Cảm thức pơ thi

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News
(GLO)- Pơ thi là lễ hội lớn trong các nghi lễ vòng đời của các sắc tộc Tây Nguyên. Người Tây Nguyên quan niệm khi chết, cái đích của các hồn ma (Atâu) là cõi mang lung. Đó là cõi vĩnh hằng tự do vui vẻ chờ đợi mọi người. 
Thời gian đầu khi một người vừa qua đời, bao nhiêu tình cảm vấn vương níu kéo, hồn ma chưa nỡ bỏ người thân đang sống mà đi được. Khoảng 1 năm kể từ khi an táng, chiều nào cũng có người thân (thường là phụ nữ) ra nhà mồ quét dọn, chăm sóc, khóc kể cho người chết nghe, rồi cho hồn ma ăn uống đều đặn. Sau đó, việc này thưa dần, đến khi gia chủ tích trữ đủ lúa gạo, rượu ghè, trâu, bò, heo, gà… thì làng làm lễ pơ thi. Đó là lần tiễn biệt vĩnh viễn người đã khuất.
Pơ thi của người Jrai thường diễn ra trong mùa ning nơng, là thời điểm đất trời trong trẻo nhất. Mùa màng đã xong. Lúa đã chất đầy kho rẫy. Con người có những ngày nghỉ ngơi vui vẻ để lấy lại sức chuẩn bị bước vào một mùa vụ gieo trồng mới.
Công việc đầu tiên trong lễ pơ thi là dỡ nhà mồ ra làm lại. Người ta lên rừng chặt gỗ, chặt tre. Nghệ nhân thì tạo tác các bức tượng mồ một cách ngẫu thức, độc bản. Nhà mồ được làm xong, xung quanh được rào bằng tre gỗ và dựng xen kẽ các bức tượng mồ. Phía ngoài, dựng các lán lá che sương che nắng tạm, để ngủ nghỉ qua đêm. Chủ nhà dựng một ngôi lán lát sàn, thấp nhưng dài, thuận tiện cho việc chia phần, ngồi uống rượu cần giữa ngày nắng đêm sương.
Tiếp đến là một đêm cồng chiêng đắm đuối. Nghe tiếng cồng chiêng, bà con các làng lân cận kéo nhau đến. Xưa người Tây Nguyên yêu nhau quý nhau thì giao ước có việc, mọi người biết tin cứ thế tự nguyện đến, không chờ mời mọc, không ghi chép trả nghĩa… Có những pơ thi với hàng mấy trăm người tham dự là thế.
Người các làng đến dự lễ hội pơ thi đều mang theo lễ vật, không gây bị động, khó khăn cho gia chủ. Thường thì họ cắp theo con heo nhỏ hay con gà, gùi theo gạo, ghè rượu cần… Đêm đầu, chủ nhà đã chuẩn bị sẵn một ít thức ăn và rượu để người tham dự ăn uống, đánh cồng chiêng, múa xoang trong đêm. Tầm 3 giờ sáng, mọi người lục tục đập heo, giết bò để làm đồ hiến tế, đồ ăn đồ uống cho ngày sau. Thường một lễ pơ thi kéo dài 3-4 ngày đêm.
Lễ pơ thi của người Bahnar ở Kông Chro. Ảnh: Hoàng Ngọc
Lễ pơ thi của người Bahnar ở Kông Chro. Ảnh: Hoàng Ngọc
Những pơ thi xưa vì vậy phải giết hàng chục con trâu, bò, hàng trăm con heo, hàng trăm ghè rượu, ăn uống thâu ngày thâu đêm. Đó là ngày vui của không chỉ một nhà mà cả làng, không chỉ một làng mà là nhiều làng trong chu vi hàng chục cây số núi rừng!
Thường pơ thi được tổ chức vào những mùa trăng. Trên trời trăng sáng huyền ảo mông lung. Những đống lửa bập bùng mờ tỏ. Đêm càng khuya, tiếng cồng chiêng càng thôi thúc vang xa đến tận cùng rừng núi. Những vòng xoang thêm xao xuyến. Những cang rượu cần ngả nghiêng.
Trong một đêm pơ thi mơ ảo như thế ở ngoại ô Pleiku, chúng tôi cùng nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo bộ hành nửa tỉnh nửa say tưởng chừng không hồi kết. Và bài thơ “Đêm cộng cảm” của anh ra đời: “Múa hát với ma đêm nay/Ăn uống với ma đêm nay/Ngủ với ma đêm nay/Ngày mai vĩnh viễn chia tay…”.
Bây giờ, pơ thi có quy mô nhỏ hơn. Nhưng trong tôi, những tiếng cồng chiêng mùa ning nơng ngày nào vẫn lấp láy mãi trong ký ức.
PHẠM ĐỨC LONG

Có thể bạn quan tâm

Cồng chiêng “nhí”: Nối dài mạch nguồn văn hóa

Cồng chiêng “nhí”: Nối dài mạch nguồn văn hóa

(GLO)- Sự ra đời và hoạt động hiệu quả của những đội cồng chiêng “nhí” ở huyện Kbang (tỉnh Gia Lai) không chỉ là kế thừa mà còn trở thành nhịp cầu nối dài mạch nguồn văn hóa truyền thống, để hồn cốt dân tộc tiếp tục sống mãi qua từng thế hệ.

Bình Định trưng bày tài liệu lưu trữ 'Ký ức thanh xuân tập kết ra Bắc'

Bình Định trưng bày tài liệu lưu trữ 'Ký ức thanh xuân tập kết ra Bắc'

Hơn 1.500 tài liệu, tư liệu, hình ảnh tại cuộc trưng bày mang tên ‘‘Ký ức thanh xuân tập kết ra Bắc”, góp phần tái hiện một giai đoạn lịch sử đặc biệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, khi hàng vạn người con miền Nam rời quê hương, mang theo khát vọng thống nhất đất nước, lên đường ra Bắc.

Cứu lấy di sản nhà dài Ê Đê

Cứu lấy di sản nhà dài Ê Đê

Trong nhịp đô thị hóa, nhà dài dần vắng bóng tại các buôn làng Ê Đê. Có ngôi nhà dài gần như nguyên bản, nhưng ông Y Jui Êban ở buôn Kmrơng Prông B (xã Ea Tu, TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) đang lo có thể đổ sập bất kỳ lúc nào.

Tôn giáo luôn đồng hành cùng dân tộc

Tôn giáo luôn đồng hành cùng dân tộc

Việc Việt Nam tổ chức thành công Đại lễ Phật đản Liên Hợp Quốc - Vesak 2025 một lần nữa khẳng định vai trò ngày càng lớn của Phật giáo Việt Nam trong đời sống tôn giáo quốc tế.

Ksor Mang nặng lòng với văn hóa Jrai

Ksor Mang nặng lòng với văn hóa Jrai

(GLO)- Nhiều năm qua, anh Ksor Mang (SN 1986, buôn Phu Ma Nher, xã Ia Rtô, thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai) có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Jrai, nhất là việc truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ.

Xác lập 5 kỷ lục Phật giáo Việt Nam

Xác lập 5 kỷ lục Phật giáo Việt Nam

Trong khuôn khổ lễ bế mạc Đại lễ Phật đản Liên Hiệp Quốc - Vesak 2025 diễn ra ngày 8/5, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam ghi nhận cùng lúc 5 kỷ lục về Phật giáo. Các kỷ lục được trao tặng cho Ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

Nhà giáo Tạ Chí Tào tặng hiện vật quý cho Bảo tàng tỉnh

Nhà giáo Tạ Chí Tào tặng hiện vật quý cho Bảo tàng tỉnh Gia Lai

(GLO)- Nhiều lần đến tham quan Bảo tàng Hồ Chí Minh (thuộc Bảo tàng tỉnh Gia Lai), nhà giáo Tạ Chí Tào rất tâm đắc với những hiện vật thể hiện tấm lòng của người dân Tây Nguyên đối với Bác. Vì vậy, ông đã quyết định trao tặng một số hiện vật liên quan đến Bác Hồ mà mình đã sưu tầm cho Bảo tàng tỉnh.