Cảm thức pơ thi

Theo dõi Báo Gia Lai trênGoogle News
(GLO)- Pơ thi là lễ hội lớn trong các nghi lễ vòng đời của các sắc tộc Tây Nguyên. Người Tây Nguyên quan niệm khi chết, cái đích của các hồn ma (Atâu) là cõi mang lung. Đó là cõi vĩnh hằng tự do vui vẻ chờ đợi mọi người. 
Thời gian đầu khi một người vừa qua đời, bao nhiêu tình cảm vấn vương níu kéo, hồn ma chưa nỡ bỏ người thân đang sống mà đi được. Khoảng 1 năm kể từ khi an táng, chiều nào cũng có người thân (thường là phụ nữ) ra nhà mồ quét dọn, chăm sóc, khóc kể cho người chết nghe, rồi cho hồn ma ăn uống đều đặn. Sau đó, việc này thưa dần, đến khi gia chủ tích trữ đủ lúa gạo, rượu ghè, trâu, bò, heo, gà… thì làng làm lễ pơ thi. Đó là lần tiễn biệt vĩnh viễn người đã khuất.
Pơ thi của người Jrai thường diễn ra trong mùa ning nơng, là thời điểm đất trời trong trẻo nhất. Mùa màng đã xong. Lúa đã chất đầy kho rẫy. Con người có những ngày nghỉ ngơi vui vẻ để lấy lại sức chuẩn bị bước vào một mùa vụ gieo trồng mới.
Công việc đầu tiên trong lễ pơ thi là dỡ nhà mồ ra làm lại. Người ta lên rừng chặt gỗ, chặt tre. Nghệ nhân thì tạo tác các bức tượng mồ một cách ngẫu thức, độc bản. Nhà mồ được làm xong, xung quanh được rào bằng tre gỗ và dựng xen kẽ các bức tượng mồ. Phía ngoài, dựng các lán lá che sương che nắng tạm, để ngủ nghỉ qua đêm. Chủ nhà dựng một ngôi lán lát sàn, thấp nhưng dài, thuận tiện cho việc chia phần, ngồi uống rượu cần giữa ngày nắng đêm sương.
Tiếp đến là một đêm cồng chiêng đắm đuối. Nghe tiếng cồng chiêng, bà con các làng lân cận kéo nhau đến. Xưa người Tây Nguyên yêu nhau quý nhau thì giao ước có việc, mọi người biết tin cứ thế tự nguyện đến, không chờ mời mọc, không ghi chép trả nghĩa… Có những pơ thi với hàng mấy trăm người tham dự là thế.
Người các làng đến dự lễ hội pơ thi đều mang theo lễ vật, không gây bị động, khó khăn cho gia chủ. Thường thì họ cắp theo con heo nhỏ hay con gà, gùi theo gạo, ghè rượu cần… Đêm đầu, chủ nhà đã chuẩn bị sẵn một ít thức ăn và rượu để người tham dự ăn uống, đánh cồng chiêng, múa xoang trong đêm. Tầm 3 giờ sáng, mọi người lục tục đập heo, giết bò để làm đồ hiến tế, đồ ăn đồ uống cho ngày sau. Thường một lễ pơ thi kéo dài 3-4 ngày đêm.
Lễ pơ thi của người Bahnar ở Kông Chro. Ảnh: Hoàng Ngọc
Lễ pơ thi của người Bahnar ở Kông Chro. Ảnh: Hoàng Ngọc
Những pơ thi xưa vì vậy phải giết hàng chục con trâu, bò, hàng trăm con heo, hàng trăm ghè rượu, ăn uống thâu ngày thâu đêm. Đó là ngày vui của không chỉ một nhà mà cả làng, không chỉ một làng mà là nhiều làng trong chu vi hàng chục cây số núi rừng!
Thường pơ thi được tổ chức vào những mùa trăng. Trên trời trăng sáng huyền ảo mông lung. Những đống lửa bập bùng mờ tỏ. Đêm càng khuya, tiếng cồng chiêng càng thôi thúc vang xa đến tận cùng rừng núi. Những vòng xoang thêm xao xuyến. Những cang rượu cần ngả nghiêng.
Trong một đêm pơ thi mơ ảo như thế ở ngoại ô Pleiku, chúng tôi cùng nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo bộ hành nửa tỉnh nửa say tưởng chừng không hồi kết. Và bài thơ “Đêm cộng cảm” của anh ra đời: “Múa hát với ma đêm nay/Ăn uống với ma đêm nay/Ngủ với ma đêm nay/Ngày mai vĩnh viễn chia tay…”.
Bây giờ, pơ thi có quy mô nhỏ hơn. Nhưng trong tôi, những tiếng cồng chiêng mùa ning nơng ngày nào vẫn lấp láy mãi trong ký ức.
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Người giữ nghề dệt thổ cẩm ở Ia Rsươm

Người giữ nghề dệt thổ cẩm ở Ia Rsươm

(GLO)- Không chỉ dệt thổ cẩm giỏi, chị Rah Lan H’Nghí (SN 1988, buôn Toát, xã Ia Rsươm, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai) còn nhiệt tình chỉ dạy cho chị em trong buôn để góp phần bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Bảo tồn bản sắc văn hóa ở TP. Pleiku dưới góc nhìn mới - Kỳ cuối: Giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa

Bảo tồn bản sắc văn hóa ở TP. Pleiku dưới góc nhìn mới - Kỳ cuối: Giữ gìn, phát huy giá trị di sản văn hóa

(GLO)- Chính quyền TP. Pleiku đã dành nguồn lực đầu tư để Plei Ốp thành điểm đến của du khách trải nghiệm văn hóa truyền thống và bản sắc dân tộc Jrai thông qua phục dựng một số lễ hội cộng đồng như: cúng giọt nước, pơ thi…

Rơ Châm Nguyên nặng tình với dân ca Jrai

Rơ Châm Nguyên nặng tình với dân ca Jrai

(GLO)-Nhiều năm qua, người dân làng Kte (xã Ia Phí, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) luôn dành sự yêu mến và kính trọng đối với bà Rơ Châm Nguyên bởi bà biết hát và lưu giữ nhiều bài dân ca của dân tộc Jrai.

Bảo tồn và phát huy di sản

Bảo tồn và phát huy di sản

Câu chuyện biệt thự “nhà lầu ông Phủ” (ven sông Đồng Nai, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai) xôn xao dư luận những ngày qua như một tín hiệu vừa mừng vừa đáng suy ngẫm. Mừng khi cộng đồng ngày càng quan tâm thiết thực đến các giá trị di sản văn hóa.

Cây vũ trụ của nền văn hóa Đông Sơn trên trống đồng

Cây vũ trụ của nền văn hóa Đông Sơn trên trống đồng

Trước nay, các nhà nghiên cứu đều cho rằng mỹ thuật Đông Sơn bị trống vắng yếu tố thực vật. Thế nhưng với sự phát hiện hoa văn vòng tròn hay vòng tròn đồng tâm có chấm giữa là hoa cúc được cách điệu, đã cho thấy yếu tố thực vật chưa bao giờ vắng bóng trong trang trí ở trống đồng.
Nghệ nhân 80 tuổi giữ nghề làm đèn ông sao

Nghệ nhân 80 tuổi giữ nghề làm đèn ông sao

Khung tre được uốn nắn tỉ mỉ, bọc bên ngoài là tấm giấy đầy màu sắc rực rỡ, nghệ nhân Trần Thanh Tùng (80 tuổi, thôn Thu Xà, xã Nghĩa Hòa, huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi) làm thành những chiếc lồng đèn trung thu truyền thống.