Chiếc xà gạc trong đời sống của người Jrai

(GLO)- Xà gạc (chà gạc, con dao phát) là vật dụng quen thuộc trong cuộc sống của cộng đồng các dân tộc thiểu số vùng Trường Sơn-Tây Nguyên nói chung, người Jrai nói riêng. Nó gắn liền với cuộc đời của người đàn ông từ khi sinh ra đến khi về với thế giới atâu.

Xà gạc gồm 2 bộ phận: lưỡi và cán. Lưỡi xà gạc được làm từ một thanh kim loại dẹp, bản rộng khoảng 4-6 cm, dài 25-30 cm. Lưỡi thường có 2 loại: mũi bằng và mũi hơi nhọn. Cán xà gạc được làm từ gốc tre già, phần gốc có hình chữ L với góc uốn cong được bo tròn tự nhiên theo hình dạng của gốc tre. Cán có độ dài ngắn khác nhau, tùy theo người sử dụng, thông thường khoảng 60-80 cm, cũng có cán dài. Phần gốc tre là nơi dùng để tra lưỡi. Việc chọn gốc tre cong làm cán xà gạc vừa biểu hiện tính thẩm mỹ, vừa thể hiện sự sáng tạo trong lao động.

Xà gạc của người Jrai đang trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai. Ảnh: Xuân Toản
Xà gạc của người Jrai trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai. Ảnh: Xuân Toản


Trước kia, đồng bào Jrai chủ yếu làm nương rẫy. Do đó, cùng với các dụng cụ cuốc đất và làm cỏ, xà gạc là vật dụng không thể thiếu trong cuộc sống của người Jrai. Chúng được dùng để chặt tre, vót nứa, phát cây, làm rẫy; đôi khi được dùng làm vũ khí chống lại thú dữ. Không những thế, xà gạc còn liên quan đến đơn vị tính thời gian, đặc biệt là trong trường hợp đi rừng. Để biết đi xa hay gần, bà con thường đo độ dài của đoạn đường bằng cách tính theo những lần chuyển đổi cây xà gạc từ vai này sang vai khác. Mỗi lần đổi vai khoảng 1 giờ đồng hồ. Người con trai khi đến tuổi trưởng thành sẽ được cha trao cho 1 cái xà gạc, xem như là một thứ vũ khí để bảo vệ bản thân, gia đình, buôn làng, là một công cụ lao động để nuôi sống bản thân, gánh vác việc gia đình. Đây cũng là món quà của cha mẹ trao cho con trai khi đi lấy vợ thay thế cho lời dặn dò chăm chỉ làm lụng, chăm lo gia đình. Xà gạc gần như gắn liền với người con trai từ khi sinh ra, trưởng thành đến khi mất đi. Khi người đàn ông về với thế giới bên kia, việc chia của sẽ được tiến hành, cuộc sống hiện tại của người sống có những gì thì đều chia một phần cho người đã mất. Cùng với cồng chiêng, ché và các vật dụng khác, xà gạc là vật không thể thiếu khi chia của cho người chết.

Như vậy, xà gạc là một phần trong cuộc sống người đàn ông Jrai. Hình ảnh người đàn ông với chiếc xà gạc trên vai đã in sâu vào tâm thức của cư dân vùng Trường Sơn-Tây Nguyên nói chung, người Jrai nói riêng. Tuy nhiên, trong cuộc sống ngày nay, nhiều công cụ hiện đại đang dần thay thế cho những công cụ lao động truyền thống. Vậy nên, hình ảnh những thanh niên khỏe khoắn với chiếc xà gạc trên vai cũng dần biến mất, dù xà gạc vẫn là một phần không thể thiếu trong đời sống của họ.

 

XUÂN TOẢN
 

Có thể bạn quan tâm

Tuần lễ “Áo dài Việt-Hương sắc Tây Nguyên”: Tôn vinh vẻ đẹp phụ nữ

Tuần lễ “Áo dài Việt-Hương sắc Tây Nguyên”: Tôn vinh vẻ đẹp phụ nữ

(GLO)- Hội Liên hiệp phụ nữ (LHPN) tỉnh vừa phát động Tuần lễ áo dài (từ ngày 1 đến 8-3) với chủ đề “Áo dài Việt-Hương sắc Tây Nguyên”. Qua các năm hưởng ứng sự kiện do Trung ương Hội LHPN Việt Nam phát động, phụ nữ Gia Lai có cách làm riêng để vừa tôn vinh trang phục truyền thống của người phụ nữ Việt Nam, vừa khẳng định giá trị văn hóa của vùng đất cao nguyên.
Trầm tích miếu cổ An Tân

Trầm tích miếu cổ An Tân

(GLO)- Miếu An Tân (tổ 2, phường An Tân, thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai) tọa lạc bên cạnh quốc lộ 19. Miếu là 1 trong 5 “vệ tinh” của đình An Khê xưa với kiến trúc cổ kính hiếm hoi còn sót lại ở Gia Lai.
Độc đáo nhà sàn ở Ia Yeng

Độc đáo nhà sàn ở Ia Yeng

(GLO)- Về xã Ia Yeng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai), nhiều khách phương xa không khỏi bất ngờ, thích thú trước bản sắc văn hóa Jrai hiện hữu qua kiến trúc nhà sàn của hầu hết các hộ dân nơi đây.
Người thầy đặc biệt Ksor Hnao

Người thầy đặc biệt Ksor Hnao

(GLO)- Nghệ nhân Ưu tú Ksor Hnao (SN 1956, làng Kép, phường Đống Đa) được biết đến là người tạc tượng gỗ dân gian nổi tiếng ở phố núi Pleiku. Ông còn là một người thầy đặc biệt của nhiều thế hệ học trò, trong đó có cả người nước ngoài yêu văn hóa Tây Nguyên.
Lan tỏa nét đẹp vòng xoang trong trường học

Lan tỏa nét đẹp vòng xoang trong trường học

(GLO)- Với mong muốn khơi gợi niềm đam mê với văn hóa truyền thống của dân tộc trong các thế hệ học trò, nhiều thầy-cô giáo ở huyện Ia Pa (tỉnh Gia Lai) đã dành tâm huyết gầy dựng phong trào múa xoang trong trường học. Sau 13 năm triển khai, phong trào đã nhận được sự đón nhận hào hứng của các em học sinh.

Giải mã hoa văn tượng đầu rồng thời Trần tại Hoàng thành Thăng Long

Giải mã hoa văn tượng đầu rồng thời Trần tại Hoàng thành Thăng Long

Trong số 27 bảo vật quốc gia mới được được Thủ tướng Chính phủ công nhận, tượng đầu rồng thời Trần được đánh giá là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc dân tộc. Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long Hà Nội đang bảo quản và trưng bày nhiều hiện vật khảo cổ tiêu biểu, là minh chứng cho thời hoàng kim của Hoàng thành Thăng Long.
Hé mở bí ẩn về phế tích Champa Gò Tháp

Hé mở bí ẩn về phế tích Champa Gò Tháp

(GLO)- Việc phát hiện và nghiên cứu những di tích văn hóa Champa là điểm nhấn quan trọng trong quá trình nhận diện lịch sử và văn hóa của cộng đồng các dân tộc đang sinh sống trên địa bàn tỉnh Gia Lai nói riêng và khu vực Tây Nguyên nói chung.

Phụ nữ Ia Rsươm bảo tồn nghề dệt truyền thống

Phụ nữ Ia Rsươm bảo tồn nghề dệt truyền thống

(GLO)- Với mong muốn bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống, Hội Liên hiệp phụ nữ (LHPN) xã Ia Rsươm, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai đã thành lập Câu lạc bộ (CLB) Dệt thổ cẩm tại buôn Toát. Mô hình được Hội đồng Anh tài trợ kinh phí và mở ra cơ hội mới trong truyền dạy, quảng bá, nâng tầm nghề dệt truyền thống của đồng bào nơi đây.