ người Việt Nam nào sinh ra và lớn lên ở miền quê, cũng mang dấu ấn kỷ niệm khó phai của những ngày tháng tuổi thơ ngồi chờ mẹ đi chợ về: “Con ngồi đợi mẹ bên thềm/Chiều tan, chợ vãn, chớm đêm mẹ về/Lưng còng mấy ngõ đường quê/Tháng năm quang gánh chẳng hề thở than”.

Tôi đã là một đứa bé quê đợi mẹ bên thềm nhà như thế. Và bao năm lưu lạc tha hương, vẫn luôn mang theo hình ảnh mẹ già có những buổi chiều ngồi im lặng bên bậc tam cấp quạnh hiu chờ chồng...

Ở đồng bào các dân tộc thiểu số của Quảng Nam, từ người Cơ Tu, Bhơ’nong, Ca Dong, Xê Đăng, Giẻ Triêng hầu như ngôi nhà sàn nào cũng được xây dựng với 9 hay 11 bậc cầu thang. Họ luôn chọn số lẻ theo quy luật vào - ra - vào. Bởi có thế thì của cải chỉ có đi vào chứ không ra ngoài, nhờ vậy gia đình sẽ luôn no ấm, đoàn tụ…

Có thể bạn quan tâm

Giấc mơ xanh

Giấc mơ xanh

(GLO)- Mùa xuân có muôn vàn con đường mở ra trước mắt. Mới hôm nào giá rét đẩy ta đến bờ sông sụt lở, thấy bi quan, lo lắng thì giờ đây, mùa xuân như bến mơ, có con đò sẵn đợi.

Mùa đót

Mùa đót

(GLO)- Mỗi khi trời đất được sưởi ấm dần từ những tia nắng mùa xuân, cây lá bên đường xanh non nảy lộc, hoa tươi thắm sắc, tôi lại bâng khuâng nhớ về những điều gần gụi. Thoáng thấy dáng má cặm cụi bên hiên ngồi tết lại cây chổi đót đã bung ra những lạt mây, tôi chợt nhớ về những mùa đót cũ.

Minh họa: HUYỀN TRANG

Ngát hương mùa hoa trắng

(GLO)- Đầu xuân mới, Tây Nguyên khoác lên mình tấm áo trắng tinh khôi của những vườn rẫy cà phê. Đó là lúc đất trời như giao hòa trong sắc hương, khi từng chùm hoa trắng muốt nở rộ trên những cành cây, tỏa hương ngọt ngào quyến rũ khắp không gian.

Tác giả cùng người thân tại ngã ba biên. Ảnh: N.T.D

Tháng 2 nơi ngã ba biên

(GLO)- Khi vị Tết đã thấm đẫm trong từng câu chuyện, khi mùa xuân cạn nốt chén rượu đầy thì trên những nẻo biên cương, đất trời khoác lên mình tấm áo mới, rực rỡ và căng tràn nhựa sống.

Minh họa: HUYỀN TRANG

Cỏ mùa xuân

(GLO)- Tôi đi cùng chiều trên cánh đồng tươi xanh và mềm mượt cỏ. Bàn chân, ánh mắt và cả tâm hồn đều chạm vào sắc màu của loài cỏ biếc. Tôi nghiêng xuống thật gần, nghe mùa thức dậy căng đầy và xôn xao niềm nhớ.

Minh họa: HUYỀN TRANG

Góc bếp, hiên nhà

(GLO)- Góc bếp, hiên nhà có lẽ là nơi yêu thương chăm chút nhất thuộc về người phụ nữ của gia đình. Mà thực ra, có người phụ nữ nào là không thuộc về gia đình, dù ít hay nhiều, dù hiện đại hay truyền thống.

Thẳm sâu miền Tết

Thẳm sâu miền Tết

(GLO)- Ngay lối về nhà tôi, xuyến chi đã bung sắc hai bên đường. Mùi hương trầm loang trong gió xa. Thoảng trong gió, vị mứt gừng cay nồng lên những ngày cuối năm.

Thơ Ngô Thanh Vân: Xuân về trên bazan

Thơ Ngô Thanh Vân: Xuân về trên bazan

(GLO)- "Xuân về trên bazan" của tác giả Ngô Thanh Vân tái hiện vẻ đẹp của mùa xuân, của sự đổi mới và hy vọng. Những hình ảnh "mầm non ngậm giọt sương mai", "lá hát điều gì mê say trong gió"... mang đến cảm giác thanh thoát, nhẹ nhàng, như làn sóng dịu êm của thiên nhiên đón chào một mùa xuân mới.

Cõi hoa vàng

Cõi hoa vàng

(GLO)- Không biết đã bao lần tôi thả bước giữa những đồi chè Biển Hồ xanh ngát. Nơi ấy có những cây muồng già sum suê tỏa bóng, đan xen trong vườn chè. Mùa hoa muồng nở rộ, những chùm hoa vàng dắt díu, đung đưa, ánh lên trong nắng sớm. 

Về nhà

Về nhà

Mấy cơn gió rượt đuổi nhau làm trời đêm mát rượi. Tân ngủ mê trên ghế bố kê cạnh chiếc xe khách mặc kệ cho phía bên kia đường mấy bài hát xuân vẫn ra rả vọng ra từ chiếc loa kẹo kéo.

Thời khắc thiêng liêng

Thời khắc thiêng liêng

(GLO)- Khi mâm cúng tất niên được bày biện tươm tất hay lễ cúng trừ tịch (cúng Giao thừa) hiện diện trong mỗi nếp nhà, có lẽ đó là những thời khắc thiêng liêng với mỗi gia đình.

Nhớ quê

Nhớ quê

(GLO)- Ai cũng có một tuổi thơ gắn liền với miền quê thân thương. Nơi đó có ba mẹ, anh chị em sum vầy, ríu rít tiếng cười, đầy ắp niềm vui. Đi qua những ngày cuối năm, một người con xa xứ như tôi lại bồi hồi tìm về ký ức xưa.

Ký ức yêu thương

Ký ức yêu thương

(GLO)- Những ngày trời lạnh như thế này, tôi thường có thói quen co ro trong chăn ấm và để ký ức thức dậy cùng biết bao kỷ niệm thời thơ ấu. Ký ức ngọt ngào, chan chứa yêu thương ấy luôn khiến lòng tôi mềm mại, ấm áp đến lạ kỳ.

Cây sẽ cho lộc

Cây sẽ cho lộc

Không chỉ cây lá mới cho lộc, mà bất cứ công việc gì nếu như mình làm bằng tất cả yêu thương và say mê, chắc chắn sẽ hái quả ngọt

Minh họa: HUYỀN TRANG

Những ngày cuối năm

(GLO)- Vậy là đoàn tàu thời gian đã đến ga “tháng Chạp”. Có lẽ vì là ga cuối nên cuộc hành trình dường như chậm lại trong biết bao nỗi niềm bâng khuâng của lữ khách.

Thắng cảnh Biển Hồ. Ảnh: Phạm Quý

Phố núi tình thân

(GLO)- Pleiku đang trở thành điểm đến yêu thích của nhiều du khách. Vẻ đẹp hoang sơ và tình cảm của con người nơi đây khiến không ít người tìm đến Pleiku như là một điểm dừng chân thú vị.

Ảnh minh họa: Phùng Tuấn Ngọc

Hoài niệm Tết

(GLO)-Tết vừa gợi nên biết bao yêu thương nhưng cũng là nỗi lo của người lớn. Nhưng Tết hiện diện trong suy nghĩ của trẻ con thì khác, nó háo hức, chộn rộn trong tiếng cười, trong tiếng vỗ tay reo vui khi thấy mẹ bắt đầu dọn dẹp nhà cửa và mua bánh kẹo. Và, Tết luôn đầy màu sắc, đầy tiếng cười vui.

Xuân về khoe áo mới

Xuân về khoe áo mới

Tết đến, Xuân về ai cũng muốn mọi điều đều mới mẻ, tốt đẹp. Nên cùng với việc dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa thì việc được quan tâm nhiều, háo hức nhiều là sắm sửa quần áo mới.